Theo y học cổ truyền, cảm nắng là tình trạng rối loạn chức năng cơ thể do nhiệt độc và bức xạ mặt trời xâm nhập, gây mất cân bằng âm dương. Nếu không xử lý đúng cách, cảm nắng có thể dẫn đến kiệt sức, sốc nhiệt, thậm chí đột quỵ. Bên cạnh việc phòng tránh qua ăn mặc, sinh hoạt hợp lý, y học cổ truyền còn lưu giữ nhiều món ăn, bài thuốc quý giúp phòng và trị cảm nắng một cách hiệu quả, an toàn.
Cảm nắng thuộc phạm trù "trúng thử" - tức bị ảnh hưởng bởi thử tà, nhiệt tà xâm nhập vào cơ thể, khiến cơ thể mất nước, tổn thương khí âm. Người bị cảm nắng thường có các triệu chứng như: Sốt nhẹ hoặc cao, đau đầu, mệt mỏi, khát nước, da nóng bừng, có thể vã mồ hôi nhiều hoặc ngược lại không ra mồ hôi, hoa mắt, chóng mặt, buồn nôn, trong trường hợp nặng có thể lơ mơ, hôn mê.
Y học cổ truyền không chỉ điều trị triệu chứng mà còn chú trọng điều hòa âm dương, thanh nhiệt giải thử, phục hồi tạng phủ, đặc biệt là tạng Tâm và Tỳ - hai cơ quan dễ bị tổn thương trong điều kiện thời tiết nóng bức.
1. Một số món ăn giúp phòng và trị cảm nắng
Canh rau má nấu thịt nạc thanh nhiệt, lợi tiểu, giải độc, phòng và trị cảm nắng.
1.1. Canh rau má nấu thịt nạc
Rau má có vị đắng, tính mát, có công dụng thanh nhiệt, lợi tiểu, giải độc rất tốt. Khi kết hợp với thịt nạc, món canh không chỉ giúp hạ nhiệt mà còn bổ sung đạm nhẹ, dễ tiêu, giúp phục hồi thể lực nhanh chóng.
Cách làm:
• Rau má rửa sạch, cắt nhỏ.
• Thịt nạc băm nhỏ, ướp gia vị nhẹ rồi xào sơ.
• Nấu canh với nước vừa đủ, cho rau má vào, nêm nếm vừa ăn.
Công dụng: Giúp thanh nhiệt, giải độc, giảm tình trạng mệt mỏi do nắng nóng.
Cháo đậu xanh dễ tiêu hóa thích hợp cho người cảm nắng.
1.2. Cháo đậu xanh - phục hồi khí âm, thanh nhiệt giải thử
Đậu xanh có vị ngọt, tính hàn, quy vào kinh Tâm và Vị, có công dụng thanh nhiệt, lợi niệu, giải độc thử nhiệt. Cháo đậu xanh dễ tiêu hóa, thích hợp với người già, trẻ nhỏ hoặc người vừa bị cảm nắng.
Cách làm:
• Vo sạch gạo tẻ và đậu xanh, nấu cháo loãng.
• Có thể thêm chút muối tùy khẩu vị.
Canh bí đao nấu tôm thích hợp cho người bị cảm nắng.
1.3. Canh bí đao nấu tôm
Nguyên liệu: Bí đao: 300g, tôm tươi: 150g, hành lá, rau mùi (ngò rí), tiêu. Gia vị vừa đủ: Muối, nước mắm, dầu ăn.
Cách làm:
- Bí đao gọt vỏ, bỏ ruột, rửa sạch, thái lát mỏng hoặc miếng vừa ăn.
- Tôm bóc vỏ, bỏ chỉ đen, rửa sạch, băm hoặc để nguyên con, ướp nhẹ với chút muối và tiêu.
- Phi thơm hành với chút dầu, cho tôm vào đảo sơ để dậy mùi thơm.
- Cho nước vào đun sôi, rồi thả bí đao vào nấu cho đến khi bí mềm nhưng vẫn giữ được độ xanh và độ giòn nhẹ. Nêm nếm vừa ăn, thêm hành lá và rau mùi thái nhỏ.
Công dụng: Bí đao trong Đông y có vị ngọt, tính mát, vào các kinh Phế, Vị và Bàng quang; có tác dụng thanh nhiệt, hóa đàm, lợi thủy tiêu phù, giải khát và làm mát gan. Tôm có vị ngọt, tính ấm, giúp bổ thận, kiện tỳ, ích khí dưỡng huyết. Món canh này rất thích hợp dùng trong các trường hợp nóng trong, khi cơ thể bị ảnh hưởng bởi nắng nóng kéo dài.
Nước sắn dây sinh tân dịch, hạ nhiệt, giải khát.
1.4. Nước sắn dây
Bột sắn dây là một vị thuốc thanh nhiệt nổi tiếng trong Đông y, có vị ngọt, tính mát, có tác dụng sinh tân dịch, hạ nhiệt, giải khát.
Cách dùng:
• Dùng bột sắn dây pha với nước nóng hoặc nấu chín, tránh dùng sống trong trường hợp tiêu hóa kém.
• Có thể thêm chút đường phèn cho dễ uống.
Lá tre kết hợp với lá sắn dây phòng và trị cảm nắng.
2. Bài thuốc phòng và trị cảm nắng
Bài 1: Lá tre, lá sắn dây mỗi thứ một nắm, rửa sạch, vẩy khô, giã vắt lấy nước cốt cho người bệnh uống.
Bài 2: Rau má, lá tre, lá hương nhu, củ sắn dây mỗi thứ 12g sắc uống ngày 1 thang, chia 3 lần sáng - trưa - tối; sắc uống 3 thang, uống khi thuốc còn ấm.
Bài 3: Lá hương nhu 20g, rau má 12g, biển đậu 20g, quả dành dành 12g, hậu phác 12g; sắc uống ngày 1 thang, chia 2 - 3 lần, uống 3 thang. Uống khi thuốc còn ấm.
Hương nhu kết hợp với các vị thuốc hậu phác, biển đậu giúp trị cảm nắng.
Bài 4: Hương nhu tán gồm hương nhu 200g, hậu phác 40-60g, biển đậu sao 40-60g. Tán bột, mỗi ngày dùng 12g sắc nước uống.
Công dụng: Hương nhu có tác dụng giải thử thấp, kết hợp với hậu phác vị cay, đắng có tác dụng hành khí hóa thấp, tiêu tích trệ, biển đậu vị ngọt tính bình giúp tiêu thử, hòa trung tiêu. Toàn bài thuốc có tác dụng: Khứ thấp giải biểu, hóa thấp hòa trung, giải thử; trị các trường hợp cảm nắng gây sốt, sợ lạnh, đau đầu, nôn mửa, đau bụng, tiêu chảy.
3. Lưu ý khi sử dụng món ăn bài thuốc cổ truyền
- Tùy thể trạng mà lựa chọn món ăn, bài thuốc phù hợp: Không phải ai cũng dùng được thực phẩm có tính hàn mạnh như đậu xanh, rau má, bột sắn dây. Người có tỳ vị hư cần dùng liều lượng vừa phải và nấu chín kỹ.
- Không lạm dụng thuốc mát, giải nhiệt: Việc dùng quá nhiều vị thuốc mát, tính hàn lương có thể gây hư hàn, rối loạn tiêu hóa, đặc biệt ở người già, trẻ nhỏ.
- Tham khảo ý kiến thầy thuốc: Trước khi sử dụng bài thuốc cổ truyền, đặc biệt là thuốc thang có nhiều vị dược liệu, nên hỏi ý kiến bác sĩ Đông y để đảm bảo an toàn.
Trong dòng chảy hối hả của cuộc sống hiện đại, những món ăn và bài thuốc dân gian vẫn giữ nguyên giá trị như một phần di sản quý báu, gần gũi mà hiệu nghiệm. Phòng và trị cảm nắng không phức tạp nếu ta biết lắng nghe cơ thể, lựa chọn thực phẩm phù hợp và tận dụng những tri thức của y học cổ truyền. Một chén cháo đậu xanh, một ly nước sắn dây hay một bát canh rau má… đôi khi chính là liều thuốc mát lành giúp chúng ta vượt qua cái nắng hè gay gắt một cách nhẹ nhàng và khỏe mạnh.
Xem thêm video đang được quan tâm:
Đột quỵ và say nắng, các dấu hiệu nhận biết và cách phân biệt | SKĐS
