Khi ta uống thuốc (viên, bột, sirô, hỗn dịch...), thuốc qua đường miệng và thực quản đến dạ dày và lưu lại ở đó một thời gian. Tùy thuộc dạ dày rỗng hay đầy thực phẩm mà hấp thu thuốc diễn ra nhanh hay chậm. Ngoài ra giữa một số thuốc cũng có tương tác nhất định với một số thức ăn. Do đó, khi dùng thuốc, ta cần lưu ý đến mối quan hệ này.
Các thuốc cần uống khi đói
Thời gian uống thích hợp nhất: Trước bữa ăn từ nửa giờ đến một giờ hoặc sau khi ăn một giờ. Áp dụng:
Các thuốc không gây kích ứng niêm mạc dạ dày.
Các thuốc không vững bền trong môi trường acid dạ dày.
Các kháng sinh như: ampicillin, erythromycin, lincomycin, penicillin, oxytetracyclin, tetracyclin, rifampicin.
Một số thuốc có bản chất protein như insulin, oxytocin...
Lời khuyên: Sau khi uống thuốc nếu người bệnh vận động thì thuốc rời dạ dày nhanh hơn hẳn khi nằm.
Lưu ý: Cùng một hoạt chất nhưng tùy theo dạng muối, thời điểm uống cũng thay đổi như erythromycin (base hoặc muối estolat hay stearat): uống lúc đói còn dạng muối etylsuccinat có thể uống kèm hoặc sau bữa ăn.
 Khi dùng thuốc nên lưu ý tương tác giữa thuốc và thực phẩm. |
Các thuốc nên uống lúc no
Thời gian uống: Vào giờ ăn, ngay đầu bữa ăn, trong hoặc ngay sau khi ăn.
Áp dụng: Các thuốc gây kích ứng niêm mạc dạ dày, ruột như aspirin, quinin...
Các thuốc có độ tan kém (propoxyphen: thuốc giảm đau), cần lưu lại dạ dày một thời gian, giúp thuốc chuyển sang dạng hòa tan tốt hơn, nên khi xuống ruột non sự hấp thu được thuận lợi.
Các loại vitamin tan trong dầu như các vitamin: A, D, E, K..., vì thức ăn kích thích sự tiết mật, đặc biệt là thực phẩm giàu chất béo, nên việc hấp thu được dễ dàng hơn.
Các loại vitamin, acid amin, muối khoáng, glucose... do khi vào dạ dày, nhờ thức ăn kích hoạt hệ thống men vận chuyển các chất dinh dưỡng qua thành ruột nên việc hấp thu được nhanh hơn.
Các thuốc uống không phụ thuộc vào tình trạng no hay đói.
Các thuốc này không bị thức ăn làm ảnh hưởng đến hấp thu, có thể uống lúc nào cũng được nhưng uống vào bữa ăn vẫn tốt hơn vì sẽ giảm được tác dụng phụ: kích ứng đường tiêu hóa... Đối với những thuốc được thực phẩm làm tăng hấp thu nên dùng ngay sau khi ăn để làm tăng sinh khả dụng.
Tương tác giữa thuốc và thực phẩm
Giữa thức ăn và thuốc cũng có mối liên quan, cần lưu ý khi dùng để đạt điều trị có kết quả như:
Dùng thuốc chữa tăng huyết áp và các thuốc làm giãn mạch, điều hòa nhịp tim nên hạn chế dùng muối ăn.
Dùng thuốc chống đông máu (làm giảm sự hình thành các cục máu đông) nên hạn chế ăn thực phẩm giàu vitamin K (chất chống đông máu, nên dễ gây xuất huyết) như: súp lơ, khoai lang, dầu thực vật, lòng đỏ trứng...
Các thuốc dễ gây kích ứng dạ dày: aspirin, ibuprofen, indometacin, piroxicam, các loại corticosteroid..., tránh uống rượu.
Rượu còn được khuyên không được dùng khi uống các loại thuốc: paracetamol (hại gan), metronidazol (tăng tác dụng phụ), diazepam, morphin (làm tăng tác dụng của thuốc, gây độc), các thuốc kháng histamin (tăng tác dụng gây ngủ...).
Những kháng sinh thuộc họ tetracyclin, terramycin kiêng sữa bò, các chế phẩm từ sữa, các thực phẩm giàu calci (tạo thành hợp chất bền vững, giảm tác dụng của thuốc) như: canh xương bò, cá ướp muối...
Uống các loại men tiêu hóa: pepsin, pancreatin, amylase... kiêng ăn gan lợn và uống trà đặc.
Uống vitamin C kiêng ăn gan lợn vì trong gan lợn có chứa nhiều đồng (Cu) làm vitamin C bị ôxy hóa (thành chất ascorbigen) mất tác dụng.
Uống vitamin K, tránh ăn các loại hoa quả giàu vitamin C (táo, súp lơ, cam, chanh, cà chua) vì vitamin C phá hủy vitamin K, làm giảm tác dụng điều trị...
Dùng thuốc lâu dài làm ảnh hưởng đến dinh dưỡng
Các thuốc nhuận tràng thường đẩy nhanh khối thức ăn ra ngoài nên làm cho việc hấp thu các chất dinh dưỡng không đầy đủ, dùng nhiều ngày để làm cơ thể thiếu dưỡng chất và vitamin, gây sụt cân.
Dùng thuốc trị bệnh gút: colchicin, làm cản trở sự hấp thu lipid, caroten, B12.
Dùng thuốc chống lao: Isoniazid (INH), tạo phức với pyridoxin (B6) trong thực phẩm gây hiện tượng rối loạn thần kinh do thiếu vitamin B6.
Dùng các thuốc kháng sinh lâu dài nhất là loại có phổ kháng khuẩn rộng làm ảnh hưởng hệ tạp khuẩn ruột, gây tiêu chảy.
Các hiện tượng trên cần được xử lý kịp thời để tránh làm giảm sức khỏe cho người bệnh và kết quả điều trị.
DS. Phạm Kiên
