Những cái chết có thể ngăn chặn
Theo Sở Y tế Nghệ An, trong năm 2024, địa phương này ghi nhận 8 trường hợp tử vong do bệnh dại tại các huyện: Thanh Chương, Con Cuông, Quế Phong, Tân Kỳ, Nghĩa Đàn và Quỳnh Lưu. Điều đáng lo ngại là tất cả các nạn nhân đều không tiêm phòng sau khi bị chó cắn. Thay vì đến cơ sở y tế, họ tìm đến thầy lang và sử dụng thuốc nam như một phương pháp điều trị.
Tình hình vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại. Từ đầu năm 2025 đến nay, Nghệ An tiếp tục ghi nhận thêm 2 ca tử vong do bệnh dại, với điểm chung là đều bị chó cắn nhưng không tiêm vaccine phòng bệnh.
Cơ quan chức năng đến thăm hỏi, điều tra dịch tễ tại gia đình có người tử vong do chó dại cắn.
Một trong hai trường hợp tử vong này là một phụ nữ 52 tuổi, sống tại xã Nghĩa Yên, huyện Nghĩa Đàn bị chó cắn nhưng chủ quan không tiêm phòng bệnh dại.
Sau đó, bệnh nhân có biểu hiện mệt mỏi, sốt, rét run, tự mua thuốc uống nhưng không thuyên giảm. 3 ngày sau, bệnh nhân được người nhà đưa đến Trung tâm Y tế huyện Nghĩa Đàn để điều trị. Tại đây, các bác sĩ chẩn đoán bệnh nhân mắc bệnh dại, và đã tử vong không lâu sau đó.
Ông Nguyễn Văn Th., trú tại xã Ngọc Sơn, huyện Đô Lương cho biết, tuần trước trong lúc cả gia đình đang ăn cơm, một con chó lạ bất ngờ lao vào nhà và cắn người rồi bỏ chạy. Sau đó, ông T. đưa cả 6 người trong gia đình đến Trung tâm Y tế để tiêm phòng dại. "Hồi nhỏ, tôi từng chứng kiến bác mình lên cơn dại sau khi bị chó cắn. Dù đã chữa chạy bằng nhiều cách dân gian, nhưng không qua khỏi. Vì vậy, tôi không dám chủ quan" ông Th., nói.
Theo Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật Nghệ An (CDC Nghệ An), thời điểm nguy cơ cao mắc bệnh dại tập trung từ tháng 5 đến tháng 8 hằng năm. Bệnh dại có thời gian ủ bệnh kéo dài, từ vài tuần đến vài năm, nhưng sẽ khởi phát sớm nếu vết cắn sâu, nặng, hoặc nằm gần hệ thần kinh trung ương như đầu, mặt, cổ, đầu các chi… nhiều người chủ quan khi bị chó, mèo cắn, thấy con vật chưa có biểu hiện bất thường thì bỏ qua, đến khi chúng phát bệnh hoặc chết mới lo đi tiêm phòng thì đã quá muộn. Khi virus dại lên não, không còn cách nào cứu chữa.
Tiêm phòng vaccine dại là biện pháp tốt nhất để phòng bệnh.
ThS.BS Nguyễn Trọng Di – Phó Trưởng khoa Phòng, chống bệnh truyền nhiễm, CDC Nghệ An – cho biết bệnh dại là một bệnh truyền nhiễm cực kỳ nguy hiểm. Khi các triệu chứng đã xuất hiện, cơ hội cứu sống gần như bằng không, với tỷ lệ tử vong gần 100%. Bộ Y tế đã nhiều lần khẳng định thuốc nam không có tác dụng trong điều trị bệnh dại. Tuy vậy, một bộ phận người dân vẫn tin vào các "phép màu" từ thầy lang, bắt nguồn từ một vài trường hợp may mắn không phát bệnh dù bị chó cắn.
Giải thích về vấn đề này, BS. Nguyễn Trọng Di, nói "Không phải tất cả những người bị chó dại cắn đều phát bệnh. Nguy cơ mắc bệnh tùy thuộc vào lượng virus trong nước bọt của chó, độ sâu của vết thương và vết cắn có làm rách da hay không. Tuy nhiên, chính sự may mắn ngẫu nhiên này đã tạo cơ hội cho các thầy lang lợi dụng, duy trì niềm tin sai lệch của người dân.
Hàng năm, cả nước, trong đó có Nghệ An, vẫn ghi nhận hàng chục trường hợp tử vong oan uổng vì tin vào các thầy lang và không được tiêm vaccine kịp thời".
ThS.BS Nguyễn Trọng Di khẳng định, cách duy nhất để phòng và điều trị bệnh dại hiệu quả là tiêm vaccine và huyết thanh kháng dại ngay sau khi bị chó, mèo cắn. "Thuốc nam không chữa được bệnh dại, do đó người dân tuyệt đối không sử dụng thuốc nam để điều trị, tránh những cái chết oan uổng", Thạc sĩ Di nhấn mạnh.
Vaccine lá chắn duy nhất chống bệnh dại
Virus dại chủ yếu lây truyền qua nước bọt động vật mang mầm bệnh, thông qua các vết cắn, trầy xước hoặc tiếp xúc với niêm mạc và vết thương hở. Mùa hè, thời tiết oi bức khiến chó, mèo dễ bị kích động, tấn công người nhiều hơn. Trong khi đó, trẻ em thường chơi ngoài trời, vật nuôi lại bị thả rông không kiểm soát, làm tăng nguy cơ phơi nhiễm virus dại.
Tiêm vaccine phòng dại vẫn là biện pháp duy nhất và hiệu quả để phòng ngừa bệnh dại cho người bị chó, mèo cắn
Bệnh dại ở người có hai thể lâm sàng chính, thể cuồng và thể liệt. Thể cuồng khởi phát với các triệu chứng sốt, sợ nước, sợ gió, tăng tiết nước bọt, không thể nuốt, co giật và tử vong nhanh chóng. Trong khi đó, thể liệt thường tiến triển âm thầm, bắt đầu bằng liệt cơ tại chỗ vết cắn rồi lan lên cơ hô hấp, dẫn đến tử vong nếu không được can thiệp kịp thời.
Tuy nhiên, theo ThS.BS Nguyễn Trọng Di, bệnh dại hoàn toàn có thể phòng ngừa được nếu người bệnh tiêm vaccine đúng thời điểm. Các loại vaccine phòng dại hiện nay đều có hiệu quả cao, an toàn và có thể sử dụng cho cả người lớn lẫn trẻ em. Việc tiêm phòng sau phơi nhiễm là bắt buộc đối với những trường hợp bị chó, mèo cắn, đặc biệt khi động vật không rõ nguồn gốc hoặc có dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh dại.
"Bệnh dại là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, viêm não tủy cấp tính do vi rút, lây truyền từ động vật sang người chủ yếu qua vết cắn, vết thương, vết liếm ở da bị tổn thương của động vật mắc bệnh (thường là chó, mèo). Cho tới nay, bệnh chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Tiêm vaccine phòng dại vẫn là biện pháp duy nhất và hiệu quả để phòng ngừa bệnh dại cho người bị chó, mèo cắn", BS Di cho biết.
Ngoài ra, tiêm phòng bắt buộc cho vật nuôi, nhất là chó, mèo là tuyến phòng vệ đầu tiên. Luật Thú y hiện hành quy định rõ trách nhiệm của chủ vật nuôi trong việc tiêm phòng, quản lý và kiểm soát chó nuôi. Tuy nhiên, tỷ lệ tiêm vaccine dại cho chó vẫn chưa đạt được ngưỡng an toàn cộng đồng tại nhiều địa phương.
Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật (CDC) Nghệ An khuyến cáo, bệnh dại vẫn là mối đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng, đặc biệt ở các vùng nông thôn, miền núi, nơi người dân còn hạn chế trong tiếp cận dịch vụ y tế. Với tỷ lệ tử vong gần như 100% nếu không được tiêm phòng kịp thời.
Theo CDC Nghệ An, virus dại lây truyền qua nước bọt của chó, mèo mắc bệnh khi cắn, cào hoặc liếm lên vùng da bị tổn thương. Một khi phát bệnh, người mắc gần như không còn cơ hội cứu chữa. Bệnh dại hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, tuy nhiên hoàn toàn có thể phòng tránh được. Để chủ động phòng chống bệnh dại, người dân cần thực hiện tốt các biện pháp sau:
Người dân nuôi chó, mèo cần tiêm vaccine phòng dại đầy đủ và tiêm nhắc lại hàng năm theo khuyến cáo của ngành thú y; nuôi chó phải xích, nhốt, khi ra đường phải mang rọ mõm.
Không đùa nghịch, chọc phá chó, mèo.
Khi bị chó, mèo cắn cần:
- Rửa vết thương dưới vòi nước chảy ngay lập tức với xà phòng liên tục 15 phút; nếu không có xà phòng có thể xối rửa vết thương bằng nước thông thường. Sau đó, vết thương cần được rửa sạch với cồn 70% hoặc cồn iod; hạn chế làm dập vết thương và không băng kín vết thương.
- Kịp thời đến cơ sở y tế để khám, tư vấn và tiêm vaccine phòng dại, huyết thanh kháng dại; tuyệt đối không tự chữa trị hoặc nhờ thầy lang chữa trị.
