Mộc qua là quả chín già phơi khô của cây mộc qua (Chaenomeles lagenaria (Lois) Koidz.), thuộc họ hoa hồng (Rosaceae). Bộ phận dùng làm thuốc là quả chín. Mộc qua chứa đường (fructose, glucose, sacrose, sorbitol...), các acid hữu cơ (acid glutamic, acid malic, citrric...), saponin, tanin, flavonoid...
Theo Đông y, mộc qua vị chua chát (sáp), tính hơi ôn; vào các kinh: tỳ, vị, can, phế. Có tác dụng thư can hòa vị, khu phong trừ thấp, thư cân hoạt lạc tiêu thực chỉ thống. Trị phong thấp đau sưng khớp phù chân, đau do bệnh thoái hóa cột sống thắt lưng, rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy. Dùng tươi 50 - 100g/ngày, khô 6 - 20g/ngày; bằng cách nấu sắc, ngâm ướp.
Vị thuốc mộc qua (quả chín già phơi khô của cây mộc qua) trị phong thấp, rối loạn tiêu hóa.
Cách dùng mộc qua làm thuốc:
Bài 1: mộc qua 63g, ngũ gia bì 63g, uy linh tiên 20g. Các vị nghiền bột. Ngày uống 12g, chiêu bằng nước và rượu thay đổi. Trị tê thấp, cước khí, bắp chân sưng phù to, nặng, tê bại, mềm nhũn, mất sức, tiểu ít, rêu lưỡi nhờn trắng, mạch nhu hoãn; trị thương tích do ngã, đòn đánh, chân đau nhức...
Bài 2: Rượu mộc qua cành dâu: mộc qua 30g, cành dâu 50g. Các vị nghiền vụn, ngâm trong 500ml rượu trong 1 tháng. Dùng tốt cho người bị đau nhức cơ khớp, đau mỏi toàn thân do phong hàn thấp.
Bài 3: Mộc qua thang: mộc qua 20g, ngô thù 8g, hồi hương 8g, gừng tươi 8g, tía tô 8g. Sắc uống. Trị viêm dạ dày, viêm ruột cấp tính, nôn mửa, tiêu chảy, co thắt cơ ruột gây nôn.
Bài 4: Nước sắc mộc qua ý dĩ sinh khương: mộc qua 12g, gừng tươi 9g, ý dĩ 30g. Sắc uống. Dùng cho người nôn thổ tiêu chảy, đau bụng, rối loạn tiêu hóa.
Bài 5: mộc qua 30g, nhân sâm 30g, trần bì 30g, tân lang 60g, quế tâm 15g, đinh hương 15g. Các vị tán bột, dùng hồ làm viên bằng hạt đậu xanh. Ngày uống 30 viên, uống với nước gừng tươi. Chữa tê thấp cước khí, đờm ngược tức ngực.
Món ăn thuốc có mộc qua:
Lươn hầm mộc qua: mộc qua 12g, lươn 200g, rau bí ngô 50g; hành, gừng tươi và gia vị thích hợp. Lươn làm sạch cắt đoạn, mộc qua rau bí dùng vải xô gói lại, thêm gừng hành tươi; hầm chín, cho gia vị vừa ăn, ăn khi nóng. Ngày 1 lần. Dùng 5 - 7 ngày là một liệu trình. Thích hợp cho người bị chảy mủ tai, đầy bụng tiêu chảy.
Cháo mộc qua: mộc qua 20g, gạo 50g. Nấu mộc qua với 200ml nước còn 100ml, cho gạo và thêm 300ml nước nấu thành cháo loãng, thêm đường trắng vừa ăn, ăn nóng; ngày 2 - 3 lần. Dùng cho người bị tiêu chảy do nắng nóng ẩm thấp, co giật tay chân phù chân, các chứng phong hàn thấp tý.