Tại Thành phố Hồ Chí Minh, một sáng kiến tiên phong mang tên "Xây dựng và triển khai mô hình chăm sóc chuyên biệt cho trẻ vị thành niên sống chung với HIV" đang được triển khai, mang lại hiệu quả rõ rệt trong việc nâng cao chất lượng cuộc sống và tuân thủ điều trị của nhóm đối tượng đặc biệt này.
Khoảng trống trong công tác chăm sóc trẻ vị thành niên nhiễm HIV
Theo thống kê của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Thành phố Hồ Chí Minh (HCDC), đến cuối năm 2022, toàn thành phố có hơn 46.000 người nhiễm HIV đang điều trị ARV, trong đó có 1.297 trẻ vị thành niên (10–19 tuổi), chiếm 2,8%.
Nhóm tuổi này đang trải qua giai đoạn phát triển tâm – sinh lý phức tạp, dễ bị dao động cảm xúc và chịu ảnh hưởng lớn của kỳ thị xã hội. Tuy nhiên, phần lớn trẻ vẫn đang được điều trị tại các phòng khám dành cho người lớn, chưa có mô hình chăm sóc riêng phù hợp với đặc điểm của lứa tuổi vị thành niên.
Hệ quả là nhiều trẻ chưa tuân thủ tốt điều trị, dẫn đến tỷ lệ trễ hẹn tái khám 27% và bỏ trị 5,3% trong năm 2022. Bên cạnh đó, các em còn thiếu kiến thức về sức khỏe sinh sản, tình dục an toàn, kỹ năng tự chăm sóc và khả năng tự tin hòa nhập cộng đồng.
Tập huấn cho cán bộ y tế thực hiện mô hình chăm sóc chuyên biệt cho trẻ vị thành niên
Từ thí điểm đến nhân rộng – mô hình chăm sóc toàn diện đầu tiên tại Việt Nam
Trước thực trạng đó, HCDC đã chủ động xây dựng và triển khai mô hình chăm sóc chuyên biệt cho trẻ vị thành niên sống chung với HIV, với sự hỗ trợ kỹ thuật của Dự án Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (US.CDC) cùng sự cố vấn chuyên môn của các chuyên gia y tế trong nước như bác sĩ Trương Hữu Khanh, bác sĩ Dư Tuấn Quy, bác sĩ Vũ Thiên Ân, bác sĩ Nguyễn Tấn Thủ…. Dự án và các chuyên gia đã đồng hành cùng HCDC trong suốt quá trình xây dựng bộ công cụ quản lý sức khỏe vị thành niên, biên soạn tài liệu tập huấn, hỗ trợ giám sát kỹ thuật và chia sẻ kinh nghiệm quốc tế, giúp đội ngũ y tế cơ sở nâng cao năng lực chuyên môn và áp dụng các phương pháp chăm sóc hiệu quả, thân thiện và an toàn hơn cho thanh thiếu niên nhiễm HIV.
Bắt đầu thí điểm từ năm 2023 tại Trung tâm Y tế quận Tân Phú và Trung tâm Y tế huyện Bình Chánh, mô hình đã chứng minh tính khả thi và hiệu quả, qua đó được mở rộng trong năm 2025 lên 08 cơ sở điều trị HIV/AIDS gồm: các Trung tâm Y tế khu vực Sài Gòn, Xóm Chiếu, Tân Bình, Tân Phú, Bình Chánh, Củ Chi cùng Bệnh viện Nhi Đồng 1 và Nhi Đồng 2.
Ba hợp phần chính của mô hình:
1. Tư vấn cá nhân và theo dõi bằng công cụ chuyên biệt
Đây là trọng tâm của mô hình chăm sóc chuyên biệt, hướng đến việc đồng hành cùng từng trẻ vị thành niên trong suốt quá trình điều trị và phát triển. Mỗi trẻ được đánh giá toàn diện thông qua "Phiếu quản lý và tư vấn sức khỏe vị thành niên" – công cụ lần đầu tiên được xây dựng và áp dụng tại Thành phố Hồ Chí Minh. Phiếu giúp nhân viên y tế xác định sớm các vấn đề liên quan đến tuân thủ điều trị, sức khỏe tâm thần, hành vi nguy cơ và nhu cầu hỗ trợ can thiệp phù hợp. Trên cơ sở đó, trẻ được tư vấn riêng theo hướng cá nhân hóa, tập trung vào việc củng cố tuân thủ điều trị, chăm sóc sức khỏe tâm thần, giáo dục giới tính – sức khỏe sinh sản và rèn luyện kỹ năng sống. Hình thức tư vấn 1–1 giúp phát hiện sớm các vấn đề tâm lý hoặc nguy cơ bỏ trị, từ đó hỗ trợ kịp thời, tăng hiệu quả điều trị và cải thiện chất lượng cuộc sống cho trẻ
2. Sinh hoạt nhóm trực tiếp và trực tuyến
Các phòng khám thành lập nhóm sinh hoạt định kỳ, tạo không gian thân thiện để trẻ giao lưu, chia sẻ và được trang bị kiến thức về HIV, K=K (Không phát hiện = Không lây truyền), dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP), sức khỏe sinh sản, giới tính và kỹ năng sống…
3. Nâng cao năng lực nhân viên y tế
Nhân viên y tế tư vấn cho trẻ vị thành niên tại phòng khám ngoại trú HIV/AIDS
Hiệu quả thiết thực từ một sáng kiến nhân văn
Từ tháng 4/2025 đến nay, mô hình đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận:
- 501 trẻ vị thành niên đang điều trị ARV tại 08 cơ sở; trong đó 83% (414 trẻ) được tư vấn và quản lý bằng phiếu "Quản lý và tư vấn sức khỏe vị thành niên".
- 97% trẻ được làm xét nghiệm tải lượng vi rút, 94% đạt ngưỡng ức chế ≤50 bản sao/ml, 100% trẻ mới điều trị được làm xét nghiệm CD4, và 90% tái khám đúng hẹn.
- Tỷ lệ trẻ tham gia sinh hoạt nhóm tăng gấp đôi so với năm 2024.
- Hơn 100 trường hợp được phát hiện và can thiệp sớm các vấn đề về tuân thủ điều trị, sức khỏe tâm thần, quan hệ tình dục không an toàn hoặc sử dụng chất gây nghiện.
Những con số ấy phản ánh sự thay đổi tích cực trong tuân thủ điều trị, sức khỏe tinh thần và chất lượng sống của trẻ vị thành niên sống chung với HIV tại Thành phố Hồ Chí Minh.
Lắng nghe để chữa lành
Trong một buổi sinh hoạt nhóm tại Trung tâm Y tế khu vực Tân Bình, một nam sinh 16 tuổi chia sẻ: "Trước đây em rất sợ đến phòng khám vì sợ bị nhìn, bị hỏi. Nhưng khi tham gia nhóm, em thấy mình không còn đơn độc. Em học được cách tự chăm sóc và thấy mình cũng như bao bạn khác".
Đằng sau mỗi buổi sinh hoạt hay tư vấn cá nhân là sự kiên trì, tận tâm của đội ngũ y tế. Theo bác sĩ Dương Minh Hải, Phó Trưởng khoa Phòng, chống HIV/AIDS và các bệnh truyền nhiễm mạn tính – HCDC, người khởi xướng sáng kiến: "Chăm sóc cho trẻ vị thành niên sống chung với HIV không chỉ là điều trị thuốc, mà còn là hành trình đồng hành và lắng nghe. Khi các em được thấu hiểu và hỗ trợ, hiệu quả điều trị sẽ được duy trì bền vững".
Buổi sinh hoạt nhóm dành cho trẻ vị thành niên đang điều trị ARV tại Trung tâm Y tế khu vực Tân Phú.
Hướng đến mục tiêu 95 - 95 - 95 và chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030
Không chỉ dừng lại ở kết quả chuyên môn, mô hình còn mang ý nghĩa xã hội sâu sắc khi góp phần giảm kỳ thị, tăng cường gắn kết giữa nhân viên y tế – bệnh nhân – gia đình và cộng đồng.
Với hiệu quả đạt được, HCDC đang đề xuất nhân rộng mô hình ra toàn thành phố và các tỉnh, thành khác, đặc biệt ở những địa phương có số lượng trẻ vị thành niên nhiễm HIV cao.
Mô hình phù hợp với định hướng của Chiến lược quốc gia chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030, góp phần hiện thực hóa mục tiêu 95 - 95 - 95 (95% người nhiễm HIV biết tình trạng của mình, 95% người đã biết tình trạng nhiễm HIV được điều trị ARV, 95% người đang điều trị ARV đạt tải lượng vi rút dưới ngưỡng phát hiện).
Khi y tế không chỉ là chữa bệnh, mà còn là chữa lành
Giữa nhịp sống đô thị, trong những phòng tư vấn nhỏ tại các cơ sở điều trị ngoại trú HIV/AIDS, vẫn có những câu chuyện ấm áp được viết nên mỗi ngày – nơi những thanh thiếu niên từng e dè, mặc cảm, nay đã biết mỉm cười, biết nói lời cảm ơn và dám mơ về tương lai. "Mô hình chăm sóc chuyên biệt cho trẻ vị thành niên sống chung với HIV" không chỉ là giải pháp kỹ thuật của ngành y tế, mà là một mô hình của lòng nhân ái, của sự kiên trì và tình người.
Từ những thay đổi nhỏ hôm nay, Thành phố Hồ Chí Minh đang mở ra một hướng đi bền vững trong công tác phòng, chống HIV/AIDS – nơi mọi người, dù trong hoàn cảnh nào, đều có quyền được sống khỏe mạnh và được yêu thương.
Mời độc giả xem thêm:
Ba con đường lây nhiễm HIV/AIDS và các cách phòng tránh.
