Vai trò của mô hình bữa ăn dinh dưỡng học đường với vùng dân tộc thiểu số
PV: Thưa PGS.TS.BS. Bùi Thị Nhung, bà đánh giá sao về tình trạng dinh dưỡng của trẻ em ở vùng dân tộc thiểu số và miền núi hiện nay?
PGS.TS.BS Bùi Thị Nhung:
Tình trạng dinh dưỡng ở trẻ em vùng dân tộc thiểu số và miền núi đối ngược với khu vực thành phố: Ở trẻ em thành phố vấn đề chính là thừa cân, béo phì, trong khi đó vấn đề dinh dưỡng chính ở trẻ em vùng dân tộc thiếu số và miền núi là suy dinh dưỡng, đặc biệt là suy dinh dưỡng thấp còi.
Cụ thể: Trẻ dưới 5 tuổi gặp các vấn đề suy dinh dưỡng nhẹ cân, gầy còm và đặc biệt là thấp còi tỷ lệ vẫn còn khá cao. Theo kết quả tổng điều tra dinh dưỡng của Viện Dinh dưỡng năm 2019-2020, tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi của trẻ em dưới 5 tuổi khu vực miền núi phía Bắc là khoảng 37%; Trẻ từ lứa tuổi tiểu học trở lên: Đối mặt nhiều hơn với suy dinh dưỡng gầy còm và thấp còi. Trong đó, suy dinh dưỡng thấp còi là suy dinh dưỡng mạn tính, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển chiều cao và thể lực của trẻ khi trưởng thành.
PGS.TS.BS. Bùi Thị Nhung – nguyên Trưởng khoa Dinh dưỡng học đường và ngành nghề, Viện Dinh dưỡng quốc gia, Trưởng khoa dinh dưỡng (Bệnh viện Mặt trời).
PV: Ở khu vực này, vai trò và thực trạng của chương trình bữa ăn học đường có ảnh hưởng như thế nào, thưa chuyên gia?
PGS.TS.BS Bùi Thị Nhung:
Bữa ăn học đường được xem là chìa khóa để cải thiện tình trạng dinh dưỡng, sức khỏe cho trẻ em, tuy nhiên việc triển khai tại vùng dân tộc thiểu số còn nhiều khó khăn so với khu vực thành phố.
Có hai mô hình chính: Bữa ăn bán trú, phụ huynh đóng góp rất khó duy trì do điều kiện kinh tế của các gia đình còn khó khăn. Chỉ một số cơ sở trường học tổ chức được mô hình này, tỷ lệ ăn bán trú không cao, mức thu thấp.
Lớp học nội trú (trường cung cấp 3 bữa/ngày): Mô hình này cung cấp toàn bộ suất ăn cho học sinh, do nhà nước bao cấp. Tuy nhiên, hiện tại vẫn chưa có một đánh giá cụ thể nào về việc liệu các bữa ăn này đã đủ dinh dưỡng và mức chi phí đã có đủ cho một bữa ăn cân bằng dinh dưỡng cho trẻ hay chưa. Nhìn chung, các bữa ăn thường chỉ đủ về mặt năng lượng, còn thiếu sự đa dạng về thực phẩm, đặc biệt là các vi chất dinh dưỡng.
Một số mô hình được triển khai như mô hình điểm bữa ăn học đường bảo đảm dinh dưỡng hợp lý kết hợp tăng cường hoạt động thể lực cho trẻ em, học sinh, sinh viên Việt Nam. Mô hình được triển khai ở nhiều tỉnh thành nước ta cũng đã góp phần vào sự cải thiện tình trạng dinh dưỡng của trẻ.
Mô hình này ngoài sự hỗ trợ về cơ sở vật chất, đào tạo nhân lực, hỗ trợ một phần chi phí bữa ăn cho khu vực nông thôn, miền núi nơi mức thu còn thấp, còn triển khai tập huấn kiến thức dinh dưỡng cho cả phụ huynh, chủ động cung cấp thực đơn cho phụ huynh tham khảo nấu cho trẻ ăn tại nhà; phụ huynh phối hợp với nhà trường trong việc giám sát bữa ăn học đường để cùng phối hợp với nhà trường trong giáo dục dinh dưỡng ở nhà.
Bữa ăn học đường bảo đảm dinh dưỡng góp phần cải thiện sức khỏe cho trẻ vùng dân tộc thiểu số. (Nguồn: Quỹ CSSKGĐ Việt Nam)
Điều cần làm để cải thiện dinh dưỡng, nâng cao thể trạng cho trẻ
PV: Như chuyên gia đã chia sẻ, mô hình dinh dưỡng học đường ở vùng sâu, vùng xa chưa được triển khai trên quy mô lớn, vậy để cải thiện và phát triển mô hình trong việc cải thiện dinh dưỡng, nâng cao thể trạng cho trẻ cần có giải pháp nào?
PGS.TS.BS Bùi Thị Nhung:
Để cải thiện tình trạng này, theo tôi xây dựng được các mô hình can thiệp bữa ăn học đường của từng địa phương trong khuôn khổ của đề án sức khỏe học đường, áp dụng các giải pháp đồng bộ đã thực hiện khá thành công trong mô hình điểm bữa ăn học đường của đề án 41 ở Mộc Châu, Sơn La bao gồm: Hỗ trợ cơ sở vật chất, dụng cụ nấu ăn; Tập huấn chuyên môn, đào tạo cho giáo viên, nhân viên y tế về cách xây dựng thực đơn cân đối; Nghiên cứu mức thu hợp lý để có thể có được bữa ăn cân bằng dinh dưỡng cho trẻ em; Tận dụng nguồn lực tại chỗ, khuyến khích nhà trường trồng rau để bổ sung thực phẩm và giảm chi phí; Huy động cộng đồng, trong bối cảnh không đủ nhân lực bếp phụ huynh đã thay phiên hỗ trợ nhà trường tham gia nấu ăn; Giáo dục dinh dưỡng: Nâng cao nhận thức cho cả học sinh và phụ huynh về việc tận dụng thực phẩm địa phương và tổ chức bữa ăn cân bằng dinh dưỡng tại nhà.
PV: Với phụ huynh vùng dân tộc thiểu số khi kiến thức dinh dưỡng còn hạn chế, theo chuyên gia có thể làm gì để cải thiện bữa ăn cho con tại nhà và giám sát bữa ăn tại trường?
PGS.TS.BS Bùi Thị Nhung:
Để cải thiện bữa ăn tại nhà, phụ huynh lưu ý nên tận dụng tối đa thực phẩm địa phương, nguồn thực phẩm tự cung cấp tại gia đình.
Một bữa ăn cân đối cần có đủ 4 nhóm chất: (1) Nhóm thực phẩm cung cấp chất bột đường (cơm, bún, phở ngô, khoai củ), (2) Nhóm thực phẩm cung cấp chất đạm (thịt, cá, trứng, và các loại đỗ, lạc), (3) Nhóm thực phẩm cung cấp chất béo (dầu, mỡ), và (4) Nhóm thực phẩm cung cấp vitamin chất khoáng (rau củ quả, trái cây/quả chín). Phụ huynh có thể tham khảo Tháp dinh dưỡng của Viện Dinh dưỡng Quốc gia cho từng lứa tuổi để xây dựng bữa ăn phù hợp.
Các mô hình can thiệp dinh dưỡng hiệu quả cho vùng dân tộc thiểu số và miền núi bao gồm có thể áp dụng mô hình vườn – ao – chuồng để tăng cường thực phẩm tại hộ gia đình và bổ sung vi chất cho trẻ em, bữa ăn dinh dưỡng kết hợp sản phẩm địa phương tại trường bán trú, và củng cố y tế cơ sở để đánh giá tình trạng dinh dưỡng và tư vấn dinh dưỡng cho phụ huynh học sinh.
Phụ huynh có thể tham gia trong ban giám sát bữa ăn học đường của nhà trường. Một số trường đã áp dụng mô hình cho phép phụ huynh tham gia vào quá trình giao nhận thực phẩm buổi sáng và giám sát bữa ăn của con em mình.
PV: Xin cảm ơn chuyên gia
