Từ quê con đi ra với thị thành, phường phố. Từ mái nhà quê, cây đa bến nước con đến với những tòa nhà cao ốc, những đại dương rộng lớn, những giọng nói trăm miền. Từ mẹ con ra đi chẳng mang theo gì ngoài hình hài mẹ cho, ngoài ý chí tự lập mẹ dạy. Mẹ dạy con từ thuở trong nôi, từ những câu ru mang cả hồn quê kiểng. Con mang theo cả giọng quê kẻ đồng, kẻ bể: “Mẹ dặn con kiêng pha giọng - Máu con từ mạch giếng làng - Ao đục thì con đừng tắm - Sống đời lấy chữ làm sang”. Mẹ dạy con từ thuở: “Mẹ mang thai con chín tháng, mười ngày - Mười ngày dài hơn chín tháng”. Những ngày cuối để trông ngóng con ra đời là chặng thời gian dài nhất. Mẹ đếm từng giờ, từng phút. Thời gian sinh lý của mẹ dài hơn, thấp thỏm hơn thời gian vật lý. Bởi mẹ biết con chính là một phần máu thịt của đời mẹ; và mẹ chính là một phần máu thịt của đời quê...

Mẹ bòn nhặt từng mớ rau con tép mà nuôi con lớn lên. Mẹ chữa bệnh cho con khi trở trời trái gió cũng bằng cây cỏ trong vườn. Này bó ngải cứu, này nhúm lá bạc hà, này củ gừng củ sả. Nhưng có một điều lạ kỳ là bao giờ nồi nước xông cũng có thêm nắm lá tre. Cái lá tre như ngọn bút con viết ngày nào. Cái lá tre ram ráp tươi thì xanh, xanh bền bỉ; khô thì giòn, giòn đượm ngọn lửa cho khói cơm thơm. Tre mọc lên không từ phù sa đồng ruộng mà tốt tươi, mà ken chặt như tường lũy thành từ sỏi đá đất cằn, dẻo dai là phẩm chất sống của tre. Đời mẹ cũng gắn với đời tre. Này chiếc đòn gánh: “Chiếc đòn gánh xoắn theo hình thớ gió - Sấp ngửa đi dọc lát sóng cuối mùa” của người miền biển. Chiếc đòn gánh mà: “Mẹ đang đi gánh rạ giữa đồng - Rạ chẳng nặng mà nặng nhiều vị gió” (Hữu Thỉnh) của người mẹ đồng quê. Đời mẹ gắn với đời tre trong thúng mủng dần sàng. Mẹ dần sàng để chắt lọc, để đãi đằng, để giữ lại những gì tinh túy. Nhưng mẹ có bỏ gì đâu từ vỏ trấu xù xì vẫn nuôi giữ ngọn lửa ấm, từ cái nón mê đã sờn cũng đội lên vại cà vại mắm... Trong bao làn điệu dân ca luyến láy, bao âm vực thăng giáng thì mẹ chính là cung trầm sâu thẳm nhất, sâu thẳm như nước giếng làng. Tấm áo mẹ thích nhất trong năm lại chỉ một màu nâu sòng đi lễ chùa, mang vào cửa Phật cái màu nguyên chất bình dị của phù sa đồng ruộng. Đời mẹ gắn với quê trong cái mờ ảo tâm linh đó là cõi Thiện. Ca dao đã từng ví von rất hay: “Mẹ già như chuối chín cây”. Cứ nhìn buồng chuối sum xuê như đàn con sum xuê mẹ đã ấm lòng. Mẹ mong cho mọi thứ bình an. Đất nước bình an, xóm làng bình an, con cháu bình an. Một chữ bình an mà đời mẹ đã phải trải qua bao mất mát, nước mắt nuốt vào trong qua bao giặc giã. Cả đời mẹ chưa một lần đi xa nhưng tên các địa danh thì mẹ thường nhẩm thuộc: Nào Quảng Trị Khe Sanh nào Trường Sơn dằng dặc, nào Đất thép Củ Chi... bởi ở đó có con của mẹ. Có đứa đã mãi mãi nằm xuống, có đứa trở về nhưng cơ thể không còn vẹn nguyên. Và ước ao lớn nhất của mẹ khi nước nhà thống nhất là được ra Hà Nội thăm lăng Bác Hồ, gặp Bác như được gặp tất cả mọi miền quê đất nước. Vâng, với mẹ sum xuê và bình an là niềm hạnh phúc nhất của tuổi già bởi trong mẹ luôn có hình ảnh của quê. Và trong hồn quê luôn có dáng hình của mẹ.

Tản văn: Nguyễn Ngọc