Mẹ mất vì bệnh phong, 2 bố con phải 'chiến đấu' với căn bệnh bị lãng quên

Mới đây, Bệnh viện Da liễu Trung ương đã tiếp nhận và điều trị cho hai bệnh nhân là bố con, ông Triệu Tà V. (67 tuổi) và anh Triệu Mùi L. (44 tuổi), dân tộc Dao, đến từ Cao Bằng. Gia đình bệnh nhân có hoàn cảnh kinh tế khó khăn, vợ của ông V. trước đây cũng là một bệnh nhân phong. Bà đã qua đời vì một căn bệnh khác, nhưng di chứng và mầm bệnh phong vẫn âm thầm tồn tại trong gia đình. Đây là một yếu tố dịch tễ điển hình, cho thấy sự lây lan âm ỉ của bệnh phong trong môi trường sống chung kéo dài.

Hai bố con ông V. được phát hiện bệnh phong không phải do tự đi khám mà thông qua một đợt sàng lọc chủ động của đội ngũ y bác sĩ Bệnh viện Da liễu Trung ương tại địa phương.

ThS.BS Lê Thị Mai - Trưởng phòng Chỉ đạo tuyến, Bệnh viện Da liễu Trung ương cho biết: "Đây là một trường hợp khá đặc biệt. Cả hai cha con được chẩn đoán mắc phong. Ông bố mắc thể nhiều khuẩn, cần phác đồ điều trị 12 tháng. Người con may mắn hơn, mắc thể ít khuẩn, điều trị trong 6 tháng".

Do hoàn cảnh đặc biệt, toàn bộ chi phí xét nghiệm, điều trị, ăn uống trong suốt thời gian ở bệnh viện đều được miễn phí với sự hỗ trợ từ quỹ của Hội Chống phong Thụy Sĩ, một đối tác của bệnh viện.

Sau hai tuần điều trị tích cực tại bệnh viện, bệnh nhân sẽ được cấp thuốc cho một tháng tiếp theo, và hành trình 11 tháng điều trị còn lại sẽ do Trung tâm Phòng chống bệnh xã hội tỉnh Cao Bằng tiếp quản, dưới sự hướng dẫn chuyên môn từ tuyến trung ương.

Theo BS. Mai, trường hợp các bệnh nhân này cho thấy hai vấn đề cốt lõi, đó là bệnh phong vẫn còn tồn tại trong các cộng đồng có điều kiện kinh tế khó khăn, vùng sâu vùng xa. Thứ 2 là việc phát hiện bệnh nhân hiện nay phần lớn phụ thuộc vào các chương trình sàng lọc chủ động của ngành y tế, thay vì việc bệnh nhân tự nhận biết và đi khám.

Ca bệnh phong mới thường biểu hiện không rõ ràng, dễ gây nhầm lẫn

Theo thống kê của Chương trình Phòng chống phong quốc gia, mỗi năm Việt Nam ghi nhận khoảng 100 ca bệnh phong mới. Riêng năm 2023, có khoảng 45 bệnh nhân mới được phát hiện, con số tuy không lớn nhưng lại ẩn chứa nhiều phức tạp.

TS.BS Nguyễn Hồng Sơn - Trưởng khoa Phẫu thuật tạo hình và Phục hồi chức năng, Bệnh viện Da liễu Trung ương cho hay, bệnh phong là bệnh lây nhiễm do vi khuẩn, không phải bệnh di truyền. Khả năng lây nhiễm của bệnh rất thấp, đòi hỏi sự tiếp xúc gần gũi và kéo dài với người bệnh chưa được điều trị. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất hiện nay nằm ở khâu chẩn đoán. Các ca bệnh mới thường có biểu hiện lâm sàng không điển hình, dễ bị nhầm lẫn với các bệnh da liễu thông thường khác.

• Nhầm lẫn với viêm da tiếp xúc: TS. Sơn nêu ví dụ về tổn thương phong ở vùng thắt lưng bị chẩn đoán nhầm là viêm da tiếp xúc do dị ứng kim loại từ mặt thắt lưng.
• Nhầm lẫn với bệnh hệ thống: Theo ThS. Mai, có bệnh nhân được điều trị lupus ban đỏ trong nhiều năm tại một bệnh viện tuyến trung ương trước khi được chẩn đoán chính xác là phong tại Bệnh viện Da liễu Trung ương.

Nguyên nhân của sự nhầm lẫn này là do bệnh phong đã trở nên hiếm gặp, khiến chỉ số nghi ngờ của nhiều y bác sĩ, đặc biệt ở tuyến cơ sở hoặc các chuyên khoa khác, không còn cao.

Từ thực trạng trên, các bác sĩ khuyến cáo:

1. Đối với người dân: Cần chú ý đến dấu hiệu đặc hiệu nhất của bệnh phong: sự xuất hiện của một hay nhiều đám da đổi màu (hồng, bạc màu) kèm theo giảm hoặc mất cảm giác (nóng, lạnh, đau) tại vùng da đó. Khi có triệu chứng này, cần đến ngay cơ sở y tế chuyên khoa da liễu để được khám và làm xét nghiệm chẩn đoán.
2. Đối với hệ thống y tế: Cần nâng cao nhận thức và năng lực chẩn đoán cho y bác sĩ các tuyến, đặc biệt là tuyến cơ sở. Luôn đặt ra nghi ngờ về bệnh phong trước những tổn thương da mạn tính, không đáp ứng với điều trị thông thường.
3. Về điều trị: Bệnh phong hoàn toàn có thể chữa khỏi nếu được phát hiện sớm. Thuốc điều trị hiện được Tổ chức Y tế Thế giới tài trợ miễn phí. Việc điều trị sớm sẽ ngăn chặn hoàn toàn nguy cơ tàn tật do vi khuẩn tấn công hệ thần kinh ngoại biên gây ra (co quắp tay chân, loét, mù lòa...).

Các giải pháp phòng chống phong thích ứng trong bối cảnh mới

Theo các chuyên gia, công tác phòng chống phong tại Việt Nam đang đối mặt với nhiều khó khăn mang tính hệ thống, không phải do sự "lãng quên". BS. Mai đã chỉ ra những rào cản chính:

• Thay đổi trong cơ cấu tổ chức: Việc sáp nhập hệ thống chuyên khoa da liễu vào các Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) cấp tỉnh đã làm giảm sự ưu tiên và chuyên sâu cho chương trình chống phong. Nguồn nhân lực chuyên trách bị phân tán, kinh nghiệm chuyên môn có nguy cơ mai một.
• Sụt giảm kinh phí: Nguồn kinh phí dành cho chương trình chống phong bị cắt giảm, gây khó khăn cho việc triển khai các hoạt động giám sát, sàng lọc cộng đồng trên diện rộng.
• Thời gian ủ bệnh kéo dài (từ 2-5 năm, có thể đến 20 năm): Điều này gây khó khăn trong việc truy vết nguồn lây và khiến các ca bệnh mới có thể xuất hiện bất cứ lúc nào, đòi hỏi sự cảnh giác liên tục.

Để vượt qua những thách thức này, ngành y tế đang triển khai các giải pháp thích ứng, cụ thể:

Tổ chức sàng lọc chủ động và có trọng điểm: Thay vì khám dàn trải, các chương trình tập trung vào những "điểm nóng" – các khu vực vừa ghi nhận ca bệnh mới hoặc có nguy cơ cao, để tối ưu hóa nguồn lực.

Lồng ghép sàng lọc phong vào khám các bệnh da liễu: Đây là một chiến lược hiệu quả, giúp tăng tỷ lệ phát hiện bệnh mà không gây ra sự kỳ thị. Người dân có bất kỳ vấn đề gì về da đều được khuyến khích đến khám, từ đó các bác sĩ có cơ hội tìm ra các ca bệnh phong tiềm ẩn.

Duy trì đào tạo liên tục cho y tế cơ sở: Tăng cường năng lực cho cán bộ y tế thôn bản và tuyến huyện là giải pháp bền vững để có thể nhận biết sớm các dấu hiệu nghi ngờ ngay tại cộng đồng.

Tăng cường hợp tác và vận động chính sách: Tiếp tục duy trì hợp tác với các tổ chức quốc tế để đảm bảo nguồn thuốc và hỗ trợ kỹ thuật, đồng thời vận động chính sách để đảm bảo nguồn kinh phí quốc gia cho chương trình, coi đây là một khoản đầu tư để giảm gánh nặng tàn tật cho xã hội.

Bệnh phong tại Việt Nam đã có thể được kiểm soát, nhưng cuộc chiến chưa kết thúc. Việc duy trì năng lực hệ thống, nâng cao nhận thức cho cả y bác sĩ và cộng đồng, cùng các chiến lược sàng lọc chủ động là những yếu tố then chốt để tiến tới mục tiêu loại trừ hoàn toàn căn bệnh này.

Phát hiện ca bệnh phong mới tại xã vùng cao của Sơn La

SKĐS - Trong đợt khám điều tra dịch tễ bệnh phong của Bệnh viện Da liễu Trung ương tại xã Chiềng Bằng (huyện Quỳnh Nhai, Sơn La), các bác sĩ đã phát hiện một ca bệnh phong mới.