Mẫu lệ là tên thuốc trong y học cổ truyền của vỏ hàu, một loài nhuyễn thể sống ở biển. Dược liệu vỏ hàu nguyên mảnh có hình bầu dục hoặc tam giác dài, to nhỏ, dày mỏng không đều. Mặt ngoài màu xám nhạt hoặc xám pha tía, vân cong hằn rõ, mép cong. Mặt trong màu trắng sữa, nhẵn bóng. Chất cứng, chắc nặng, đập khó vỡ. Khi dùng chế biến vỏ hàu theo cách sau:
 Hàu |
Cho vỏ vào nồi cùng với cát, trát kín, nung khoảng 12 giờ đến khi vỏ có màu xanh nhạt và bóp vụn là được. Có thể nung khô hoặc tẩm giấm rồi tán thành bột mịn. Vỏ hàu chứa hàm lượng calci cao: 80-95% dưới dạng muối carbonat, phosphate, magiê, sắt, nhôm và chất hữu cơ. Dược liệu mẫu lệ có vị mặn, chát, tính hơi lạnh, không độc, có tác dụng thanh nhiệt, hóa đờm, cố tinh, làm dịu, giảm đau, được dùng trong những trường hợp sau:
- Chữa di mộng tinh: mẫu lệ 10g, lộc giác sương 50g, trộn đều, rây bột mịn, uống mỗi ngày 8-16g, nước sắc dây tơ hồng 30g.
- Chữa tiểu dắt, tiểu són: mẫu lệ nung đỏ, cao da trâu, lộc nhung, tang phiêu tiêu sao với rượu (lượng mỗi thứ bằng nhau) tán nhỏ, rây bột mịn, trộn với hồ nếp làm viên bằng hạt ngô. Ngày uống 50 viên chia làm 2 lần, chiêu với nước muối pha rượu vào lúc đói. Hoặc bột mẫu lệ 40g, nhồi vào bong bóng lợn rồi nấu nhừ. Để nguội, bỏ bột mẫu lệ, thái nhỏ, ăn trong ngày.
- Dùng ngoài đắp chữa sưng đau ngọc hành ở trẻ em: mẫu lệ nung đỏ, tán nhỏ trộn với đào nhân giã nát (lượng bằng nhau) thêm nước cho nhão đắp lên vùng sưng (Nam dược thần hiệu).
- Chữa chứng dương hư, sốt về chiều: mẫu lệ 12g, bạch thược 10g, phụ tử chế 10g, gừng sống 10g, cam thảo 3g, đại táo 3 quả. Tất cả thái nhỏ, phơi khô, sắc với 400ml nước còn 100ml, uống làm 2 lần trong ngày.
- Chữa ra mồ hôi trộm: mẫu lệ, đỗ trọng (lượng bằng nhau) phơi khô, tán nhỏ, rây bột mịn, uống mỗi lần một thìa cà phê với ít rượu. Ngày 2-3 lần (Hải Thượng Lãn Ông). Hoặc mẫu lệ 8g uống với nước sắc hoàng kỳ và ma hoàng (mỗi thứ 6g).
Bột mẫu lệ nung 12g, long cốt nung 12g, hoàng kỳ 12g, bột tẻ 40g, trong biệt dược “Ôn phấn” dùng xoa chữa mồ hôi trộm rất tốt.
DS. Hữu Bảo