Không đủ tiềm lực kinh tế để trang bị những chiếc tàu công suất lớn, thiếu sức mạnh cơ bắp vươn khơi dài ngày, ngư dân nhạy bén thích ứng với nghề khai thác, sơ chế rong biển.
Thành quả từ những truân chuyên
Dạt qua nhiều làng chài, dễ nhận ra, ở đâu có sự hiện diện của biển, ở đó có sự phóng khoáng. Dẫu không thấu rõ biển bắt đầu từ đâu, mênh mông cỡ nào nhưng chẳng ai phân biệt quê hương, bản quán mà cùng sát cánh bên nhau trong những ngày bão tố, trao nhau nụ cười trong những ngày bình yên. Nghĩa làng, tình xóm càng thắm đượm hơn khi họ cùng xem biển là lẽ sống.
Rong biển tự nhiên là nguồn thu nhập chính của hàng ngàn ngư dân ở Khánh Hòa.
Ba đời gắn với nghề khai thác rong biển, lênh đênh trên sóng nước, ăn ngủ trên bãi bờ nhiều hơn ở nhà, ngư dân Trần Công Long (thôn Đông, xã Ninh Vân, Ninh Hòa, Khánh Hòa) thổ lộ; Không có rong biển thì nhiều đứa trẻ xã đảo này khó mà đủ điều kiện đến trường. Rong giúp nhà nhà mua ti vi, tủ lạnh, mua xe máy... vật chất sờ được, bày biện ra trước mắt là vậy nhưng có được thành quả ấy, bao phen nước mắt ngư dân phải hòa chung nước biển.
Nghề khai thác, sơ chế rong biển rộ nhất từ tháng 4 đến hết tháng 10 âm lịch. Sau khi định vị được vùng biển có nhiều rong, ngư dân chuẩn bị liềm cắt, găng tay, quần áo lặn, nước mắm cá cơm và dong thuyền ra biển lúc 2-3 giờ sáng. Một người ngồi trên thuyền đón dong, một người uống 200ml nước mắm và lặn xuống cắt rong. Khai thác rong cũng giống đánh cược, có chuyến thắng đậm, rong chất đầy thuyền, có chuyến không đủ tiền dầu. Rong tự nhiên có hàm lượng dinh dưỡng cao nên ngày càng nhiều thương lái tìm đến với Ninh Vân.
Sát cánh bên chồng trong nhiều chuyến ra khơi, chị Trần Thị Nhung (vợ anh Long) bảo: Có kinh nghiệm dày dặn, lại đã uống nước mắm nữa rồi, nhưng nhiều phen thấy chồng run lập cập, người tái nhợt, nước mắt rỉ ra vì lặn mãi mà chỉ cắt được một mớ rong, thương lắm. Nhưng bi lụy là gục ngã nên thất bại chuyến này lại tính toán chuyến khác. Lần sau khảo sát kỹ hơn nên vợ chồng chị Nhung thu hoạch được trung bình 600kg rong tươi cho mỗi đêm ra khơi. Sau khi sơ chế và phơi khô còn khoảng gần 200kg rong khô, bán với giá 6.000 đồng/kg thu về 1,2 triệu đồng, trừ tiền dầu thuyền còn khoảng 900 ngàn đồng.
Là thợ khai thác rong biển điêu luyện, ngư dân Trần Đức Tuấn (thôn Tây, xã Ninh Vân) chia sẻ thêm rằng: Ở xã này vào mùa, nhà nhà đều nói chuyện rong biển. Rong đi cả vào bữa ăn, giấc ngủ nữa. Đứa trẻ lên 5, lên 10 đã học cách phơi phóng rong biển rồi. Nửa năm khai thác rong còn nửa năm trồng tỏi. Kinh nghiệm đến mấy thì rủi ro nơi đáy biển là khó tránh. Cuối mùa, rong dài chờm lên mặt nước thì mới ngồi trên thuyền giật được chứ không phải lặn xuống. Có những bụi rong mọc trên tảng đá nhọn lởm chởm, sơ sẩy một chút đá đâm toạc bao tay, rách thịt tóe máu. Bầm dập, đau điếng nhưng chính rong biển đã tiếp sức cho nhiều đứa trẻ xã đảo này tự tin bước vào trường đại học với đầy đủ điều kiện như chúng bạn.
Rong sau khi khai thác được phơi và sơ chế ngay trên bãi biển.
Trăn trở vì sức khỏe người khác
Nửa đời làm nghề lặn biển đánh bắt hải sản ngoài khơi xa, sức yếu không thể tiếp tục lặn sâu, ông Trần Văn Tích (xã Ninh Vân, Ninh Hòa) chuyển sang nghề khai thác rong biển. Ông bảo: Mình không thể tách rời biển được. Quê tận Quảng Ngãi, trước vào Ninh Vân đi lặn thuê cho các thuyền lớn giờ hai đứa con vào đại học, vợ chồng tôi ngày đêm gắn với rong biển. Nhìn qua thì cứ nghĩ ai thích khai thác là khai thác nhưng trước khi bước chân vào nghề, người khai thác phải cam kết luôn nghĩ đến sức khỏe người khác, tuyệt đối không được dùng bất kể loại hóa chất nào có hại để bảo quản rong. Người này phát hiện bãi rong có đá nhọn thì phải thông báo cho người khác biết để tránh những tai nạn đáng tiếc.
Đã có những giọt nước mắt trong ngày tháng tươi đẹp xưa cũ cách đây gần 10 năm khi Trần Văn Hồng bị nạn trong quá trình lặn biển cắt rong ở Ninh Vân. Chuyến ấy gặp sóng lớn, dẫm phải chỏm đá nhọn hoắt, chủ quan không đi cơ sở y tế, chân bị hoại tử, tưởng chừng như sau đó phải đi nạng gỗ suốt đời. Nghị lực cùng với tình nghĩa gia đình, xóm giềng vực Hồng dậy. Anh tâm tình: Không ra khơi lặn được nữa thì mình ở trong bờ sơ chế, phơi phóng. Có những ngày mưa bất chợt kéo dài, sấy rong không kịp đành bỏ đi chứ nhất định không được phun chất bảo quản, cũng không được phơi phóng rong trên nền đất bẩn. Ngoài các thương lái đến thu mua phục vụ cho công tác xuất khẩu thì nhiều chủ nhà hàng, xưởng sản xuất nước giải khát, đồ ăn trong nước cũng đến Ninh Vân, Nha Trang để thu mua rong. Người ở Ninh Vân cũng như khắp các làng chài khác sơ chế rất cẩn thận, xối nước sạch, lấy bằng hết các vật thủy sinh bám vào rong, phơi trên bạt...
Chỉ có lòng cần cù, đùm bọc, học hỏi, nhường nhịn mới giúp con người mở ra tương lai cho chính mình, cho mọi người. Ý nghĩ tươi đẹp ấy đã giúp cho những cuộc đời gắn với rong biển luôn ở tâm thế dung dị, bình thản trước mọi biến cố. Khởi nghiệp từ Ninh Vân nhưng sau đó chuyển vào xã Vĩnh Lương (TP.Nha Trang, Khánh Hòa) sinh sống nên vào mùa khai thác rong biển tự nhiên, biết vùng biển Ninh Vân rất nhiều nhưng ngư dân Trần Văn Tùng quyết nhường địa bàn cho các đồng nghiệp đang “cắm chốt” ở Ninh Vân. Luôn ngước nhìn về phía ngày mai bằng niềm tin ngập tràn ánh bình minh, anh Tùng tâm tình: Mình chuyển vào Nha Trang để tiện việc học cho con cái. Khi vào thì mang luôn kỹ năng khảo sát tìm kiếm rong biển tự nhiên cũng như cách sơ chế để truyền đạt lại cho hàng trăm người làm nghề khai thác rong biển ở Nha Trang. Khu vực Nha Trang rong rất nhiều, nhưng thiếu kỹ năng sẽ gặp rủi ro ngay nên tôi học và tích lũy được kỹ năng nào đều chỉ lại cho các đồng nghiệp khác hết.
Có lần anh Tùng thấy vài người vì tiếc nuối mà phun chất chống thối vào hàng tấn rong tươi để chờ ngày nắng phơi tiếp. Vừa quyết liệt ngăn chặn, anh Tùng vừa làm cuộc đánh đổi rằng, nếu ai cam kết tuyệt đối không dùng chất chống thối phun vào rong thì anh sẽ bày cách thu hoạch được sản lượng gấp đôi trong mỗi chuyến ra khơi. Từ đó, ở khắp khu vực Nha Trang cũng như các vùng lân cận, ai cũng tâm niệm phải bán rong sạch, rong an toàn vì đó là uy tín và nguồn sống của chính mình.
Ngoài khai thác rong, người xã đảo Ninh Vân còn trồng tỏi sạch.
Biết ơn thiên nhiên
Theo UBND xã Ninh Vân thì đây là “vựa” rong biển của tỉnh Khánh Hòa. Hiện nay xã có gần 60 thuyền nhỏ (dân địa phương gọi là ghe) làm nghề khai thác rong biển tự nhiên. Trung bình mỗi tháng thu được trên 2.000 tấn rong tươi. Nếu khai thác tốt, mỗi thuyền trong một đêm có thể mang về tiền triệu nhưng không phải thời tiết lúc nào cũng ủng hộ. Ngày mưa gió thì thuyền phải nằm bờ. Nghề khai thác rong biển đã trở thành nguồn thu nhập chính của đa số người dân trong xã. Chính vậy nên xã luôn quán triệt đến người dân phải gắn khai thác với bảo tồn, không gây xáo trộn môi trường và sự đa dạng sinh thái của biển. Người dân đi khai thác phải thành thạo kỹ năng bảo vệ an toàn cho sức khỏe của chính mình đồng thời phải thường xuyên theo dõi thông tin dự báo thời tiết để ứng phó kịp thời.
Sống và gắn gần trọn đời mình với nghề đánh bắt cá và khai thác rong biển, ông Phạm Văn Hải ở xã Vĩnh Lương (Nha Trang) thổ lộ rằng: Những khoảng biển đã hóa thành một sinh thể, có khả năng đánh thức lòng ngưỡng vọng trong tâm tưởng mỗi người. Vậy nên, từ sơ khai, mỗi chuyến ra biển người dân đều trang trọng cúng biển với lời khẩn cầu cho thiên nhiên bình yên, biển đừng cuồng nộ. Mỗi cá nhân cũng phải ý thức được bảo vệ thiên nhiên, bảo vệ biển cả là bảo vệ sự sống hiện tại và tương lai của mình. Những thợ khai thác rong biển ở các làng chài đều thấu hiểu khi cắt rong phải chừa lại 20-30cm để có chỗ cho các loài sinh vật khác trú ngụ. Ở gốc các bụi rong biển chính là “tổ ấm” cho nhiều loài tôm, cá đẻ trứng. Nếu thấy thành viên nào khai thác lấy được, cắt quá sát gốc các bụi rong sẽ bị cộng đồng phê bình, nhắc nhở ngay. Nhiều thợ khai thác khi chưa thạo kỹ năng đều bị cấm ra biển mà chỉ ở bãi bờ phơi phóng.
