Gan được ví như một nhà máy tổng hợp, chuyển hóa các chất và đào thải chất độc của cơ thể, vì vậy, khi gan lâm bệnh hoặc chức năng rối loạn thì ảnh hưởng vô cùng lớn đến sức khỏe. Xét nghiệm chức năng gan dùng để phản ánh tình trạng hoạt động của gan, do đó, việc nhận biết sớm bệnh của gan thông qua xét nghiệm định kỳ là rất quan trọng.
Khi nói về chức năng gan thì trước tiên phải quan tâm đến men gan. Bình thường, trong máu có một lượng men gan nhất định, nhưng khi lượng men gan vượt quá chỉ số bình thường vốn có thì gan đang gặp phải sự rắc rối nào đó. Thông thường, có 4 loại men gan được đưa vào xét nghiệm thường quy ở các phòng xét nghiệm, đó là AST (GOT), ALT (GPT) và GGT (Gama - GT). Bình thường, men GOT, GPT và GGT chủ yếu ở các mô có chuyển hóa cao như gan, mật, tim, tụy, cơ, xương với một tỷ lệ nhất định (GOT < 40UI/L; GPT <40 UI/L và GGT: nam<55 UI/L, nữ<38 UI/L) và tăng trong các trường hợp tổn thương tế bào gan do viêm (viêm gan virut, viêm gan do rượu, do sốt rét), bệnh về mật hoặc do xơ gan, ung thư gan hoặc bệnh về tim như nhồi máu cơ tim, chấn thương cơ, bỏng nặng, viêm tụy cấp. Giảm trong một số trường hợp như tiểu đường, thai kỳ, bệnh thiếu vitamin B1.
Xét nghiệm chức năng gan còn phải xác định chức năng của mật vì gan và mật luôn có liên quan mật thiết với nhau. Tỷ lệ ALT và AST mang lại thông tin có giá trị liên quan đến mức độ và nguyên nhân bệnh của gan. Do đó, hầu hết các bệnh của gan, mức tăng ALT cao hơn mức tăng AST nhưng có 2 trường hợp ngoại lệ là xơ gan và nghiện rượu thì mức tăng AST cao hơn mức tăng ALT, thường tỷ lệ này là 2:1. Chức năng gan còn có vai trò của bilirubin (sắc tố mật) bởi vì các đường mật nằm chi chít trong gan, xen lẫn các tế bào gan. Thường gặp một số bệnh làm tăng lượng bilirubin trong máu như viêm gan do virut, xơ gan, viêm đường mật, sỏi mật, bệnh ngộ độc gan do hóa dược, vàng da sơ sinh, bệnh huyết tán, phản ứng truyền máu.
Xác định chức năng của gan còn có loại men GGT (Gamma- Glutamyl Transferase). Đây là loại men thể hiện chức năng của gan, mật và một số cơ quan khác. Bình thường, GGT có trong thận, gan, đường mật, tụy, lách, não, tim với một tỷ lệ nhất định. Men GGT có thể tăng bởi một trong các loại viêm gan do các nguyên nhân khác nhau như viêm gan virut, do rượu, do sốt rét, xơ gan, gan nhiễm mỡ, viêm đường dẫn mật (đường mật trong và ngoài gan, túi mật), ngộ độc gan, sỏi mật, u gan.
Khi các chỉ số vượt quá giới hạn bình thường là gan có vấn đề không ổn. Trong chức năng của gan cũng cần quan tâm đến lượng albumin có trong máu, thông qua lượng albumin sẽ biết được gan có bình thương hay không bởi vì albumin được tổng hợp đa phần bởi các tế bào gan (chiếm tỷ lệ 65% protein trong máu). Albumin giảm trong những trường hợp bệnh viêm gan mạn tính, xơ gan, ung thư gan.
Ngoài ra, gan còn sản xuất ra phần lớn các yếu tố đông máu mà cơ thể dùng để ngăn chặn sự chảy máu. Khi gan bị bệnh hoặc bệnh về đường mật (ứ mật do các nguyên nhân khác nhau) thì chỉ số này thay đổi rõ rệt. Gan cũng sản xuất ra globulin miễn dịch (IgA, IgG, IgM). Vì vậy, khi xét nghiệm thấy globulin miễn dịch thay đổi, cũng nên xem xét về bệnh của gan. Trong chức năng của gan còn có vai trò tạo tiểu cầu. Tiểu cầu là tế bào máu giúp hình thành cục máu đông. Mặc dầu thành phần tiểu cầu chủ yếu do tổ chức lách tạo ra nhưng ở một chừng mực nào đó có vai trò của gan, vì vậy, ở một số bệnh nhân xơ gan thường có lượng tiểu cầu giảm.
BS. Bùi Anh
