Viêm động mạch thái dương hay còn gọi là bệnh Horton, bệnh gây viêm động mạch toàn thân song chỉ biểu hiện khu trú ở động mạch thái dương. Triệu chứng bệnh là đau vùng thái dương, rối loạn thị giác dẫn đến mù mắt vĩnh viễn. Bệnh thường gặp ở nữ nhiều hơn nam. Yếu tố lạnh có thể là điều kiện thuận lợi cho khởi phát bệnh.
Dấu hiệu dễ nhận biết
Bệnh khởi phát và tiến triển âm thầm, không có triệu chứng nổi bật, đến khi xuất hiện các triệu chứng thường biểu hiện tại mắt theo các trình tự như: phù nề gai thị, đau hố mắt, tắc động mạch võng mạc trung tâm, nhìn đôi, ngoài ra, các biểu hiện còn kèm theo các triệu chứng khác như: Đau nhức thái dương do viêm động mạch thái dương nông, khi đó, bệnh nhân xuất hiện cơn đau một cách tự nhiên, cũng có thể do các kích thích như đau khi gội đầu, chải đầu, đội mũ chật... Bệnh nhân bị đau thái dương dai dẳng, cảm giác tê buốt như kim châm dưới da đầu. Một số trường hợp bệnh nhân còn đau lan sang các bộ phận khác như: vùng trán, hốc mắt hoặc đỉnh chẩm cùng bên.
Động mạch bị viêm trong bệnh Horton trên tiêu bản.
Cơn đau tăng lên khi gặp thời tiết lạnh đột ngột, đau nặng về đêm khiến bệnh nhân mất ngủ. Đôi khi có những cơn đau dữ dội ở vùng thái dương khiến cho bệnh nhân phải lấy tay ôm đầu vật vã, kêu la. Cơn đau kịch phát này kéo dài 2-3 giờ, trung bình 1-2 cơn/ngày khiến bệnh nhân phải nhập viện. Khi cơn đau kịch phát, khám vùng thái dương của người bệnh bị sưng nề, da đỏ, sờ vào nóng hơn các vùng khác đồng thời có cảm giác thấy một đoạn mạch máu dày, cứng, mạch đập yếu hoặc không đập, ấn rất đau. Một biểu hiện thường thấy là bệnh còn gây viêm các động mạch: mặt, sau mắt, chẩm khiến thiếu máu cục bộ ở những cơ nhai làm cho bệnh nhân đau nhiều khi làm động tác nhai, giảm hoặc hết đau khi ngừng nhai. Ở một số trường hợp, người bệnh còn đau họng, lưỡi, nuốt, nói khó do tổn thương những động mạch chi phối tại đó.
Biến chứng nguy hiểm
Những biến chứng tại mắt có thể xuất hiện đột ngột, tiến triển nhanh, không hồi phục làm mất thị lực chỉ trong vòng vài giờ đến vài ngày nếu không được điều trị kịp thời. Biểu hiện thường gặp là sợ ánh sáng, nhìn đôi, lác mắt (do liệt cơ vận nhãn), mù thoảng qua, màn sương mù trước mắt, ảo thị, rối loạn thị... và cuối cùng là mù hẳn.
Ở một số bệnh nhân bị mất ngủ, chán ăn, gầy sút và sốt, đôi khi sốt rất cao. Một vài trường hợp khác chỉ bị sốt kéo dài mà không có các triệu chứng khác, sốt không tìm thấy nguyên nhân gì. Ngoài ra, nhiều bệnh nhân có biểu hiện giả viêm đa khớp gốc chi, người bệnh đau nhiều khớp, đặc biệt là đau khớp vai hai bên, song không bị hạn chế vận động khớp, những dấu hiệu viêm khớp này thường xuất hiện trước hoặc đi kèm theo triệu chứng đau đầu.
Dễ nhầm với bệnh khác
Bên cạnh những biểu hiện trên còn có những biểu hiện khác ít gặp và dễ nhầm với các bệnh khác như: nhồi máu não, viêm dây thần kinh, bệnh phế quản, phổi; viêm động mạch ngoài sọ và trong sọ, viêm động mạch ở các chi; phồng động mạch chủ, thiểu năng động mạch chủ hay động mạch vành… Bệnh viêm động mạch thái dương dễ bị bỏ sót ở các thể bệnh như: toàn thân suy sụp dần; sốt đơn thuần kéo dài; đi khập khiễng cách hồi; cơn đau thắt hay tai biến thiếu máu cục bộ ở những cơ quan do ngành lớn hay thân động mạch chủ chi phối.
Cần điều trị sớm
Bệnh viêm động mạch là loại bệnh có nguy cơ gây nguy hiểm đối với thị giác, song nếu bệnh nhân được điều trị một cách kịp thời và đúng phương pháp thì có thể loại trừ được nguy cơ nguy hiểm này. Chính vì vậy, khi có biểu hiện nghi ngờ, cần đến cơ sở y tế để khám và tư vấn cụ thể. Khi đó, để xác định bệnh, các bác sĩ sẽ chỉ định làm thêm một số xét nghiệm như: máu lắng tăng, rối loạn đông máu, rối loạn miễn dịch và đặc biệt là sinh thiết động mạch thái dương có chọn lọc dựa trên siêu âm Doppler hoặc chụp động mạch cảnh ngoài… Đây là một cấp cứu nội khoa và thuốc corticoide là biện pháp điều trị duy nhất có hiệu quả. Điều trị bằng corticoide càng sớm thì càng tránh được những biến chứng về mắt.
Horton là bệnh viêm động mạch khu trú chủ yếu ở động mạch thái dương nông. Có nhiều thuyết khác nhau về bệnh Horton: Horton và Frangenheim cho rằng bệnh do vi khuẩn đặc hiệu nên xếp vào nhóm bệnh u hạt nhiễm khuẩn (granulome infecteeusr); Zeek, Morrison Abithol cho là dị ứng quá mẫn nên xếp vào nhóm những bệnh mạch máu do dị ứng; Miehlke lại xếp vào nhóm bệnh tạo keo. Một số nhà khoa học khác lại thiên về giả thiết Horton là bệnh tự miễn; một số tác giả cho là di truyền, do virut viêm gan B và Treponema pallidum.
BS. Nguyễn Anh
