1. PPI – thuốc giảm acid phổ biến nhưng không phải ai cũng hiểu đúng
Nhiều người uống thuốc giảm acid mỗi ngày để giảm ợ nóng và trào ngược, nghĩ rằng đây là lựa chọn vô hại. Tuy nhiên, nhóm thuốc ức chế bơm proton (PPI) như pantop 20, pan 40 hay pan D chỉ nên dùng trong thời gian ngắn. Việc uống liều cao hoặc sử dụng kéo dài nhiều tháng, nhiều năm có thể gây ra hàng loạt thiếu hụt vi chất và ảnh hưởng sức khỏe xương.
Pantop 20 và pan 40 là các dạng viên nén chứa pantoprazole, một thuốc PPI có tác dụng giảm mạnh lượng acid dạ dày. Pan D (pantop-D) là thuốc phối hợp pantoprazole và domperidone, ngoài giảm acid còn hỗ trợ cải thiện đầy trướng và khó tiêu.
Những thuốc này được chỉ định điều trị ợ nóng, trào ngược dạ dày – thực quản và các triệu chứng liên quan. Dù được khuyến cáo dùng ngắn hạn, nhiều bệnh nhân lại sử dụng kéo dài mà không tái khám hay đánh giá lại nhu cầu điều trị.
2. Những nguy cơ khi lạm dụng PPI kéo dài
2.1. Thuốc làm giảm axit nhưng có thể ảnh hưởng hấp thu dinh dưỡng
Pantoprazole ức chế bước quan trọng trong quá trình sản xuất acid dạ dày, từ đó giúp giảm nhanh triệu chứng ợ nóng. Tuy nhiên, acid dạ dày lại đóng vai trò thiết yếu trong việc giải phóng và hấp thu nhiều dưỡng chất – đặc biệt là vitamin B12, magiê và canxi.
Khi acid bị kìm nén ở mức thấp trong thời gian dài, cơ thể dễ rơi vào tình trạng thiếu hụt vi chất.
PPI được dùng rộng rãi để giảm ợ nóng và acid dạ dày nhưng việc lạm dụng kéo dài có thể dẫn đến thiếu vitamin B12, hạ magiê và tăng nguy cơ loãng xương, gãy xương – đặc biệt ở người cao tuổi.
2.2. Nguy cơ thiếu vitamin B12 khi dùng PPI dài hạn
Vitamin B12 trong thực phẩm cần môi trường acid để tách khỏi protein và được hấp thu tại ruột non. Sử dụng PPI kéo dài khiến acid dạ dày giảm mạnh, làm tăng nguy cơ thiếu hụt vitamin B12.
Một nghiên cứu quy mô lớn đăng trên JAMA cho thấy:
- Người dùng PPI từ 2 năm trở lên có nguy cơ thiếu vitamin B12 cao hơn rõ rệt.
- Nguy cơ tăng lên ở người dùng liều cao mỗi ngày.
Các tổng quan năm 2022 cũng ghi nhận, PPI có thể làm giảm nồng độ vitamin B12 sau hơn 12 tháng sử dụng, có thể do giảm hấp thu và thay đổi hệ vi khuẩn đường ruột.
Triệu chứng thiếu vitamin B12:
- Mệt mỏi, yếu sức
- Da nhợt nhạt
- Tê bì hoặc ngứa ran tay chân
- Rối loạn thăng bằng
- Giảm trí nhớ, khí sắc kém...
Nếu kéo dài không điều trị, thiếu vitamin B12 có thể gây tổn thương thần kinh khó hồi phục.
Nhóm nguy cơ cao:
- Người dùng PPI lâu năm
- Người lớn tuổi
- Người ăn chay trường, ăn kém
- Người có bệnh lý đường ruột...
Theo đó, người dùng PPI dài hạn nên được kiểm tra vitamin B12 định kỳ, nhất là khi xuất hiện triệu chứng nghi ngờ.
2.3. Hạ magiê máu: Tác dụng phụ đã được cảnh báo
Magiê cần cho chức năng thần kinh – cơ, nhịp tim và sức khỏe xương. Dùng PPI kéo dài đã được ghi nhận liên quan tới hạ magiê máu trong nhiều báo cáo y tế.
Cơ quan Quản lý Dược phẩm Anh (MHRA) lưu ý: Tình trạng này có thể xảy ra sau từ 3 tháng, thường gặp hơn sau trên 1 năm dùng PPI. Một số trường hợp chỉ cải thiện sau khi ngừng PPI và bổ sung magiê.
Triệu chứng hạ magiê:
- Chuột rút, run cơ
- Mệt mỏi
- Nhịp tim bất thường
- Nặng hơn có thể gây co giật...
Nhóm nguy cơ cao gồm người dùng PPI kèm thuốc lợi tiểu làm mất magiê hoặc một số thuốc chống động kinh.
2.4 Nguy cơ loãng xương và gãy xương tăng lên
Acid dạ dày giúp hòa tan và hấp thu canxi, đặc biệt là canxi dạng carbonate – loại phổ biến trong thực phẩm và bổ sung. Việc dùng PPI lâu dài có thể làm giảm hấp thu canxi, từ đó ảnh hưởng mật độ xương và làm tăng nguy cơ gãy xương.
Những người dễ bị ảnh hưởng:
- Người trên 50 tuổi
- Người đã có yếu tố nguy cơ loãng xương: Mãn kinh, cân nặng thấp, hút thuốc, thiếu vitamin D
- Người dùng PPI liều cao trên 1 năm
- Người dùng thuốc ảnh hưởng xương như steroid...
Trong những trường hợp này, việc đánh giá mật độ xương và mức khoáng chất là cần thiết.
3. Sử dụng PPI thế nào để an toàn hơn?
Dù hiệu quả và tương đối an toàn khi dùng đúng chỉ định, PPI không nên được tự ý sử dụng kéo dài mà cần dùng theo chỉ đinh của bác sĩ.
Đối với người đã dùng PPI trong hơn một năm, nên xét nghiệm vitamin B12 và magiê, đặc biệt nếu người dùng cảm thấy mệt mỏi, yếu bất thường hoặc bị ngứa ran hoặc chuột rút cơ.
Đối với người trên 50 tuổi, đã từng bị gãy xương hoặc có các yếu tố nguy cơ loãng xương khác, nên kiểm tra mật độ xương và bổ sung canxi và vitamin D khi cần thiết.
4. Làm thế nào để kiểm soát axit dạ dày ngoài thuốc?
Nhiều biện pháp đơn giản giúp giảm ợ nóng và kiểm soát acid mà không phụ thuộc hoàn toàn vào thuốc:
- Tránh thực phẩm kích ứng: Gia vị cay, đồ chiên rán, đồ chua, rượu, cà phê.
- Đi bộ sau bữa ăn: Hỗ trợ tiêu hóa, giảm trào ngược.
- Uống đủ nước: Hạn chế đầy hơi, chướng bụng.
- Ăn bữa nhỏ, không ăn sát giờ ngủ: Kết thúc bữa ăn trước khi ngủ ít nhất 3 giờ.
- Giảm cân nếu thừa cân: Chỉ cần giảm vài kg cũng giúp cải thiện rõ triệu chứng.
Mời độc giả xem thêm:
