Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng không chỉ được biết đến với danh hiệu "Vương quốc hang động", nơi đây còn được mệnh danh là "Thiên đường linh trưởng".
Việt Nam ghi nhận 24 phân loài linh trưởng, ở Phong Nha - Kẻ Bàng có đến 10 loài và phân loài sinh sống. Đặc biệt, nơi đây có 3 loài linh trưởng thuộc diện nguy cấp trên phạm vi toàn cầu là voọc gáy trắng, chà vá chân nâu và vượn đen má trắng đang sinh sống.
Loài vượn đen má trắng tại Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng. (Ảnh: VQG PNKB).
Trong đó, loài chà vá chân nâu, tên khoa học là Pygathrix nemaeus (một số tên gọi khác như vọoc ngũ sắc, khỉ bảy màu…) được mệnh danh là "hoa hậu" của họ nhà khỉ. Theo các nghiên cứu, loài chà vá chân nâu chỉ phân bố dọc theo dãy Trường Sơn trong các vùng rừng giáp ranh phía Nam Lào với miền Trung Việt Nam và một phần nhỏ ở Đông Bắc Campuchia.
Ở Việt Nam, ước tính Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng là khu vực có quần thể chà vá chân nâu với số lượng lớn nhất. Tại Khu Dự trữ thiên nhiên Động Châu - Khe Nước Trong (Quảng Trị) cũng ghi nhận một số đàn chà vá chân nâu sinh sống.
Cá thể chà vá chân nâu (bên phải) được chăm sóc tại Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng.
Loài này được xếp mức Nguy cấp (EN) trong Sách đỏ Việt Nam, thuộc nhóm IB theo Nghị định của Chính phủ về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý hiếm và thực thi Công ước về buôn bán quốc tế các loài động, thực vật hoang dã nguy cấp. Đây cũng là loài cần bảo vệ tuyệt đối theo Liên minh quốc tế Bảo tồn thiên nhiên và tài nguyên thiên nhiên (IUCN).
Chà vá chân nâu được bầu chọn là "hoa hậu" của họ nhà khỉ bởi vẻ đẹp lộng lẫy của bộ lông. Chúng có bộ lông sặc sỡ với đa dạng các màu vàng, nâu, cam, xám, đen, trắng… Khuôn mặt sáng, lông mày dày màu từ trắng xám đến xám. Hố mắt sâu, đen hơi xếch. Lông trán, đỉnh đầu màu đen. Cổ và ngực màu hung đỏ từ rực rỡ đến nhạt. Lưng màu xám nhạt hoặc lốm đốm trắng, lông ở vai màu xám đen. Từ khuỷu tay đến mu bàn tay màu trắng xám. Đùi màu đen, ống chân hung đỏ đến nâu đỏ thẫm. Mu bàn chân và ngón màu đen. Chúng có đuôi dài. Ở loài này, cá thể đực trưởng thành có kích thước lớn hơn nhiều so với cá thể cái nhưng màu sắc bộ lông thì khá tương đồng.
Loài chà vá chân nâu sinh sống trong tự nhiên tại Khu dự trữ thiên nhiên Động Châu - Khe Nước Trong. (Ảnh: ĐCKNT).
Chà vá chân nâu một loài có tổ chức xã hội đặc biệt. Các gia đình chà vá nhỏ tập hợp lại thành bầy đàn lớn. Thông thường mỗi đàn có khoảng 4 - 15 con nhưng cũng có khi lên đến 50 con. Đàn sẽ có một con đực làm chủ. Khi di chuyển, con đực đi đầu, chà vá cái ở giữa và chà vá non đi sau cùng. Chúng bảo vệ lãnh thổ bằng tiếng kêu phô trương thanh thế.
Chà vá chân nâu thuộc nhóm khỉ ăn lá, nhưng thỉnh thoảng vẫn ăn thêm quả hoặc hạt tùy theo mùa. Chúng thường tập hợp theo từng đàn đi kiếm ăn lúc sáng sớm.
Ban Quản lý Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng cho biết, việc triển khai các chương trình hành động bảo vệ, bảo tồn động, thực vật hoang dã nguy cấp, quý hiếm đã mang lại hiệu quả thiết thực. Người dân được tuyên truyền đã có trách nhiệm hơn trong công tác bảo tồn. Nạn săn bắt, khai thác trái phép giảm rõ rệt. Người dân chủ động giao nộp các cá thể động vật hoang dã để bảo tồn, trong đó có loài linh trưởng quý hiếm.
