Tử vong do dùng thuốc quá liều đã tăng mạnh trong vài năm qua, trong đó có nguyên nhân không nhỏ từ việc dùng thuốc fentanyl. Fentanyl là thuốc giảm đau thường được sử dụng sau phẫu thuật, loại thuốc này thuộc nhóm opioid, tương tự như morphin nhưng mạnh hơn gấp 100 lần. Fentanyl là thuốc được kiểm soát và yêu cầu phải có đơn của bác sĩ nhưng những năm gần đây loại thuốc này đang bị lạm dụng như một chất gây nghiện thay thế và nhiều trường hợp tử vong được ghi nhận do sử dụng fentanyl quá liều.
Tử vong do sử dụng fentanyl quá liều
Ở Massachusetts (Mỹ) từ năm 2013 - 2014, 32% số ca tử vong do sử dụng quá liều thuốc phiện liên quan đến fentanyl. Trong nửa đầu năm 2016, tỷ lệ tử vong do loại thuốc này đã tăng lên gấp đôi (74%). Trong nỗ lực để tìm hiểu rõ hơn về tác động của loại thuốc này cũng như giúp mọi người có nhận thức đúng về cách điều trị fentanyl, các nhà nghiên cứu thuộc Trung tâm Kiểm soát và Phòng chống dịch bệnh Hoa Kỳ đã phỏng vấn và nghiên cứu hơn 60 người đang sử dụng fentanyl tại Đông Nam Massachusetts. Bởi việc thiếu thông tin trong số người sử dụng, đặc biệt là giới trẻ chính là một trong những nguyên nhân làm cho các ca tử vong do quá liều fentanyl ngày càng tăng cao.
Lạm dụng thuốc giảm đau trong thời gian dài có thể gây tử vong
Fentanyl là một chất giảm đau mạnh có nguồn gốc từ nhóm opioid được phép sử dụng trong ngành y ở nhiều quốc gia trong vòng hơn 50 năm qua. Tuy nhiên, loại thuốc này được cảnh báo nguy cơ lạm dụng vì đặc tính gây nghiện rất cao. Do đó, sau khi được tổng hợp lần đầu năm 1959, đến năm 1964, loại chất này đã được Ủy ban Kiểm soát ma túy quốc tế đưa vào Bảng I - Danh mục cần kiểm soát theo Công ước quốc tế 1961.
Vì mạnh gấp 100 lần morphin và dễ gây nghiện nên việc sử dụng fentanyl vào mục đích gây nghiện dẫn đến hậu quả nghiêm trọng về mặt sức khỏe. Mức độ dung nạp và lệ thuộc đối với fentanyl đã tăng nhanh chóng và đạt ngưỡng cao, nguy hiểm hơn cả là tình trạng chết do sử dụng quá liều gây ra bởi trạng thái ức chế đường hô hấp, một tác dụng phụ phổ biến đối với các chất nhóm opioid.
Từ liều thuốc giảm đau cứu người đến chất độc chết người
Fentanyl có thể được sử dụng hợp pháp - theo đơn của bác sĩ dành cho những người bị các cơn đau mạn tính. Thuốc được sử dụng như một miếng dán qua da, từ từ giải phóng thuốc vào cơ thể với tốc độ an toàn. Nhưng thuốc này cũng được tìm thấy dưới dạng bột bất hợp pháp. Những người sử dụng fentanyl cho biết, họ có thể mua riêng loại thuốc này hoặc pha trộn với heroin. Không được công nhận về lợi ích y học nhưng do không có quy định rõ ràng nên thuốc dễ dàng đến tay người dùng. Thuốc được dán nhãn “không dùng cho người” để tận dụng các kẽ hở pháp lý. Thuốc giảm đau dạng thuốc phiện này thường được sử dụng tiêm tĩnh mạch như một thay thế cho heroin. Việc tiêm fentanyl có thể để lại hậu quả nghiêm trọng. Đặc điểm phổ biến nhất ở những người lạm dụng fentanyl đó là môi ngay lập tức chuyển màu xanh, sau đó là tiếng rít khi thở (16% các trường hợp), cơ thể cứng đờ hoặc lên cơn co giật như cơn động kinh (13%), sùi bọt mép (6%) và không còn nhận thức (6%). Trong danh sách hồ sơ tử vong cho thấy, 82% số ca tử vong liên quan đến hình thức dạng bột của fentanyl và chỉ 4% liên quan đến miếng dán chứa fentanyl theo toa. Bệnh nhân sử dụng thuốc này khi nhập viện được báo cáo sử dụng ma túy và có các triệu chứng phù hợp như khi sử dụng heroin quá liều.
Chỉ tình từ năm 1970 trở lại đây, có khoảng 5.000 ca tử vong khắp vùng Đông Bắc Mỹ do sử dụng quá liều fentanyl tẩm heroin và thường chỉ được đưa ra trong trường hợp cực đoan như điều trị bệnh ung thư giai đoạn cuối. Ở Canada, con số tử vong do fentanyl quá liều trong giai đoạn từ 2009-2014 là 655 ca. Fentanyl được điều chế bất hợp pháp có thể xuất hiện ở nhiều dạng khác nhau và mang các tên gọi khác nhau: Ở Mỹ hoặc Estonia chúng được bán dưới dạng viên nén, dạng bột hoặc dung dịch và hoàn toàn được điều chế từ các tiền chất với tên gọi như “sứ trắng”. Những người mua không có kinh nghiệm rất dễ tử vong vì họ không biết họ đang sử dụng loại giảm đau gì và hàm lượng bao nhiêu.