Liệt sĩ, nhà báo Bùi Nguyên Khiết: Người nằm lại trên mảnh đất Mường Khương

Lòng yêu nước đặt lên trên hết

Trong gần 600 liệt sĩ - nhà báo Việt Nam hy sinh trên khắp các chiến trường, Bùi Nguyên Khiết - nguyên phóng viên chiến trường của báo Hoàng Liên Sơn (cũ) là một nhà báo đặc biệt. Cuộc đời anh gắn liền với những giai thoại hào hùng, khí phách, hiên ngang. Suốt 4 thập niên qua, anh vẫn sống như một “tượng đài” trong lòng người làm báo đương đại. Anh không chỉ là nhà báo năng nổ, nhiệt huyết, có nhiều bài viết sắc sảo “đánh địch” trên mặt trận tư tưởng văn hóa mà còn là người không ngần ngại đi vào điểm “nóng” chiến sự để rồi trong tình thế cấp cách, nguy nan đã cầm súng tiêu diệt nhiều tên địch trước khi hy sinh trên điểm cao 1378 chốt biên giới Lao Páo Chải đúng ngày đầu tiên của cuộc chiến tranh biên giới phía Bắc nổ ra (17/2/1979).

Chân dung liệt sĩ, nhà báo, nhà văn Bùi Nguyên Khiết.

Là người con của quê hương Ninh Bình, năm 19 tuổi, sau khi tốt nghiệp Trường Trung cấp Sư phạm Hòa Bình (nay là Cao đẳng Sư phạm Hòa Bình), mặc dù có nhiều cơ hội dạy học ở thành phố nhưng Bùi Nguyên Khiết đã bỏ qua tất cả để tự nguyện đến với mảnh đất biên cương Lào Cai bởi anh đã say mê cái “chất” của con người, văn hóa và phong cảnh nơi đây qua một số tác phẩm của các nhà văn đàn anh như: Tô Hoài, Ma Văn Kháng... Bắt đầu từ đây, hành trình rong ruổi đem “cái chữ” đến với bản làng dân tộc được anh hết sức cố gắng, nỗ lực và quyết tâm.

Thời ấy, anh không những nổi lên là một thầy giáo có phương pháp sư phạm giỏi, hết mực thương yêu học trò mà còn biết đến là một nhà văn với những tác phẩm văn chương giàu lòng nhân ái. Cuộc đời chỉ vỏn vẹn có 36 năm nhưng anh đã sớm ý thức được việc tạo dựng cho mình một sự nghiệp khi đã để lại gương mặt, tiếng nói, dáng hình trong 6 cuốn sách (3 cuốn NXB Kim Đồng, 2 cuốn NXB Phụ nữ, 1 cuốn NXB Tác phẩm mới (nay là NXB Hội Nhà văn) và 1 bản thảo truyện dài ghi tên đề Pháo đài trên núi thẳm đang viết dở dang tập 1 đến trang 104 cùng loạt bài lẻ tẻ đăng rải rác trên các báo từ Trung ương đến địa phương.

Thế rồi, bảng đen, phấn trắng, những góc sân trường “nhỏ bé” đã không níu được bước chân và con tim anh - một con người ham mê sáng tạo, tìm tòi cái mới. Anh đã đến với công việc làm báo từ năm 1976. Tài năng báo chí của Bùi Nguyên Khiết đã được thể hiện qua những bài viết sinh động, đầy chất “thép” mà người đọc dễ dàng nhận thấy như anh đang sở hữu một “vũ khí đặc biệt” như trong câu thơ của cụ Nguyễn Đình Chiểu: “Đâm mấy thằng gian bút chẳng tà”.

Trong những ngày sục sôi của cuộc chiến bảo vệ biên giới phía Bắc, khi bọn phản động gây rối ở biên giới Hoàng Liên Sơn, dùng người Hoa làm con bài chính trị vu cáo Việt Nam “bài xích khủng bố, tước đoạt tài sản người Hoa” gây ra sự kiện “nạn kiều”, anh đã dồn trí tuệ, thông minh và lòng căm thù của mình vào ngòi bút, đấu tranh vạch trần âm mưu, thủ đoạn xảo quyệt, thâm độc và lừa bịp của chúng. Anh còn viết nhiều bài trên báo chí địa phương và Trung ương vạch trần âm mưu thủ đoạn lấn đất của quân phản động ở Kho Tàu (bến mũi thuyền huyện Bát Xát), ở Nậm Chảy (huyện Mường Khương). Những bài báo của anh phát trên Đài Tiếng nói Việt Nam đã góp phần xé toang màn dối trá lừa bịp dư luận thế giới của bọn phản động, làm cho nhân dân thế giới hiểu rõ sự thật về việc họ lấn đất, gây rối an ninh trật tự, âm mưu thôn tính nước ta. Đó là những đòn đánh mạnh vào bọn phản động trên mặt trận dư luận rộng rãi trên thế giới.

Dẫu ở thể loại văn chương hay báo chí, Bùi Nguyên Khiết luôn đề cao tinh thần yêu nước, sẵn sàng chiến đấu hy sinh vì Tổ quốc. Trong tập truyện ngắn đầu tay với nhan đề Cái quý giá nhất của cuộc đời, thầy giáo Bùi Nguyên Khiết khi ấy mới 22 tuổi đã viết: “Cái quý giá nhất của cuộc đời là lòng yêu nước”. Và bài bút ký cuối cùng ông viết 20 ngày trước khi mất thể hiện một ý chí sắt đá đáng khâm phục: “Đêm xuân này tôi ngủ lại Mường Khương mà thấy lòng ấm áp một sức xuân. Hãy giao cho tôi một khẩu súng. Tôi quyết bảo vệ mảnh đất này. Có chết, tôi cũng chết ở đây!”.

Hơn nữa, trong một bức thư gửi nhà văn Ma Văn Kháng vào năm 1964 khi anh Nguyễn Văn Trỗi hy sinh, Bùi Nguyên Khiết đã viết: “Tôi cùng tuổi với Nguyễn Văn Trỗi. Anh Trỗi 24 tuổi đã chói sáng một tấm gương anh hùng còn tôi chưa làm được gì ra hồn cho đất nước, tự thấy hổ thẹn quá!”. Thế nhưng, sự thật thì cả cuộc đời anh đã có thể ngẩng cao đầu kiêu hãnh. Sống chân thành với cuộc sống, gắn bó máu thịt với đất nước bằng tình yêu cháy bỏng, sẵn sàng xả thân để bảo vệ những tín hiệu thiêng liêng, đó là phẩm chất cao quý, là tư thế của một nhà văn, nhà báo chân chính đã được biểu hiện rực rỡ trong con người anh.

Lễ khánh thành con đường mang tên Bùi Nguyên Khiết tại thành phố Lào Cai.

Sống đẹp trong lòng bè bạn

Thời ấy, ở Lào Cai nổi lên 3 nhà giáo lại là nhà văn nổi tiếng, đó là Ma Văn Kháng, Mã A Lềnh và Bùi Nguyên Khiết. Riêng nhà văn Ma Văn Kháng lại có một điểm chung nữa với Bùi Nguyên Khiết là cùng ở dưới xuôi lên lập nghiệp, vì thế mà họ sống với nhau như anh em ruột thịt. Đến hôm nay đây, tác giả Đồng bạc trắng hoa xòe đã ở tuổi 83 nhưng nói về người em thân thiết trong giới văn chương, giáo dục, ông vẫn rưng rưng xúc động: “Sống thật với cuộc sống, mê đắm từ mỗi góc nhỏ, cảnh vật gắn bó với mỗi biến cố và các giai thoại dân gian của đời sống, Khiết là vậy. Và đó là một phẩm chất quan trọng của nhà văn. Hết mình với cuộc sống dấn thân, ở nghề thầy, Khiết là một giáo viên dạy giỏi. Ở nghề văn, anh là một nhà văn có tài. Vì vừa hiểu biết, vừa tiềm ẩn sức khám phá cái đẹp trong một khuynh hướng thẩm mỹ lớn, anh đã có cả loạt truyện ngắn mà mới chỉ đọc tên truyện có thể nhận ra vẻ đẹp lấp lánh, sâu xa của nó”.

Hơi bay bổng, lãng mạn, nhà thơ Trúc Thông thì nhìn nhận về Bùi Nguyên Khiết một cách đầy chất thơ: “Khiết nó đẹp và trong sáng như bông hoa rừng Sa Pa, chỉ Lào Cai mới có được”. Và nhà thơ Trúc Thông đã từng viết những câu thơ đầy xúc cảm để chia tay người bạn văn của mình: “Những bông hoa phúng điếu sẽ tàn/ Bông hoa trắng đời anh ngắt mãi/ Anh thích là bông hoa tí tẹo náu mình trong cỏ/ Thơm rất dịu dàng mà chẳng biết hoa đâu/ Bạn bè còn mang hương thơm của đời anh/ Sáng tạo những gì không tàn héo/ Anh ngã trong ác liệt/ Rất nhẹ nhàng hương ở mãi trong ta...”.

Còn với tôi - một người sống và cầm bút cách liệt sĩ, nhà văn, nhà báo Bùi Nguyên Khiết hàng nửa thế kỷ vẫn xúc động, nghẹn ngào khi nghĩ về hình ảnh người chiến sĩ họ Bùi nằm xuống bên cạnh một hòn đá to, trong tay vẫn còn nắm chặt quả đạn cối và chiếc máy ảnh đeo trên người. Và tôi tin rằng không chỉ tôi mà nhiều người trong chúng ta sẽ không khỏi quặn lòng, xót xa nhưng cũng đầy kiêu hãnh, tự hào về hình ảnh đầy lẫm liệt, hiên ngang ấy.

Bùi Nguyên Khiết ra đi giữa những ngày xuân tươi đẹp trên đất Mường Khương khi hoa ban nở trắng rừng Tây Bắc. Ông mất đi nhưng tâm hồn đã mãi mãi hòa vào dòng nước sông Hồng, sông Chảy nơi đây, hòa vào núi đá, đất trời Mường Khương làm tô thắm thêm vẻ đẹp hùng vĩ, hào hùng của mảnh đất biên cương địa đầu này. 36 năm ngắn ngủi trên cõi đời nhưng ông đã có một cuộc đời đáng sống, đáng trân trọng và đáng được tôn vinh.