1. Nguyên nhân gây lichen xơ hóa
Lichen xơ hóa (lichen sclerosus LS) là bệnh lý da liễu mạn tính, lành tính, tiến triển đặc trưng bởi tình trạng viêm rõ rệt, biểu mô da mỏng và những thay đổi đặc biệt ở da kèm theo các triệu chứng ngứa và đau.
Trước đây còn có tên gọi là lichen xơ hóa viêm teo (lichen sclerosus et atrophicus), viêm teo không được dùng trong bệnh lý này nữa vì có một số vùng dày lên và tăng sản tiến triển sau đó.
Lichen xơ hóa thường xảy ra ở vùng hậu môn sinh dục (85 - 98% các trường hợp) nhưng vẫn có thể xuất hiện và phát triển ở bất kỳ vùng da nào. Tổn thương ngoài cơ quan sinh dục hiện diện khoảng 15% bệnh nhân.
Mặc dù nguyên nhân chính xác của lichen xơ hóa chưa được xác định rõ ràng, nhiều nghiên cứu dịch tễ học và mô bệnh học đã đề xuất một số yếu tố có thể góp phần vào sự hình thành và tiến triển của bệnh:
- Yếu tố di truyền; Chấn thương cơ học mạn tính hoặc kích thích vùng sinh dục có thể làm khởi phát hoặc làm nặng hơn lichen xơ hóa.
- Bất thường về hệ miễn dịch nên lichen xơ hóa được xem là một bệnh lý tự miễn, với sự xuất hiện của tự kháng thể chống lại protein nền và màng đáy. Khoảng 34 - 42% bệnh nhân lichen xơ hóa có kèm theo một hoặc nhiều bệnh tự miễn khác, như bệnh tuyến giáp tự miễn, bạch biến, lupus ban đỏ hệ thống, thiếu máu ác tính hoặc bệnh Crohn.
- Yếu tố nội tiết nên lichen xơ hóa phổ biến hơn ở phụ nữ sau mãn kinh, cho thấy vai trò của suy giảm estrogen trong bệnh sinh. Trẻ em gái trước tuổi dậy thì cũng có nguy cơ mắc lichen xơ hóa, có thể liên quan đến sự thay đổi nội tiết trong giai đoạn phát triển.
Tổn thương da ở bệnh nhân mắc lichen xơ hóa
2. Triệu chứng lichen xơ hóa
Triệu chứng điển hình của bệnh lichen xơ hóa là xuất hiện các mảng nhỏ màu trắng, mịn màng và sáng bóng trên da. Những mảng này có thể phát triển lớn hơn và khiến cho da trở nên mỏng, nhăn nheo.
Lichen xơ hóa được đặc trưng bởi những thay đổi trên vùng da ở cơ quan sinh dục ngoài. Các triệu chứng bệnh phân bố phổ biến nhất có liên quan đến âm hộ và xung quanh hậu môn. Ngoài ra, đầu dương vật và các bộ phận khác của cơ thể cũng có thể bị ảnh hưởng.
- Tại cơ quan sinh dục, lichen xơ hóa có các biểu hiện các mảng tổn thương có trung tâm là màu trắng sứ được bao quanh bởi màu đỏ xuất hiện sớm nhất. Các mảng này phát triển cùng nhau và tạo thành các mảng lớn hơn. Bên cạnh đó, những vùng da dễ bị ma sát hoặc cọ xát có thể bị bầm tím hoặc phồng rộp.
Hậu quả lâu dài của lichen xơ hóa là các vùng da mỏng, sáng bóng và có xu hướng khô, nứt nẻ hoặc chảy máu. Điều này ảnh hưởng nghiêm trọng đến bộ phận sinh dục bên ngoài như lỗ niệu đạo, âm đạo, hậu môn bị thu hẹp hoặc hẹp bao quy đầu ở nam giới.
- Các triệu chứng khác của bệnh lichen xơ hóa xảy ra ở bao quy đầu gồm có ngứa và đau nhức khi cương dương. Ở nam giới, rất hiếm thấy có tổn thương ở vùng quang đáy chậu mà chủ yếu là ở quy đầu.
- Sự xuất hiện của những vết loét không lành hoặc vùng loét nổi lên ở cơ quan sinh dục ngoài của nữ giới có nguy cơ cao dẫn đến bệnh ung thư biểu mô tế bào vảy.
Ngoài ra, những triệu chứng bệnh xuất hiện ở vùng da âm đạo - hậu môn cũng có thể xảy ra ở da vùng thân trên như cánh tay hay vùng ngực, bao gồm:
- Sưng đỏ. Ngứa, thậm chí là đau hoặc chảy máu quanh hậu môn.
- Khó chịu và đau âm ỉ vùng âm hộ.
- Có dịch chảy ra từ âm đạo.
- Xuất hiện các mảng trắng trên da.
- Xuất hiện mảng lốm đốm trên da.
- Da bị trầy xước hoặc rướm máu.
- Thay đổi màu da xung quanh hậu môn hoặc âm đạo như da trắng và nhăn nheo, thâm, có vết xước, đôi khi có chảy máu.
- Da có thể bị lở loét hoặc xuất huyết ở một số trường hợp nặng.
- Đau khi quan hệ tình dục hoặc khi đi tiểu.
Tuy nhiên, ở một số bệnh nhân mắc lichen xơ hóa có thể không xuất hiện bất kỳ triệu chứng nào.
Trong một số trường hợp hiếm gặp, tổn thương da cũng có thể phát triển ở vùng miệng. Những tổn thương có thể gặp như xuất hiện các vết loang lổ không đều, phẳng, có màu trắng xanh ở vòm miệng hoặc/và mặt trong của má. Ngoài ra, lichen xơ hóa có thể xảy ra ở môi, lưỡi và lợi.
3. Lichen xơ hóa có lây không?
Hiện nay, vẫn chưa hiểu rõ về sinh lý bệnh của lichen xơ hoá. Tuy nhiên, lichen xơ hóa sự hoạt động quá mức của hệ thống miễn dịch hoặc xảy ra các vấn đề có liên quan đến hormone, thành phần di truyền, chất kích thích, chấn thương hoặc sự kết hợp những yếu tố này với nhau. Vì vậy, lichen xơ hóa không lây nhiễm.
4. Phòng ngừa lichen xơ hóa
Bệnh lichen xơ hóa chưa rõ nguyên nhân nên việc phòng ngừa khó khăn. Người bệnh cần đến gặp bác sĩ để kiểm tra sức khỏe ít nhất từ 6 - 12 tháng/lần. Người phụ nữ cần đi khám phụ khoa định kỳ để xem có sự thay đổi nào không.
Ngoài ra, hạn chế những hoạt động gây áp lực hoặc ảnh hưởng lên vùng âm đạo, gây đau đớn hay chảy máu.Không nên quan hệ tình dục một cách bừa bãi hoặc có nhiều bạn tình để tránh lây nhiễm bệnh lý sinh dục, từ đó hạn chế nguy cơ mắc bệnh lichen xơ hoá.
Ghi nhận cho thấy, yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải bệnh lichen xơ hóa như: Mắc các bệnh lý sinh dục như nhiễm trùng papillomavirrus. Phụ nữ đã từng điều trị bệnh ung thư âm hộ. Nam giới không cắt bao quy đầu có khả năng mắc bệnh lichen xơ hóa cao hơn so với nam giới bình thường.
Tuy nhiên, mặc dù không có yếu tố nguy cơ thì không có nghĩa là bạn không thể mắc bệnh. Do đó, bạn nên khám sức khỏe định kỳ và tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa da liễu để hiểu rõ hơn.
5. Điều trị lichen xơ hóa
Mục tiêu điều trị là giải quyết các triệu chứng ngứa và đau, các dấu hiệu của bệnh như tăng sừng hóa, nứt da và bầm máu, xuất huyết. Điều trị cho tất cả các phụ nữ bị lichen xơ hóa âm hộ kể cả những người không có triệu chứng.
Điều trị gồm không thuốc, nội khoa và ngoại khoa, cụ thể:
- Điều trị nội khoa bằng corticosteroid tại chỗ giúp cải thiện triệu chứng ở 75% bệnh nhân có sang thương ở âm hộ. Điều trị lâu dài bằng corticosteroid an toàn, hiệu quả, tăng chất lượng cuộc sống và ít tác dụng phụ. Nếu đã loại trừ tất cả các yếu tố đó, xác định liệu pháp corticosteroid không hiệu quả hoặc dung nạp kém thì liệu pháp dùng thuốc ức chế calcineurin tại chỗ được lựa chọn điều trị thay thế.
- Các liệu pháp khác: trị liệu bằng tia UVA1, liệu pháp quang động học còn hạn chế, sự bất tiện trong điều trị và tác dụng phụ liên quan khiến các phương pháp này ít được lựa chọn ban đầu.
- Điều trị ngoại khoa được chỉ định trong trường hợp dính và sẹo, cắt bao quy đầu với nam giới. Bệnh thường không tái phát sau khi điều trị. Nếu hiệu quả điều trị phẫu thuật không cao cần điều trị phối hợp corticosteroid sau phẫu thuật.
