1. Lenacapavir – Bước đột phá mới trong dự phòng HIV
Lenacapavir là một loại thuốc kháng virus tác dụng kéo dài, được thiết kế để phòng ngừa lây nhiễm HIV ở người chưa bị nhiễm.
Khác với các thuốc dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) dạng viên uống hằng ngày, lenacapavir chỉ cần tiêm hai lần mỗi năm, giúp tăng khả năng tuân thủ điều trị và giảm kỳ thị liên quan đến việc dùng thuốc.
Trong các thử nghiệm lâm sàng quốc tế, lenacapavir đã chứng minh hiệu quả gần như tuyệt đối trong việc ngăn ngừa HIV – gần như không ghi nhận ca nhiễm mới ở nhóm được tiêm thuốc. Chính vì vậy, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã khuyến cáo sử dụng lenacapavir như một phương pháp PrEP mới từ tháng 7/2025, gọi đây là "bước tiến lớn tiếp theo" trong công tác phòng chống HIV/AIDS.
2. Giá thuốc giảm mạnh – cơ hội cho các quốc gia nghèo
Trước đây, lenacapavir được bán tại Hoa Kỳ với giá hơn 28.000 USD mỗi năm, khiến việc tiếp cận ở các nước thu nhập thấp gần như bất khả thi. Tuy nhiên, theo hai thỏa thuận mới công bố giữa Gilead – công ty phát triển thuốc – và các nhà sản xuất thuốc generic, lenacapavir sẽ được cung cấp với giá chỉ 40 USD mỗi năm cho một bệnh nhân tại 120 quốc gia có thu nhập thấp và trung bình, bắt đầu từ năm 2027.
Gilead đã cấp giấy phép tự nguyện cho sáu công ty dược, trong đó có Dr. Reddy’s và Hetero Labs, để sản xuất và phân phối thuốc lenacapavir dạng generic. Các đối tác tài trợ lớn như Quỹ Gates, Unitaid, Sáng kiến Tiếp cận Y tế Clinton (CHAI) và Wits RHI (Nam Phi) cũng tham gia hỗ trợ triển khai và tài trợ sản xuất.
Tiến sĩ Philippe Duneton, Giám đốc Unitaid, nhận định: Việc đảm bảo mức giá 40 đô la cho lenacapavir tiêm hai lần mỗi năm là một bước đột phá lịch sử – chứng minh rằng các công cụ tiên tiến nhất có thể được cung cấp với giá phải chăng ngay từ đầu.
Với mức giá chỉ 40 USD/năm dự kiến áp dụng tại các quốc gia thu nhập thấp và trung bình, loại thuốc tiêm hai lần mỗi năm này sẽ có chi phí tương đương với thuốc viên PrEP truyền thống, giúp mở rộng khả năng tiếp cận cho hàng triệu người có nguy cơ nhiễm HIV.
3. Thuốc tiêm hai lần/năm – Giải pháp khắc phục rào cản của PrEP truyền thống
Các thuốc PrEP hiện nay phần lớn ở dạng viên uống hằng ngày, đòi hỏi người dùng phải tuân thủ nghiêm ngặt. Tuy nhiên, việc kỳ thị xã hội và lo ngại bị phát hiện thường khiến nhiều người ngại sử dụng thuốc phòng ngừa HIV, đặc biệt là phụ nữ trẻ, người đồng tính nam, gái mại dâm hoặc người tiêm chích ma túy.
Lenacapavir, với chế độ tiêm 6 tháng/lần, giúp vượt qua những rào cản này – vừa thuận tiện, vừa kín đáo. Điều này đặc biệt quan trọng tại các quốc gia có tỷ lệ nhiễm HIV cao, nơi nhận thức cộng đồng và sự kỳ thị vẫn là trở ngại lớn trong công tác phòng ngừa.
4. Thách thức trong triển khai: Cần thêm nguồn lực và chính sách bao trùm
Dù được ca ngợi là "bước ngoặt" trong phòng chống HIV, các chuyên gia cảnh báo việc triển khai lenacapavir đại trà vẫn đối mặt nhiều thách thức. Bà Beatriz Grinsztejn, Chủ tịch Hiệp hội AIDS Quốc tế, cho rằng: Việc có thuốc generic giá rẻ là một bước tiến quan trọng, nhưng nếu phải chờ đến năm 2027 mới được phân phối rộng rãi, đó vẫn là một khoảng thời gian dài đối với những người cần nó nhất.
Bà cũng nhấn mạnh rằng hệ thống ứng phó HIV toàn cầu đang rơi vào khủng hoảng tài chính, buộc nhiều quốc gia phải cắt giảm chương trình phòng ngừa. Để lenacapavir thực sự phát huy hiệu quả, cần đầu tư bổ sung khẩn cấp, đảm bảo thuốc đến được với những nhóm dân cư dễ tổn thương nhất.
Ngoài ra, một số quốc gia có tỷ lệ nhiễm HIV cao lại không nằm trong danh sách 120 nước được hưởng thỏa thuận giá rẻ. Unitaid cho biết họ đang làm việc với các bên liên quan để mở rộng phạm vi tiếp cận, đồng thời giải quyết những rào cản pháp lý và hậu cần.
5. Hướng tới tương lai không còn HIV
Theo số liệu năm 2024, thế giới ghi nhận khoảng 1,3 triệu ca nhiễm HIV mới. Nếu lenacapavir được triển khai đúng lộ trình, các chuyên gia kỳ vọng con số này sẽ giảm mạnh trong thập kỷ tới. Cựu Tổng thống Mỹ Bill Clinton, đồng sáng lập tổ chức CHAI, khẳng định: Đây là cơ hội thực sự để chấm dứt đại dịch HIV toàn cầu.
Song song với việc phát triển vaccin HIV, lenacapavir được xem là bước đệm mang tính chiến lược, giúp hàng triệu người trên thế giới – đặc biệt ở châu Phi hạ Sahara và Đông Nam Á – có thể phòng ngừa HIV hiệu quả với chi phí hợp lý.
Lenacapavir không chỉ là một tiến bộ y học, mà còn là biểu tượng cho công bằng trong tiếp cận chăm sóc sức khỏe toàn cầu. Việc thuốc có thể được cung cấp với giá thấp tại các nước nghèo cho thấy khi cộng đồng quốc tế hợp tác – giữa các tập đoàn dược, tổ chức tài trợ và chính phủ – "giấc mơ chấm dứt HIV" hoàn toàn có thể trở thành hiện thực.
Mời độc giả xem thêm:
