Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), lang ben là bệnh nhiễm nấm Pityrosporum ovale ngoài da phổ biến. Bệnh ảnh hưởng tới 30-40% dân số chung, có xu hướng lây lan từ người sang người thông qua tiếp xúc hoặc dùng chung vật dụng cá nhân như quần áo, khăn tắm, chăn màn... Bệnh không gây nguy hiểm nhưng lại ảnh hưởng đến thẩm mỹ bởi các mảng da sáng màu và có khả năng chữa được bằng các loại thuốc kháng nấm, tuy vậy nguy cơ tái nhiễm cũng rất cao.
Căn nguyên và yếu tố nguy cơ
Căn nguyên gây bệnh lang ben là do nấm họ Malassezia gây nên. M. globosa là nhóm gây bệnh chủ yếu, ngoài ra có thể gặp do: M. sympodialis, M.furfur,...
Nấm Malassezia là nấm lưỡng hình, phụ thuộc lipid, là thành phần của vi hệ trên da ở người bình thường. Sự chuyển đổi của Malassezia từ tế bào nấm men sang dạng nấm sợi có liên quan đến sự xuất hiện bệnh trên lâm sàng.
Các yếu tố có liên quan đến sự chuyển đổi này là: tiếp xúc với thời tiết nóng và ẩm ướt, tăng tiết mồ hôi (hyperhidrosis) và sử dụng các sản phẩm bôi ngoài da dạng dầu, mỡ.
Chưa có đủ bằng chứng chứng minh các đặc điểm về di truyền và miễn dịch của người bệnh có liên quan đến bệnh lang ben, tuy nhiên bệnh có thể có yếu tố gia đình và bệnh cũng gặp nhiều hơn và tổn thương lan rộng hơn ở bệnh nhân suy giảm miễn dịch, uống thuốc tránh thai và suy dinh dưỡng.
Lan ben không nguy hiểm nhưng ảnh hưởng đến thẩm mỹ.
Biểu hiện lâm sàng
Tổn thương khởi phát là dát, chấm đỏ hoặc hồng nâu, thường ở vị trí lỗ chân lông, tổn thương ban đầu thường nhỏ, rải rác, sau đó các dát này lan rộng dần lên và liên kết với nhau thành các mảng lớn, có hình tròn, ovan hoặc hình đa cung. Trên tổn thương có vảy da nhỏ, mịn, khi cạo vảy dễ bong và lớp thượng bì ở dưới bình thường (dấu hiệu vỏ bảo).
Tổn thương có thể tăng sắc tố, giảm sắc tố hoặc màu hồng. Màu sắc tổn thương thay đổi rất đa dạng giữa các cá thể có cùng màu da và đôi khi khác nhau ở từng vùng trên cùng một bệnh nhân. Có một số thuyết lý giải cho việc thay đổi màu sắc:
Những bệnh nhân có tổn thương giảm sắc tố thường rõ hơn vào mùa hè, do các vùng da không bị ảnh hưởng trở nên tăng sắc tố hơn sau khi tiếp xúc với ánh sáng mặt trời. Tổn thương giảm sắc tố có thể do sự cản ánh sáng mặt trời của nấm hoặc do sợi nấm tiết ra chất azelaic (một axit dicarboxylic do Malassezia sản xuất) làm giảm vận chuyển melanin đến các tế bào sừng, tác động ức chế và phá hủy tế bào melanocyte.
Các tổn thương tăng sắc tố và dát hồng có thể là kết quả của phản ứng viêm tại chỗ của cơ thể với nấm men. Tổn thương da không đau, không ngứa hoặc ngứa ít khi ra mồ hôi.
Lang ben ở người lớn thường gặp ở phần trên của thân mình, ít gặp ở vùng mặt và nếp gấp, trong khi đó lang ben ở trẻ em thường gặp ở vùng mặt. Sự phân bố của lang ben có thể ảnh hưởng bởi nhu cầu dinh dưỡng của nấm men. Malassezia là nấm phụ thuộc lipid, nấm gặp nhiều ở vùng da có sự sản xuất bã nhờn nhiều ở trên cơ thể. Vì vậy, lang ben ít gặp ở người già và trẻ em vì ở lứa tuổi này sự sản xuất bã ít hơn.
Về chữa trị
Một số ít trường hợp bệnh lang ben có thể tự thuyên giảm, nhưng đa số bệnh có thể kéo dài nếu không được điều trị.
Điều trị bệnh chủ yếu là điều trị tại chỗ. Điều trị toàn thân trong trường hợp tổn thương lan rộng, tái phát hoặc thất bại với điều trị tại chỗ. Có thể được lựa chọn các thuốc bôi tại chỗ hoặc đường uống. Điều trị đường uống được chỉ định trong trường hợp thất bại với điều trị tại chỗ, tổn thương lan rộng, bệnh hay tái phát (lưu ý: tổn thương thay đổi sắc tố sẽ tồn tại lâu sau khi đã điều trị khỏi bệnh, không có nghĩa là điều trị thất bại).
Lưu ý: Phải đánh giá chức năng gan trước điều trị và không điều trị thuốc toàn thân ở trẻ em.
Điều trị thất bại: Soi tươi trực tiếp vẫn tìm thấy hình ảnh nấm sau khi kết thúc điều trị, tái phát thường xuyên, tổn thương có xu hướng lan rộng hơn. Khi điều trị thất bại cần đánh giá tình trạng miễn dịch và sự tuân thủ điều trị của bệnh nhân, nuôi cấy nấm và làm kháng nấm đồ.
Lời khuyên thầy thuốc
Điều trị dự phòng được chỉ định ở bệnh nhân hay tái phát, đặc biệt trong thời tiết nóng ẩm.
Lang ben là bệnh nấm da phổ biến. Thanh thiếu niên là độ tuổi thường mắc bệnh. Bệnh đáp ứng tốt với điều trị thông thường, tuy nhiên tỷ lệ tái phát cao nên vấn đề điều trị dự phòng và tư vấn cho bệnh nhân đóng vai trò rất quan trọng.