Lễ hội Chá Mùn của đồng bào dân tộc Thái Thanh Hóa
Trong khuôn khổ Ngày Văn hoá các dân tộc Việt Nam 2023, ngày 16/4, tại Làng Văn hóa, Du lịch các dân tộc Việt Nam (Hà Nội), đồng bào Thái tỉnh Thanh Hóa tổ chức tái hiện Lễ hội Chá Mùn.
Trải qua bao biến cố, thăng trầm của lịch sử, Lễ hội Chá Mùn dần bị mai một, lãng quên. Năm 2017, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Thanh Hóa phối hợp với UBND huyện Lang Chánh đã phục dựng thành công lễ hội này.
Được biết, năm 2019, xã Yên Thắng đã tổ chức Lễ hội Chá Mùn với quy mô cấp xã và quy định 3 năm tổ chức một lần. Với những giá trị nhân văn sâu sắc, xã Yên Thắng đã làm hồ sơ đề nghị các cấp có thẩm quyền công nhận Lễ hội Chá Mùn là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Theo tương truyền của người Thái đen xã Yên Thắng, từ xa xưa con người ở trần gian (Mường Lúm) bị dịch bệnh, không phương thuốc cứu chữa, tổ tông người Thái đen đã cử người lên Mường trời cầu cứu. Pó Then (ông Then - một tên gọi trừu tượng, người cai quản Mường trời, một Mường có cuộc sống hạnh phúc vô biên), có đầy đủ mọi tài năng tạo ra đất, ra nước và muôn loài, trong đó có loài người.
Người Thái đen quan niệm, người trần gian không có phương sách nào khác để thoát khỏi ám hại của ma tà, dịch bệnh nên phải lên cầu cứu Pó Then. Pó Then đồng ý và ra lệnh cho quân mở cổng trời thả xuống trần gian một sợi lụa dẫn đường cho quân lính đi voi ngựa xuống giúp trần gian diệt trừ ma tà, chữa trị bệnh cứu người. Con người ở Mường Lúm được Pó Then cứu sống, tổ tông người Thái đen đã cử những người có khả năng hành nghề lần theo sợi lụa lên Mường trời tạ ơn và học bí quyết. Và cứ vào tháng 9 - 10 hàng năm, đồng bào dân tộc Thái ở Mường Lúm, xã Yên Thắng, huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa sẽ tổ chức Lễ hội Chá Mùn.
Lễ vật dâng lên Pó Then là những sản vật hàng ngày do dân làng trồng trọt, chăn nuôi.
Trung tâm của lễ hội là cây bông (gọi là Bọoc mạy). Trên cây bông trưng bày đủ loài hoa, chim muông, cá, ếch, voi, ngựa, thuyền bè và được đặt ở gian chính ngôi nhà sàn Mo chủ. Gần cây bông đặt 2 vò rượu cần, một vò cắm 4 cần dành cho Mo chủ mời ông Then, một chĩnh 8 cần mời khách đến dự lễ hội.
Sau khi ông Mo đã xin được thần linh chứng giám, phần hội bắt đầu được diễn ra. Dân bản nhảy múa, ca hát.
Theo một vị cán bộ phòng Thông tin huyện Lang Chánh cho biết: Lễ hội Chá Mùn xã Yên Thắng là một trong những lễ hội văn hóa tín ngưỡng của người Thái đen. Lễ hội còn là dịp để đồng bào các dân tộc cùng hội tụ giao lưu, hiểu biết lẫn nhau, khơi dậy niềm tự hào truyền thống văn hóa, phát huy sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân tộc, góp phần xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Trong thời gian tới, huyện Lang Chánh tiếp tục chỉ đạo xã Yên Thắng tổ chức Lễ hội Chá Mùn, nhằm giáo dục ý thức, trách nhiệm cho các thế hệ trẻ trong việc giữ gìn và phát huy giá trị di sản văn hóa của ông cha. Đồng thời đưa lễ hội này trở thành sản phẩm du lịch tâm linh độc đáo của huyện Lang Chánh, thu hút ngày càng đông du khách đến tham quan và trải nghiệm…”
Lễ Chá Mùn là lễ tục cầu mùa, cầu phúc của người Thái. Qua lễ hội này, người dân sẽ gửi gắm những ước vọng lớn lao về cuộc sống bình yên, no ấm, đồng thời là dịp để mọi người giao lưu sinh hoạt văn hóa, văn nghệ, vun đắp nên những nét đẹp trong phong tục, tập quán, tín ngưỡng, cũng như lối ứng xử thân thiện, mến khách, tạo nên một sắc thái văn hóa đặc sắc.
Người dân Thủ đô cùng hòa mình trong lễ hội Chá Mùn của người Thái đen ở xã Yên Thắng, huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hoá.
