Đối với nhiều người - đặc biệt là các bạn trẻ còn trong giai đoạn học tập, thi cử - ai cũng luôn mong muốn có sức khỏe tốt, trí nhớ minh mẫn và thể lực được tăng cường. Mong muốn này hoàn toàn chính đáng. Trong cuộc sống, ta có thể làm điều gì đó để hỗ trợ sức khỏe, tác động tích cực đến trí nhớ và thể lực, nhất là vì mục đích học thi thật tốt. Tuy nhiên, nếu muốn dùng thuốc gọi là tăng cường trí nhớ và thể lực thì cần phải cân nhắc thật kỹ.
Tránh lối học “nước đến chân mới nhảy”
Trước hết là về trí nhớ. Đây là hoạt động thần kinh, là khả năng gìn giữ những kinh nghiệm sống đã qua rồi tái hiện trong ý thức khi cần thiết. Trí nhớ là quá trình phức tạp gồm 3 giai đoạn: nhận biết, lưu trữ và tái hiện trong hoạt động trí não. Quá trình này tùy thuộc nhiều yếu tố, trong đó chủ yếu tùy thuộc vào sự toàn vẹn về cấu trúc và số lượng tế bào thần kinh, chất dẫn truyền thần kinh (như chất sinh học acetylcholin), các axít amin giúp cho hoạt động thần kinh (như aspastat, glutamat, glycin…).
Phân tích ở trên cho thấy để hoạt động thần kinh tốt, trước hết phải có đầy đủ nguyên liệu nạp vào để cơ thể tạo ra các chất dẫn truyền thần kinh, các axít amin giúp cho hoạt động thần kinh. Tức là để có trí nhớ tốt và sức khỏe nói chung, cần lưu ý đến chế độ ăn uống hằng ngày phải đầy đủ và cân bằng dưỡng chất; phải bảo đảm ăn uống đủ đạm, béo, đường - bột, vitamin và chất khoáng.
Hoạt động trí nhớ không chịu được sự thúc ép hay bị áp lực từ ngoại cảnh. Trong ảnh: Học sinh Trường THPT Nguyễn Hữu Huân (quận Thủ Đức, TP HCM)Ảnh: HOÀNG TRIỀU
Để có trí nhớ tốt và cả sức khỏe tốt trong mùa thi, ta còn phải lưu ý đến phương pháp học tập, ôn tập như thế nào mà vẫn có sự nghỉ ngơi, thư giãn. Hoàn toàn nên tránh lối học “nước đến chân mới nhảy” - không chịu học và ôn tập ngay từ đầu mà đợi cận kề ngày thi mới học dồn, học nén, học đêm, học ngày, như thế rất hại cho sức khỏe. Hơn nữa, người học thi theo kiểu “nước đến chân mới nhảy” rất dễ bị stress. Sự căng thẳng do sợ học không kịp sẽ gây giảm trí nhớ, thậm chí đầu óc có thể rơi vào trạng thái “rỗng không”. Khi ấy, chẳng loại thuốc thần kỳ nào giúp cho có sự thông minh, tăng cường trí nhớ cả.
Ăn uống đầy đủ, tránh bị áp lực
Kế đến, để có sức khỏe tốt và trí nhớ tốt trong mùa thi, ta cần lưu ý đến chế độ ăn uống đầy đủ và cân bằng dưỡng chất.
Giống như cỗ máy hoạt động tốt cần được nạp đủ nhiên liệu, ta cần nên tránh tình trạng học đến độ quên cả ăn. Chú ý dùng đủ các thực phẩm như sữa (trong thời gian học thi, mỗi ngày nên uống 1 ly sữa), trứng, thịt, cá, rau quả (nên ăn nhiều loại trái cây tươi), đặc biệt nên dùng thêm các loại dầu thực vật như dầu mè, dầu đậu nành.
Các loại thực phẩm vừa kể chứa nhiều dưỡng chất rất cần cho hoạt động trí não, tức hỗ trợ cho trí nhớ của ta. Đến giờ ăn, ta cần toàn tâm toàn ý trong việc ăn. Nếu ăn trong tình trạng đầu óc vẫn còn “căng” vì việc học thi (nhất là do học kiểu “nước đến chân mới nhảy”) thì không thể nào tiêu hóa tốt và hấp thu tốt các chất dinh dưỡng.
Trong thời gian học thi vẫn nên dành thời gian ngủ đủ là điều rất quan trọng. Nên lưu ý, khi học vào ban đêm mà thấy mệt mỏi, buồn ngủ thì đó là dấu hiệu cho biết cơ thể cần được nghỉ ngơi. Giấc ngủ chính là sự nghỉ ngơi tích cực, triệt để nhất. Cần ngủ đủ để phục hồi sức khỏe, phục hồi trí não minh mẫn của ta. Cần tránh lạm dụng cà phê, trà đậm vào đêm khuya để thức học thi. Bởi lẽ, việc lạm dụng các chất kích thích này (trong cà phê, trà đậm có chứa chất kích thích caffeine giúp tạo cảm giác tỉnh táo) chỉ là sự đánh lừa, sự mệt mỏi không hề mất đi sẽ làm cơ thể kiệt sức. Tóm lại, phải có sự hài hòa trong học thi, ăn uống và ngủ nghỉ, thư giãn thì mới có sức khỏe tốt và trí nhớ tốt.
Cần lưu ý, hoạt động trí nhớ không chịu được sự thúc ép hay bị áp lực từ ngoại cảnh. Có tình trạng đáng ghi nhận là hiện nay, nhiều học sinh sa sút trong học tập, học đầu quên đuôi, thậm chí có biểu hiện rối loạn tâm thần chỉ vì bị áp lực từ gia đình một cách quá đáng.
Đừng mơ thuốc “bổ óc”!
Thế có loại thuốc nào đem đến tác dụng “bổ óc”, tạo sự thông minh, tăng cường trí nhớ? Cho đến nay, người ta vẫn chưa tìm ra thuốc nào cho tác dụng thần kỳ như vậy.
Trước đây, Cervotonic được cho là thuốc “bổ óc” (thực chất là kết hợp axít glutamic và vitamin B1). Gần đây, Glutaminol, Glutaminol-B6, Pho-L… cũng được gán ghép cho tác dụng như thế nhưng chính một số nhà sản xuất các thuốc này đã công bố: “Thuốc chỉ có công dụng dùng trong chứng suy nhược chức năng nhưng không có tác động đặc hiệu nào được chứng minh một cách cụ thể”. Tức là chưa có thí nghiệm khoa học nào chứng minh có loại thuốc tạo ra trí thông minh hay trí nhớ vượt bậc đối với người bình thường cả.
Một số loại thuốc như citicholin, piracetam, glyceryl phosphorylcholin, Ginkgo biloba (tức hoạt chất lấy từ cây bạch quả), tacrin, galantamin... được gọi là tăng cường hoạt động trí não. Thực ra, chúng chỉ để điều trị hoặc hỗ trợ trị chứng sa sút trí tuệ ở người cao tuổi hay người bị chấn thương sọ não, chứ không có tác dụng tăng cường trí nhớ cho người học thi.
Các bạn trẻ không nên dùng bất cứ loại thuốc nào, trừ khi sợ thiếu hụt trong chế độ dinh dưỡng. Trường hợp này có thể dùng thuốc bổ cung cấp nhiều vitamin và chất khoáng, như loại đa sinh tố (multivitamins) ngày 1 viên.
PGS-TS Nguyễn Hữu Đức