Theo Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, trong 18 giờ qua (từ 21 giờ ngày 31/7 đến 15 giờ ngày 1/8), khu vực các tỉnh Điện Biên và Sơn La đã có mưa vừa, mưa to đến rất to như: Phì Nhừ2 263mm, Na Son1 250,6 (Điện Biên); Sam Kha 137mm, Làng Chếu4 132,4mm (Sơn La);...
Trong 2 giờ qua (từ 13 giờ đến 15 giờ ngày 01/8), khu vực tỉnh Phú Thọ đã có mưa vừa, mưa to đến rất to như: Mỹ Hoà 44,2mm, Phong Phú 42,6mm,... Mô hình độ ẩm đất cho thấy một số khu vực thuộc các tỉnh trên đã gần bão hòa (trên 85%) hoặc đạt trạng thái bão hòa.
Mưa lũ ở Điện Biên gây thiệt hại vô cùng nghiêm trọng.
Trong 3-6 giờ tới, khu vực các tỉnh trên tiếp tục có mưa với lượng mưa tích luỹ phổ biến như sau: Điện Biên 0-10mm, có nơi trên 20mm; Sơn La 10-30mm, có nơi trên 50mm; Phú Thọ 30-60mm, có nơi trên 100mm.
Trong 6 giờ tới, nguy cơ xảy ra lũ quét trên các sông, suối nhỏ, sạt lở đất trên sườn dốc tại nhiều xã/phường. Cảnh báo cấp độ rủi ro thiên tai do lũ quét, sạt lở đất, sụt lún đất do mưa lũ hoặc dòng chảy: Cấp 1.
Điện Biên: Mường Luân, Na Son, Phình Giàng, Pu Nhi, Tìa Dình, Xa Dung; Mường Ảng, Mường Phăng, Nà Tấu
Sơn La: Mường Lạn, Púng Bánh; Mường Lèo, Sốp Cộp
Phú Thọ: Mường Bi, Mường Hoa, Mường Vang; An Bình, Đại Đồng, Lạc Lương, Lạc Sơn, Mai Châu, Mai Hạ, Mường Động, Ngọc Sơn, Nhân Nghĩa, P. Tân Hòa, P. Thống Nhất, Quyết Thắng, Tân Lạc, Tân Mai, Thượng Cốc, uyuyuTiền Phong, Toàn Thắng, Vân Sơn, Yên Phú, Yên Thủy.
Tại Điện Biên, theo Công điện của Thủ tướng đến thời điểm hiênk tại, mưa lũ làm 3 người chết, 9 người mất tích nhiều tài sản của người dân bị thiệt hại; một số khu dân cư bị cô lập hoàn toàn.
Xã vùng cao Xa Dung là địa bàn chịu nhiều thiệt hại nhất về người. Theo đó, mưa lũ đã làm 1 người chết, 2 người bị thương do lũ cuốn trôi; 6 người bị vùi lấp chưa tìm thấy thi thể. Tại xã Tìa Dình, đất đá sạt lở từ sườn núi đã vùi lấp nhà của 1 hộ dân. Sự việc xảy ra trong đêm, khiến gia đình không kịp trở tay; hậu quả làm 2 người chết; nước lũ cũng cuốn trôi 1 người dân của xã.
Trên địa bàn tỉnh Điện Biên hiện có 128 nhà dân bị ảnh hưởng do mưa lũ; trong đó 97 nhà ngập lụt, 14 nhà sạt lở; 17 nhà bị lũ cuốn trôi, vùi lấp. Trước tình hình thiên tai diễn biến phức tạp trên địa bàn, ngày 1/8, Chủ tịch UBND tỉnh Sơn La đã ký Công điện số 05/CĐ-UBND về việc ứng phó mưa lũ, ngập lụt các xã dọc Sông Mã.
Lũ quét, sạt lở đất có thể gây tác động rất xấu đến môi trường, uy hiếp tính mạng của người dân; gây tắc nghẽn giao thông cục bộ, làm ảnh hưởng tới quá trình di chuyển của các phương tiện; phá hủy các công trình dân sinh, kinh tế gây thiệt hại cho các hoạt động sản xuất, hoạt động kinh tế - xã hội. Kiến nghị các cơ quan chức năng tại địa phương lưu ý rà soát các điểm nghẽn dòng, các vị trí xung yếu trên địa bàn để có biện pháp phòng tránh, ứng phó.
Để xác định khu vực mình đang ở có nguy cơ lũ quét và sạt lở do mưa lớn hay không, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia cho biết, hệ thống thông tin cảnh báo lũ quét sạt lở đất thời gian thực do Trung tâm và Cục Khí tượng Thủy văn trực tiếp vận hành và có thể truy cập tại địa chỉ web http://luquetsatlo.nchmf.gov.vn/.
Hệ thống được cập nhật từng giờ, khoanh vùng chi tiết đến cấp xã và có thể dự báo nguy cơ xảy ra lũ quét, sạt lở đất trong 6 giờ. Thông tin dữ liệu cung cấp cho các nhà quản lý và địa phương dựa trên nền tảng WebGIS, tích hợp nhiều mô-đun chức năng như giám sát, phân tích, xử lý dữ liệu từ nhiều nguồn nhằm hỗ trợ công tác dự báo, cảnh báo và truyền tin.
Hệ thống đạt hiệu quả cao nhờ nguồn dữ liệu tích hợp vào hệ thống rất đa dạng, bao gồm tín hiệu từ 10 radar thời tiết, hơn 3.500 trạm quan trắc mưa tự động, cùng với dữ liệu dự báo từ các mô hình khí tượng số. Ngoài ra, hệ thống tích hợp các vị trí xung yếu có nguy cơ cao xảy ra lũ quét, sạt lở đất, theo dõi chỉ số độ ẩm đất. Cùng với việc theo dõi và cập nhật dữ liệu liên tục, hệ thống cũng đang được nâng cấp ở nhiều phương diện; tăng cường kết nối với Trung tâm chỉ đạo điều hành của Chính phủ cũng như các cổng thông tin địa phương.
Trước tình hình cấp thiết về mưa lũ, ngập úng, tỉnh Sơn La đã quyết định thành lập Sở Chỉ huy phía trước để ứng phó với bão lũ, ngập úng trên địa bàn.
Theo đó, Ban chỉ huy phòng thủ dân sự tỉnh đã quyết định lập sở Chỉ huy phía trước đặt tại Ban Chỉ huy Phòng thủ Khu vực 2 – Sông Mã. Trưởng ban chỉ huy là ông Nguyễn Thành Công, Phó Chủ tịch UBND tỉnh; các Phó Trưởng ban là lãnh đạo Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh, Công an tỉnh, Sở Y tế, Sở Nông nghiệp và Môi trường. Ủy viên là đại diện lãnh đạo các sở, ban, ngành ở tỉnh.
Làm thế nào để cảnh báo sớm thiên tai đến người dân?
TS Nguyễn Ngọc Huy, chuyên gia về biến đổi khí hậu và cảnh báo thiên tai cho biết, các xã vùng sâu, vùng xa vẫn là những nơi còn rất hạn chế về tiếp cận với các thông tin cảnh báo thiên tai. Người dân thường dựa vào những kinh nghiệm bản địa như quan sát mây, côn trùng để biết sắp tới có mưa lớn hay lụt lớn không. Những quan sát đó phù hợp với trước kia nhưng không còn phù hợp với mưa cường suất lớn trong quãng thời gian ngắn như hiện nay.
Hệ thống cảnh báo phù hợp nên là những thiết bị IoT (Intetnet vạn vật) được tích hợp với mô hình dự báo mưa quãng ngắn trong vòng 24 giờ hoặc 36 giờ. Các thiết bị IoT bao gồm trạm đo mưa tự động, trạm quan trắc lũ tự động bằng cột đo lũ. Các thiết bị này được kết nối không dây với máy chủ, phân tích và đưa ra cảnh báo lũ tới điện thoại của người dân trong vùng hoặc tự động phát trên loa cảnh báo. Hệ thống cảnh báo có thể đưa ra cảnh báo dựa vào ngưỡng mưa gây ngập tùy vào các phân tích điều kiện địa hình.
Người dân cần được tập huấn với lượng mưa bao nhiêu trong vòng bao nhiêu tiếng đồng hồ có thể gây ra ngập lụt hoặc sạt lở. Dựa vào đó, họ lập được kế hoạch ứng phó cho cá nhân và gia đình họ.
Tương tự với các khu vực hạ du của các thủy điện. Các thiết bị IoT được tích hợp với các thông tin vận hành hồ chứa và gửi tin nhắn tự động sẽ giúp ích rất nhiều trong việc cảnh báo lũ sớm đến người dân trong vùng.
Cục Quản lý đê điều và Phòng chống thiên tai cho rằng, công tác dự báo đã có bước tiến, nhưng đặc thù địa hình hiểm trở, mưa lớn ngắn hạn và nền địa chất phức tạp vẫn gây khó khăn trong việc xác định chính xác nơi và thời điểm xảy ra lũ quét, sạt lở đất.
Mắc dù đã có khoảng 1.500 trạm đo mưa tự động và hệ thống cảnh báo trực tuyến đến cấp xã, nhiều khu dân cư vẫn nằm trong vùng nguy hiểm mà chưa được di dời. Dự báo thiếu chi tiết, bản đồ nguy cơ có tỷ lệ nhỏ, hệ thống thiết bị lạc hậu khiến công tác phòng ngừa và ứng phó còn nhiều hạn chế.
Ngoài ra, nhận thức và kỹ năng của người dân ở vùng sâu, vùng xa còn yếu, lực lượng xung kích thiếu nhân lực và thiết bị, trong khi biến đổi khí hậu tiếp tục làm đảo lộn các quy luật mưa, lũ truyền thống. Nạn phá rừng, khai thác khoáng sản, xây dựng trái phép càng khiến nguy cơ thiên tai gia tăng, trong khi việc di dời dân cư còn gặp khó do thiếu quỹ đất và sinh kế lâu dài.
Trước thực trạng trên, đại diện Cục Quản lý đê điều và Phòng chống thiên tai đề xuất một số giải pháp trọng tâm. Theo đó, về thể chế cần hoàn thiện khung pháp lý, tăng đầu tư vào công trình phòng, chống và kiểm soát quy hoạch xây dựng.
Về công nghệ, cần ứng dụng AI và cảm biến hiện đại, xây dựng bản đồ rủi ro đến tận cấp thôn, bản. Ngoài ra cần truyền thông dễ hiểu, tập huấn ứng phó, nâng cao năng lực cho lực lượng xung kích và hỗ trợ nhóm dễ bị tổn thương. Đồng thời tiếp tục huy động các nguồn lực trong và ngoài nước, khuyến khích doanh nghiệp cung cấp giải pháp công nghệ phù hợp.
