Dù thuốc giúp cải thiện triệu chứng trầm cảm, tác dụng phụ này lại ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng sống và các mối quan hệ. Hiểu nguyên nhân và cách khắc phục sẽ giúp người bệnh điều trị hiệu quả mà vẫn giữ được sự cân bằng cảm xúc tự nhiên.
1. Suy giảm cảm xúc - tác dụng phụ ít được chú ý của thuốc chống trầm cảm
Các thuốc chống trầm cảm nhóm ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRIs) hoạt động bằng cách tăng nồng độ serotonin, chất dẫn truyền thần kinh giữ vai trò điều hòa tâm trạng, giấc ngủ, cảm giác hạnh phúc và khả năng kiểm soát căng thẳng.
Khi lượng serotonin trong não được cân bằng, người bệnh thường cảm thấy giảm lo âu, cải thiện giấc ngủ và suy nghĩ tích cực hơn.
Tuy nhiên, khi serotonin duy trì ở mức cao trong thời gian dài, các vùng não chịu trách nhiệm xử lý cảm xúc, đặc biệt là hạch hạnh nhân và vỏ não trước trán, có thể phản ứng yếu hơn trước các kích thích cảm xúc. Người bệnh có cảm giác trống rỗng, mất kết nối với cảm xúc hoặc biết mình nên vui nhưng không cảm thấy vui.
Dù hiện tượng này không gây nguy hiểm trực tiếp, nhưng có thể khiến người bệnh bối rối, lo lắng hoặc nghi ngờ về hiệu quả điều trị, dẫn đến nguy cơ ngừng thuốc sớm. Trên thực tế, suy giảm cảm xúc ở giai đoạn đầu điều trị có thể chỉ là một phần của quá trình hồi phục. Sau khi thoát khỏi giai đoạn trầm cảm nặng, não cần thời gian để tái thiết lập cân bằng cảm xúc. Khi cơ thể thích nghi dần với thuốc, tình trạng "phẳng cảm xúc" này thường giảm bớt sau vài tuần đến vài tháng.
Suy giảm cảm xúc - tác dụng phụ ít được chú ý của thuốc chống trầm cảm.
2. Thuốc chống trầm cảm gây suy giảm cảm xúc như thế nào?
Sự suy giảm cảm xúc có liên quan đến sự can thiệp của thuốc vào cơ chế giúp não ghi nhớ và phản ứng với các trải nghiệm tích cực hoặc tiêu cực. Khi nồng độ serotonin cao, khả năng xử lý tín hiệu "thưởng" hoặc "phạt" của não bị làm phẳng, dẫn đến phản ứng cảm xúc yếu hơn.
Ngoài ra, việc tăng serotonin kéo dài có thể ảnh hưởng đến dopamine và noradrenaline, hai chất dẫn truyền thần kinh giữ vai trò trung tâm trong cảm xúc, động lực và khoái cảm. Sự mất cân bằng này khiến người bệnh giảm hứng thú, ít cảm thấy vui sướng, hoặc khó đồng cảm với người khác.
Các triệu chứng của suy giảm cảm xúc do thuốc chống trầm cảm:
- Giảm khả năng cười, khó khóc hoặc phản ứng chậm với sự kiện xúc động.
- Cảm thấy xa cách với người thân, mất hứng thú với công việc hay sở thích cũ.
- Giảm khả năng thể hiện tình cảm, yêu thương, sợ hãi hoặc tức giận.
- Giảm ham muốn tình dục, khó đạt khoái cảm hoặc giảm hưng phấn. Đây là biểu hiện thường gặp nhất của hiện tượng này và có thể là dấu hiệu đầu tiên báo hiệu cảm xúc đang bị suy giảm.
Nên trao đổi với bác sĩ để có thể khắc phục được tác dụng phụ gây suy giảm cảm xúc do thuốc chống trầm cảm.
3. Các nhóm thuốc dễ gây suy giảm cảm xúc
Nghiên cứu cho thấy, có gần 75% bệnh nhân trầm cảm cấp tính từng trải qua hiện tượng suy giảm cảm xúc, trong đó 25% bị ở mức nghiêm trọng. Những người làm việc trong các lĩnh vực sáng tạo (như nhà văn, nghệ sĩ, nhạc sĩ) có thể chịu ảnh hưởng nặng nề hơn, do cảm xúc là nền tảng cho công việc.
Các thuốc dễ gây suy giảm cảm xúc, bao gồm:
- Nhóm SSRI: Fluoxetine (prozac), sertraline (zoloft), paroxetine (paxil), citalopram (celexa), escitalopram (lexapro).
- Nhóm SNRI: Venlafaxine (effexor XR), duloxetine (cymbalta), desvenlafaxine (pristiq), levomilnacipran (fetzima).
Trong khi đó, nhóm ức chế tái hấp thu norepinephrine và dopamine (NDRI), điển hình là bupropion, ít gây tác dụng phụ này hơn, do không làm tăng serotonin trực tiếp.
Một số thuốc cổ điển như thuốc chống trầm cảm ba vòng (TCA) hoặc ức chế monoamine oxidase (MAOI) cũng được ghi nhận là ít ảnh hưởng đến cảm xúc, nhưng cần thêm nghiên cứu xác nhận.
4. Cách khắc phục như thế nào?
Nếu cảm thấy cảm xúc bị giảm sút trong quá trình dùng thuốc chống trầm cảm, người bệnh không nên tự ý ngừng thuốc, vì có thể làm tái phát hoặc nặng thêm triệu chứng trầm cảm.
Các biện pháp khắc phục suy giảm cảm xúc do thuốc chống trầm cảm bao gồm:
- Có thể giảm liều, thay đổi loại thuốc (ví dụ chuyển sang bupropion), hoặc kết hợp hai loại thuốc có cơ chế bổ sung.
- Liệu pháp tâm lý: Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT) hoặc liệu pháp tập trung vào cảm xúc có thể giúp khôi phục khả năng cảm nhận và thể hiện cảm xúc.
- Lối sống lành mạnh: Tập thể dục, ngủ đủ giấc, duy trì tương tác xã hội và thực hành thiền chánh niệm giúp cải thiện dẫn truyền thần kinh tự nhiên, hỗ trợ hồi phục cảm xúc.
- Khám định kỳ để được đánh giá tác dụng phụ, điều chỉnh phác đồ phù hợp với từng giai đoạn điều trị.
Xem thêm video đang được quan tâm:
Thực phẩm nào tốt cho việc hỗ trợ điều trị trầm cảm?
