Người cao tuổi đặc biệt nhạy cảm trước sự suy giảm chất lượng không khí do sự lão hóa của hệ tim mạch, hô hấp và miễn dịch. Các tác nhân ô nhiễm như bụi mịn (PM2.5, PM10), khí độc (NO₂, SO₂, CO) và các hợp chất hữu cơ bay hơi có thể tác động trực tiếp đến sức khỏe, làm gia tăng tỷ lệ nhập viện, biến chứng và tử vong ở nhóm người lớn tuổi. Việc hiểu rõ những tác động này giúp gia đình và chính bản thân người cao tuổi chủ động bảo vệ sức khỏe tốt hơn.
1. Vì sao người cao tuổi dễ bị ảnh hưởng bởi ô nhiễm không khí?
Hệ cơ quan của người cao tuổi suy giảm theo thời gian:
Hệ hô hấp yếu hơn: Dung tích phổi giảm, niêm mạc đường thở mỏng và kém đàn hồi khiến bụi mịn dễ xâm nhập sâu vào phổi. Khả năng đào thải chất ô nhiễm cũng giảm đáng kể.
Hệ miễn dịch suy yếu: Cơ thể phản ứng chậm với vi khuẩn, virus và chất độc. Điều này khiến người cao tuổi dễ mắc viêm phổi, cúm, đợt cấp bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) hoặc hen suyễn.
Bệnh nền phổ biến: Cao huyết áp, tiểu đường, tim mạch, xơ vữa động mạch… khiến cơ thể khó chống chọi khi phải tiếp xúc với không khí ô nhiễm.
Khả năng điều hòa thân nhiệt và lưu thông máu kém: Khi ô nhiễm đi kèm thời tiết lạnh, nguy cơ co thắt mạch, tăng huyết áp và tai biến mạch máu não càng cao.
Kết hợp tất cả yếu tố này, người cao tuổi trở thành nhóm nguy cơ cao nhất khi chất lượng không khí giảm sút.
2. Ô nhiễm không khí ảnh hưởng như nào tới sức khỏe người cao tuổi?
Các tác động có thể xảy ra âm thầm hoặc bùng phát đột ngột và ảnh hưởng tới sức khỏe của người cao tuổi.
Ghi nhận cho thấy :
Ô nhiễm không khí ảnh hưởng tới hô hấp của người cao tuổi, có thể gây nguy cơ mắc hoặc tái phát các bệnh lý như:
- Viêm phổi, viêm phế quản, viêm đường hô hấp trên.
- Đợt cấp COPD, tăng nguy cơ nhập viện. Suy giảm chức năng phổi, khó thở kéo dài.
- Ô nhiễm không khí ảnh hưởng tới hệ tim mạch của người cao tuổi. Các bệnh lý nguy cơ như: Tăng huyết áp do co mạch phản xạ khi hít phải bụi mịn. Tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, rối loạn nhịp tim. Đột quỵ, nhất là ở người có sẵn bệnh mạch máu.
- Ảnh hưởng đến hệ thần kinh
- Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng tiếp xúc dài hạn với bụi mịn có thể liên quan đến: Suy giảm trí nhớ. Tăng nguy cơ bệnh Alzheimer. Rối loạn giấc ngủ.
Ô nhiễm không khí tuy không nhìn thấy bằng mắt thường nhưng tác động lên sức khỏe người cao tuổi là rất lớn.
Tác động khác: Mệt mỏi kéo dài. Kích ứng mắt, mũi, họng. Giảm chất lượng cuộc sống.
Do vậy, người cao tuổi cần lưu ý các triệu chứng cảnh báo sau:
Ho khan hoặc ho kéo dài. Thở khò khè, nặng ngực. Khó thở khi đi lại hoặc hoạt động nhẹ. Đau đầu, chóng mặt. Mắt cay, khô, đỏ. Tim đập nhanh hoặc hồi hộp. Mệt mỏi, ngủ kém.
Nếu xuất hiện triệu chứng nặng như khó thở đột ngột, tím tái, đau ngực thì phải đến ngay cơ sở y tế.
3. Làm gì để bảo vệ người cao tuổi khi không khí ô nhiễm?
Việc phòng ngừa đúng cách sẽ giúp giảm đáng kể nguy cơ bệnh tật.
Bảo vệ đường hô hấp khi ra ngoài
Nếu người cao tuổi phải đi ra ngoài:
Luôn đeo khẩu trang chuyên dụng lọc bụi mịn. Tránh đi lại gần đường lớn, khu công trường. Hạn chế thời gian tiếp xúc ngoài trời tối đa.
Giữ ấm cơ thể và tránh thời tiết lạnh
Ô nhiễm thường đi kèm với thời tiết lạnh – yếu tố dễ gây co thắt đường thở.
Người cao tuổi cần: Mặc ấm đầy đủ: khăn, mũ, găng tay. Tránh ra ngoài sáng sớm hoặc tối lạnh. Tắm nước ấm, không tắm lâu.
Có thể cải thiện chất lượng không khí trong nhà bằng cách sử dụng máy lọc không khí có màng lọc bụi mịn. Giữ nhà cửa thông thoáng vào thời điểm AQI tốt trong ngày. Vệ sinh giường, rèm, thảm thường xuyên để giảm bụi. Không hút thuốc trong nhà. Hạn chế đốt nhang, dầu thơm, nấu nướng không có hút mùi.
Tăng cường dinh dưỡng để nâng sức đề kháng
Bổ sung thực phẩm giàu vitamin C (cam, ổi, bưởi), vitamin E, omega-3. Ăn đủ protein: cá, trứng, thịt, đậu. Uống đủ nước 1,5–2 lít/ngày (tùy bệnh lý). Hạn chế đồ ăn nhiều dầu mỡ, rượu bia.
Lựa chọn bài tập phù hợp trong ngày ô nhiễm
Vận động rất cần thiết, nhưng phải an toàn:
Chuyển sang tập trong nhà: yoga, đi bộ tại chỗ, đạp xe trên máy, tập thăng bằng. Không tập cường độ mạnh khiến phải thở gấp. Khởi động kỹ để tránh đau cơ – khớp.
Tuân thủ thuốc và tái khám đúng lịch
Người cao tuổi có bệnh nền cần:
Dùng thuốc đúng hướng dẫn. Không tự ý dừng thuốc hen, COPD hoặc tim mạch. Tái khám định kỳ để bác sĩ theo dõi sức khỏe hô hấp.
Tóm lại: Ô nhiễm không khí tuy không nhìn thấy bằng mắt thường nhưng tác động lên sức khỏe người cao tuổi là rất lớn. Tuy nhiên, nếu biết phòng ngừa đúng cách – từ theo dõi chỉ số ô nhiễm môi trường và đeo khẩu trang đúng chuẩn, cải thiện chất lượng không khí trong nhà đến tăng cường dinh dưỡng và duy trì vận động nhẹ nhàng – thì hoàn toàn có thể giảm thiểu nguy cơ bệnh tật.
