8 giờ sáng. Nhà sinh hoạt cộng đồng thôn Kỳ Rỹ ở xã A Xing, huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị trở nên nhộn nhịp. Trước những ánh nhìn tròn xoe của nhiều em nhỏ người Pa Cô tụ tập lại rất nhanh là các động tác và lời thoại của vở kịch ngắn đang được nhóm thanh niên của xã A Xing và xã A Túc tập luyện. Tập kịch nhưng không có những trang kịch bản, không có đạo diễn lẫn người nhắc vở mà tất cả các thành viên đảm nhận các vai diễn, nhân vật cùng nhau trao đổi về cốt chuyện và diễn xuất dựa trên câu chuyện có thật đã xảy ra trong cộng đồng.
Nửa đầu của buổi sáng là tập kịch bóng mờ về một câu chuyện đã được lựa chọn, nửa sau là tập kịch tượng về một câu chuyện khác với sự hỗ trợ về phương tiện kỹ thuật của 4 cán bộ, nhân viên của Văn phòng Ủy ban Y tế Hà Lan-Việt Nam (MCNV) tại tỉnh Quảng Trị. Thỉnh thoảng, mọi người chụm lại trước màn hình laptop để tìm kiếm và chọn nhạc đệm hoặc hình ảnh minh họa phù hợp từ internet. Tiếng Kinh xen lẫn ngôn ngữ Bru-Vân Kiều và giọng nói của người Pa Cô cùng nhiều tiếng cười cứ thế mà vang lên, nối nhau vọng tới những sườn núi xa xanh,...
Biểu diễn kịch bóng mờ về chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên.
19 giờ 30 phút. Sân Nhà sinh hoạt cộng đồng thôn Kỳ Rỹ nhanh chóng đông kín người trong tiếng nhạc rộn ràng và ánh điện sáng tỏ, trong đó có nhiều người đến từ các xã khác của vùng Lìa như A Túc, A Dơi, Thanh, Xy. Trên nền màu trắng của màn hình lớn bằng vải xuất hiện hình ảnh một nữ sinh hồn nhiên chơi đùa cùng bạn học ở sân trường trung học cơ sở làm khán giả ồ lên thích thú. Sau đó, cô bé quen một thanh niên rồi hẹn hò trong một thời gian ngắn và đám cưới của cô cùng anh thanh niên ấy được tổ chức tại gia đình. Rồi cô bé mang thai và sinh con trong nỗi buồn của người làm mẹ ở tuổi vị thành niên nên phải sinh con khi thai nhi chưa được chín tháng mười ngày. Vì sinh non nên con rất yếu, đôi vợ chồng trẻ sống trong lo âu liền kề với cái chết của đứa con bé bỏng. Trong sự theo dõi của khán giả có thể thấy những dáng điệu và cử chỉ của đôi bạn trẻ hiện rõ trên màn hình có sức hút thật lạ. Đông người là vậy nhưng không có tiếng động nào gây ra bởi khán giả. Vậy nhưng khi mỗi câu hỏi liên quan với một tình tiết trong vở kịch được đưa ra, như “Vì sao cô bé bị đau khi mang thai?”, “Tại sao đứa trẻ bị sinh non?”,... thì trong khán giả có nhiều cánh tay đưa lên, có nhiều tiếng nói thể hiện ý muốn được trả lời và có rất nhiều tiếng vỗ tay đồng tình, tán thưởng với câu trả lời đúng. Và, khán giả vùng Lìa cũng dành cho vở kịch tượng được diễn tiếp theo đó không khí ấy, tinh thần ấy. Khi Hồ Văn Ngợi và bạn diễn xuất hiện trên sân khấu cộng đồng, loạt tiếng vỗ tay và tiếng reo vui chào đón của khán giả tràn ngập không gian. Vở kịch tượng chỉ có 7 cảnh được diễn bởi Hồ Văn Ngợi và 5 bạn gái trẻ nhưng thu hút khán giả ngay từ cảnh đầu tiên với vai diễn của Ngợi là một thiếu niên 15 tuổi quen nhiều cô gái, khi đã lấy vợ vẫn hẹn hò với các cô gái khác nên bị mắc bệnh khiến vợ chồng cậu không có con sau hai năm chung sống và được bác sĩ chẩn đoán là do cậu bị viêm nhiễm đường sinh dục đến cảnh cuối là vợ chồng Ngợi có niềm vui được làm bố, làm mẹ. Mỗi cảnh, mỗi tình huống kịch đều có khoảng thời gian các diễn viên “đóng băng” thành tượng để người xem trả lời câu hỏi liên quan do các nhân viên y tế thôn, bản tham gia chương trình đưa ra. Một điều khá thú vị là qua vở kịch tượng này, chàng trai 23 tuổi Hồ Văn Ngợi của xã A Xing đã để lại ấn tượng khá đặc biệt với khán giả vùng Lìa bằng động tác thường xuyên gãi khắp người - một triệu chứng của một trong những bệnh lây truyền qua đường tình dục gây nên. Đặc biệt hơn, qua diễn xuất của Ngợi và các bạn diễn, nhiều khán giả là thanh niên người Vân Kiều, Pa Cô đã hiểu việc lập gia đình quá sớm là nguyên nhân dẫn tới tình cảnh đáng buồn như trong vở kịch bóng mờ Mẹ non, con yếu và người có quan hệ tình dục bừa bãi sẽ bị lây nhiễm các bệnh truyền qua đường tình dục, thậm chí có thể bị vô sinh như nhân vật người chồng trong vở kịch tượng vừa xem đồng thời mạnh dạn nói lên hiểu biết của mình về biện pháp phòng tránh các căn bệnh đó. Và, những hiểu biết đó cũng được BS.Nguyễn Thị Ngọc Lan - cán bộ của MCNV giải thích thêm trước lúc vở kịch kết thúc. Vượt gần 10km để đến thôn Kỳ Rỹ tham gia kịch bóng mờ và kịch tượng, cô gái 18 tuổi Hồ Thị Du Rơ ở thôn Tăng Cô của xã A Túc nói: “Tập và biểu diễn các vở kịch này rất có lợi vì mình và các bạn hiểu biết thêm về sức khỏe sinh sản, biết về HIV và bệnh giang mai lây qua đường tình dục không an toàn. Từ đó, mình cùng nhóm kịch truyền thông với các bạn cùng lứa về chăm sóc sức khỏe sinh sản, cách phòng tránh HIV và một vài bệnh khác. Được bố mẹ ủng hộ, cho phép tham gia nhóm kịch nên mình đã rủ năm anh, một chị, ba em đang học lớp 9, lớp 10 cùng tham gia”.
Chương trình kết nối và chung sức do Hội người khuyết tật xã A Túc tổ chức tại sân bóng và Nhà sinh hoạt cộng đồng thôn Húc-Pa Lu, xã A Túc, huyện Hướng Hóa với các trận đấu bóng chuyền nam, nữ diễn ra thật sôi nổi, lôi cuốn trong suốt buổi chiều nhờ lối chơi hồn nhiên và đa dạng của các vận động viên là thanh, thiếu niên người Pa Cô, Vân Kiều của xã A Túc và xã A Xing. Từ 19-21 giờ, tiếng nhạc hip-hop sôi động và các bước nhảy hip-hop kéo người xem đến càng lúc càng đông. Cùng nhóm nhảy 81Days Crew, nhóm hip-hop thành phố Đông Hà và nhóm hip-hop thị xã Quảng Trị biểu diễn môn nhảy hiện đại với những bước nhảy khó, nhiều động tác phức tạp như đá ngựa, cắt kéo, lật đồng tiền hoặc xoắn ốc, 4 nhóm nhảy hip-hop của xã A Xing và xã A Túc đã tự tin thể hiện khả năng sáng tạo cùng khả năng làm việc nhóm của mình. Xem nhảy hip-hop, nhiều bạn trẻ người Vân Kiều, Pa Cô dùng điện thoại di động, Ipad, chụp ảnh rồi tải ngay các hình ảnh biểu diễn hip-hop ở xã nhà lên trang cá nhân của mình và trang www.facebook.com/thanhnienbantoi. Sự ngỡ ngàng qua nhanh khi khách lạ được giải thích rằng, ở A Xing và A Túc đã có wifi từ tháng 4/2015 và mọi người, nhất là thanh, thiếu niên của 2 xã sử dụng wifi rất thuận tiện nhờ các điểm wifi miễn phí được thành lập với sự hỗ trợ của MCNV. Cùng các nhóm nhảy hip-hop được thành lập vào cuối tháng 4/2015, các điểm wifi miễn phí đã thêm vào đời sống tinh thần của thanh, thiếu niên các xã vùng Lìa thói quen mới, niềm vui mới thật lành mạnh khi cùng nhau biểu diễn hip-hop, quây quần bên nhau cập nhật thông tin và kết nối bạn bè nên giảm hẳn những tụ tập rượu chè hoặc la cà ở quán nhậu mỗi khi rảnh rỗi,... Trao đổi về sự hỗ trợ của MCNV đối với những hoạt động nhằm góp phần thay đổi nhận thức và hành vi chăm sóc sức khỏe sinh sản của thanh, thiếu niên ở các xã vùng Lìa, bác sĩ Hồ Sỹ Quảng-Trưởng đại diện MCNV tại tỉnh Quảng Trị nói: “MCNV đang can thiệp về lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tình dục, sức khỏe sinh sản đối với các nhóm thanh, thiếu niên là người Pa Cô, Vân Kiều ở huyện Hướng Hóa nhằm giảm nguy cơ các cô gái đang ở tuổi vị thành niên có thai ngoài ý muốn hoặc nam, nữ thanh, thiếu niên lập gia đình quá sớm và phòng tránh các bệnh lây nhiễm qua đường tình dục. Ưu tiên theo nhu cầu và sở thích của mỗi nhóm, MCNV hỗ trợ thành lập nhóm hip-hop, nhóm cà kheo, nhóm cầu lông, nhóm văn nghệ hoặc câu lạc bộ bóng đá và hỗ trợ tổ chức các hoạt động của từng nhóm. Trong một số sự kiện, các nhóm này có thể tập hợp lại để cùng truyền thông tại cộng đồng về các chủ đề, nội dung liên quan vấn đề sức khỏe ưu tiên của cộng đồng,... Với lĩnh vực này, MCNV tiếp tục chuyển tải tình đoàn kết của những nhà tài trợ người Hà Lan trở thành sự cải thiện hiệu quả và có tình hệ thống đối với tình trạng sức khỏe và chất lượng sống của những nhóm người cần được hỗ trợ nhất”.
Người xem trả lời câu hỏi khi xem kịch bóng mờ về chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên.
Mỗi người đều có thể tham gia kịch bóng mờ vì nhân vật đứng sau tấm vải kể câu chuyện của mình, kịch tượng gây sự chú ý nhờ các động tác “đóng băng”, nhảy hip-hop thu hút nhiều thanh, thiếu niên bởi tính sôi động, điểm wifi miễn phí mang lại nhiều lợi ích với cộng đồng... Biểu diễn kịch để truyền tải các thông điệp về chăm sóc sức khỏe sinh sản, sức khỏe tình dục vị thành niên và cuộc sống hạnh phúc một cách đặc sắc trong sự tương tác trực tiếp với khán giả; những bước nhảy hip-hop mang lại cho thanh, thiếu niên những cảm xúc tích cực; wifi giúp mở mang hiểu biết, trang Facebook giúp đón nhận nhiều kết nối trong cùng độ tuổi đều góp phần bồi dưỡng kỹ năng sống của thanh, thiếu niên người các dân tộc Pa Cô, Vân Kiều ở huyện miền núi Hướng Hóa. Khi tham gia những hoạt động truyền thông của MCNV, các nhóm thanh, thiếu niên này đã khẳng định họ nhân tố đi đầu trong việc kết nối cộng đồng, nhất là giới trẻ ở miền núi cũng như tăng cường mối liên hệ giữa giới trẻ tại các xã vùng Lìa. Trong tinh thần ấy, hiện nay các nhóm thanh, thiếu niên ở các địa phương này cùng MCNV duy trì trang mạng xã hội www.facebook.com/thanhnienbantoi bằng nhiều thông tin và hình ảnh thú vị đồng thời sử dụng “Chú khỉ nhắc nhở” và “Vòng tay nhắc nhở” đã được MCNV giới thiệu để giúp thanh, thiếu niên học về sức khỏe tình dục vị thành niên và bảo vệ sức khỏe tình dục của thanh, thiếu niên. Từ những cố gắng tích cực đó, những thanh, thiếu niên người Vân Kiều, Pa Cô ở Hướng Hóa hôm nay ngày càng tự hào hơn với những việc mình đang làm...
Bài và ảnh: NGUYỄN BỘI NHIÊN
