Leo P là một thiên hà lùn biệt lập, nằm cách Trái Đất khoảng 5,3 triệu năm ánh sáng trong chòm sao Sư Tử (Leo). Hình ảnh mới nhất của nó được công bố vào ngày 16/1, cho thấy những đặc điểm bất ngờ về sự tiến hóa của thiên hà này.
Hình ảnh thiên hà lùn Leo P của Kính viễn vọng không gian James Webb. (Nguồn: ESA)
Các thiên hà khổng lồ như Dải Ngân Hà không hình thành ngay từ đầu mà phát triển từ những "hạt giống" nhỏ hơn. Qua hàng tỷ năm, chúng va chạm và hợp nhất, kích thích sự ra đời của nhiều ngôi sao mới.
Tuy nhiên, một số thiên hà nguyên thủy vẫn tồn tại gần như nguyên vẹn, cung cấp cho các nhà khoa học cơ hội quan sát vũ trụ sơ khai. Leo P là một trong số đó. Nó tồn tại độc lập, ít chịu tác động từ các cụm thiên hà lớn như Dải Ngân Hà hay thiên hà Tiên Nữ. Điều này khiến nó trở thành một "hóa thạch sống" giúp các nhà thiên văn nghiên cứu về lịch sử vũ trụ.
Dù được phát hiện vào năm 2013, chỉ đến khi JWST quan sát, các nhà khoa học mới phát hiện ra điều bất ngờ: Leo P vẫn đang hình thành các ngôi sao mới. Theo các mô hình vũ trụ hiện nay, những thiên hà nhỏ và biệt lập như Leo P thường ngừng tạo sao từ khoảng một tỷ năm sau vụ nổ Big Bang, trong thời kỳ gọi là "Kỷ nguyên tái ion hóa".
Đây là giai đoạn khi những ngôi sao đầu tiên trong vũ trụ phát nổ thành siêu tân tinh, giải phóng bức xạ cực tím mạnh mẽ khiến khí hydro trung tính bị ion hóa, dọn sạch "sương mù" che phủ vũ trụ sơ khai.
Hình ảnh từ JWST cho thấy Leo P không chỉ hình thành sao từ rất sớm mà còn trải qua một giai đoạn ngủ yên trước khi "tái sinh" sau vài tỷ năm. Các nhà thiên văn học đã so sánh dữ liệu với ba thiên hà lùn biệt lập khác, nhưng chỉ có Leo P là có sự phục hồi hoạt động hình thành sao. Điều này đặt ra câu hỏi lớn: Điều gì đã khiến Leo P có thể sống lại trong khi các thiên hà khác thì không?
Nhằm giải đáp bí ẩn này, kính viễn vọng James Webb sẽ tiếp tục quan sát bốn thiên hà lùn biệt lập khác để tìm thêm manh mối về cách các quá trình hình thành sao diễn ra theo thời gian.
