Trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu, thách thức đối với ngành kiến trúc là tìm lại sự cân bằng cho môi trường thiên nhiên. Nhiều năm trở lại đây, các kiến trúc sư trên thế giới đã cùng nhau tạo sức lan tỏa cho khuynh hướng kiến trúc xanh. Hiện nay, rất nhiều kiến trúc sư (KTS) trẻ Việt Nam cũng đi theo khuynh hướng này. Họ khẳng định, văn hóa bản địa chính là chìa khóa phát triển kiến trúc xanh hiện đại Việt Nam.
Phát huy truyền thống
Theo đánh giá của các chuyên gia ngành kiến trúc thế giới, kiến trúc xanh (KTX) là một trong những xu hướng nổi bật của thế kỷ 21. Tuy nhiên, nếu xem xét kỹ kiến trúc nhà ở dân gian truyền thống của cha ông và dựa theo tiêu chí do Hội KTS Việt Nam công bố, KTX là công trình được xây dựng trên địa điểm bền vững; môi trường sống bên trong có chất lượng; sử dụng tài nguyên, năng lượng hiệu quả; hòa nhập môi trường nhân văn; kiến trúc hiện đại, có bản sắc, thì có thể khẳng định, không phải đến những thập niên cuối thế kỷ 20 KTX mới xuất hiện, mà xu hướng này đã được hình thành từ rất lâu. Theo KTS Nguyễn Tấn Vạn, KTX phản ánh được tâm hồn người Việt, bản sắc dân tộc không phải chỉ là chuyện kết cấu ba gian hai chái, mái tôn hay mái ngói..., mà là không gian sống của người Việt, luôn hòa quyện gắn liền với thiên nhiên. KTX chính là bản chất sâu xa của tính dân tộc và truyền thống.
Theo đánh giá của các chuyên gia ngành kiến trúc thế giới, kiến trúc xanh (KTX) là một trong những xu hướng nổi bật của thế kỷ 21.
Một thực tế đáng mừng là hiện tại rất nhiều KTS trẻ làm công trình cộng đồng như: nhà văn hóa, trường học, sân chơi trẻ em, nhà chống lũ,... đang khiến phong trào kiến trúc vì cộng đồng theo xu thế KTX lan tỏa mạnh mẽ. Xu hướng này không chỉ giúp các KTS trẻ thấu hiểu và chia sẻ trách nhiệm xã hội, mà còn là tín hiệu tích cực cho quá trình hội nhập quốc tế của kiến trúc Việt Nam.
Tại Đại hội lần thứ IX của Hội KTS Việt Nam diễn ra vào khoảng nửa đầu năm 2015, Hội KTS Việt Nam đã tập trung tổng kết đánh giá tình hình kiến trúc và hành nghề KTS trong giai đoạn 2010-2020, đề ra những giải pháp tích cực và chủ động trong phát triển kiến trúc, tổ chức, hoạt động của Hội nhằm nâng cao vai trò, vị thế, trách nhiệm của Hội KTS Việt Nam trước xã hội, đóng góp tích cực, hiệu quả vào sự nghiệp xây dựng và phát triển nền kiến trúc Việt hiện đại, bền vững, văn hóa và bản sắc. Đại hội cũng đã thẳng thắn chỉ ra những biểu hiện tốt và chưa tốt của nền kiến trúc Việt. Chúng ta xây dựng được nhiều công trình nhưng thiếu vắng tác phẩm kiến trúc thật sự xuất sắc, có giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ cao, không có nhiều công trình kiến trúc quy hoạch tầm cỡ do các KTS Việt Nam chủ trì thiết kế. Nhưng đánh giá một cách tổng thể, nền kiến trúc nước nhà và giới KTS Việt Nam đã góp phần quan trọng vào thay đổi diện mạo của đất nước theo hướng văn minh hiện đại. Kiến trúc đô thị và môi trường sống từng bước được cải thiện... Nhiều công trình kiến trúc có quy mô lớn, hiện đại được xây dựng với công nghệ tiên tiến và vật liệu mới.
Sứ mệnh khó khăn
KTX ngày càng khẳng định tầm quan trọng trong cuộc sống cũng như sự phát triển kinh tế, văn hóa và xã hội. Từ năm 2012, Việt Nam bắt đầu có giải thưởng KTX. Trong nhiều giải thưởng kiến trúc, yếu tố "xanh" luôn là tiêu chí hàng đầu. Những năm qua, một số KTS trẻ Việt Nam nhiều lần được vinh danh tại các hội đồng chuyên ngành thế giới và khu vực. Gây ấn tượng với bốn giải thưởng KTX 2014 (Green Good Design 2014) của Trung tâm Nghiên cứu Thiết kế kiến trúc nghệ thuật châu Âu và Viện Kiến trúc và Thiết kế Chicago (Mỹ), KTS Võ Trọng Nghĩa cho thấy hướng đi đúng với xu hướng xanh hóa đô thị bằng những vật liệu gần gũi thiên nhiên, tận dụng nắng, gió.
Có thể khẳng định, những công trình kiến trúc Việt được thế giới ghi nhận đều theo xu hướng bền vững, phát huy những yếu tố văn hóa, đổi mới không gian, cách tân phương thức sử dụng vật liệu địa phương. Và thật tự hào khi văn hóa bản địa chính là chìa khóa phát triển kiến trúc xanh hiện đại Việt Nam.
Tuy vậy, khi nhìn về tương lai gần, người trong giới cho rằng ngành kiến trúc Việt cần tập trung hơn nữa cho các công trình được thực hiện tại nước nhà, không ngừng trau dồi bản lĩnh nghề nghiệp cho các KTS, nhất là các KTS trẻ để mỗi KTS là một nghệ sĩ trong đời sống văn hóa văn nghệ, góp phần phát triển nền kiến trúc Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc. Gìn giữ truyền thống, đồng thời tiếp nhận xu thế mới là một sứ mệnh không dễ thực hiện đối với các KTS trẻ Việt Nam.
Nam Phương
