'Khuẩn ăn thịt người' Whitmore tăng ca mắc: Ai dễ bị tấn công?

Bệnh viện nhi Thanh Hoá vừa điều trị thành công cho bệnh nhi nam 15 tuổi bị vi khuẩn "ăn thịt người" tấn công khiến hoại tử phổi và suy kiệt nặng. Khi vào viện, bệnh nhân trong tình trạng nguy kịch, sốt cao liên tục, cơ thể suy kiệt, đau tức ngực và khó thở dữ dội. Sau cấp cứu và hội chẩn cùng làm các xét nghiệm, các bác sĩ xác định bệnh nhân nhiễm Burkholderia pseudomallei - tác nhân gây bệnh Whitmore.

Trong những năm gần đây, bệnh Whitmore – thường được gọi bằng cái tên  "khuẩn ăn thịt người" bắt đầu được nhắc đến nhiều hơn khi số ca mắc có xu hướng tăng trở lại vào mùa mưa ở một số khu vực nhiệt đới. 

Dù đã tồn tại hơn một thế kỷ, loại vi khuẩn này vẫn gây ra không ít hiểu lầm và lo ngại, đặc biệt vì có thể gây nhiễm trùng nặng, hoại tử và nguy cơ tử vong cao nếu không được phát hiện sớm. Điều đáng nói, Whitmore không phải bệnh lây từ người sang người mà ẩn mình trong đất, nước, khí hậu ẩm – những yếu tố hiện diện khắp nơi trong đời sống.

"Khuẩn ăn thịt người" nhỏ bé nhưng cực kỳ hiểm độc

Tác nhân gây Whitmore là Burkholderia pseudomallei, một loại vi khuẩn tồn tại tự nhiên trong đất, bùn và nguồn nước tù đọng. Khi xâm nhập vào cơ thể qua vết trầy xước, đường hô hấp hoặc đôi khi qua đường tiêu hóa, vi khuẩn có thể di chuyển nhanh đến nhiều cơ quan và gây ra hàng loạt dạng nhiễm trùng khác nhau. Chúng sinh sôi mạnh trong môi trường ẩm, nhất là vào mùa mưa, khiến nguy cơ mắc bệnh ở các khu vực nông nghiệp hoặc nơi ngập úng càng cao.

Vi khuẩn này "nguy hiểm" không phải vì lây lan nhanh như các bệnh truyền nhiễm thông thường, mà bởi nó có khả năng ẩn náu lâu dài, thậm chí tái phát nhiều năm sau khi người bệnh tưởng rằng đã khỏi. Chính tính chất khó lường này khiến Whitmore trở thành một "kẻ thù âm thầm" đối với những người có sức khỏe yếu hoặc mắc bệnh mạn tính.

Những ai dễ bị "khuẩn ăn thịt người" tấn công?

Dù bất kỳ ai tiếp xúc với đất, nước bẩn cũng có thể nhiễm bệnh, nhưng một số nhóm có nguy cơ cao hơn nhiều:

• Người bị đái tháo đường – chiếm tỷ lệ lớn trong các ca nặng và tử vong.
• Người mắc bệnh thận, bệnh phổi mạn tính, suy giảm miễn dịch.
• Nông dân, công nhân môi trường, người thường xuyên lội nước, tiếp xúc đất bùn.
• Người có vết thương trên da, đặc biệt khi ngâm nước lâu hoặc làm việc trong môi trường ô nhiễm.

Điểm đáng lo ngại là bệnh có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi, từ trẻ em đến người lớn, và đôi khi diễn tiến rất nhanh chỉ trong vài ngày.

Biểu hiện bệnh Whitmore đa dạng, dễ nhầm lẫn

Whitmore được gọi là "kẻ giả dạng" vì triệu chứng thường không đặc trưng, dễ bị nhầm với cúm, viêm phổi hoặc nhiễm trùng da thông thường. Người bệnh có thể gặp:

• Sốt, mệt mỏi, đau cơ.
• Viêm phổi hoặc ho kéo dài.
• Tổn thương da: loét, sưng tấy, mưng mủ không rõ nguyên nhân.
• Áp xe sâu ở gan, phổi, lách hoặc nhiều cơ quan khác.
• Nhiễm trùng huyết – mức độ nguy hiểm nhất, có thể gây sốc và tử vong nhanh.

Điều khiến các bác sĩ phải cảnh giác là Whitmore có thể tiến triển từ nhẹ đến nguy kịch trong thời gian ngắn. Nếu không điều trị kịp thời bằng đúng phác đồ, bệnh có thể gây hoại tử mô, nhiễm trùng nặng và tử vong.

Vì sao người dân gọi là "khuẩn ăn thịt người"?

Trên thực tế, vi khuẩn Whitmore không "ăn thịt người" theo nghĩa đen. Cách gọi này xuất phát từ những trường hợp người bệnh bị hoại tử da, áp xe sâu hoặc tổn thương lan rộng khiến mô bị phá hủy. Khi bệnh nhân tìm kiếm điều trị muộn, vết thương có thể trở nên nghiêm trọng, khiến nhiều người hiểu lầm rằng vi khuẩn "ăn mòn" cơ thể. Tuy nhiên, đây chỉ là hậu quả của nhiễm trùng nặng, không phải cơ chế trực tiếp từ vi khuẩn.

Điều quan trọng hơn là Whitmore hoàn toàn có thể điều trị, miễn là được phát hiện sớm và tuân thủ phác đồ kháng sinh kéo dài.

Điều trị cần thời gian dài, không thể tự ý dùng thuốc

Không giống các nhiễm trùng thông thường, Whitmore cần kháng sinh đặc hiệu và liệu trình điều trị kéo dài từ 3 đến 6 tháng để tránh tái phát. Việc tự ý dùng thuốc, dùng kháng sinh không đủ liều hoặc bỏ dở giữa chừng có thể khiến bệnh nặng hơn và tăng nguy cơ tử vong.

Điều trị thường chia thành hai giai đoạn:

• Điều trị tấn công bằng kháng sinh đường tiêm trong 10–14 ngày hoặc lâu hơn nếu bệnh nặng.
• Điều trị duy trì bằng kháng sinh uống trong nhiều tháng để tiêu diệt hoàn toàn vi khuẩn còn sót lại.

 Whitmore không phải bệnh có thể tự khỏi và cũng không có vaccine phòng ngừa.

Phòng bệnh như nào cho hiệu quả cao?

Biện pháp phòng ngừa phụ thuộc nhiều vào việc hạn chế tiếp xúc đất – nước bẩn:

• Mang giày, găng tay, ủng khi làm việc ngoài đồng, khu vực bùn lầy.
• Che chắn vết thương, tránh để da trầy xước tiếp xúc với nước bẩn.
• Rửa tay, vệ sinh cơ thể sạch sẽ sau khi lao động.
• Người có bệnh nền nên hạn chế lội nước hoặc làm việc trong môi trường ẩm ướt.
• Khi có vết thương khó lành, sốt kéo dài hoặc dấu hiệu nhiễm trùng, cần đến bệnh viện sớm.
• Trong điều kiện khí hậu nhiệt đới, đặc biệt trong mùa mưa, việc nâng cao nhận thức về Whitmore đóng vai trò quan trọng để giảm số ca bệnh nặng.

Whitmore nguy hiểm, nhưng hoàn toàn không phải án tử nếu được chẩn đoán và điều trị đúng hướng. Điều mà các chuyên gia lo ngại nhất không phải là sự lây lan của vi khuẩn, mà là việc người dân xem nhẹ triệu chứng, tự điều trị hoặc đến bệnh viện quá muộn.

Trong bối cảnh khí hậu thay đổi, mưa lũ kéo dài và môi trường ô nhiễm, nguy cơ tiếp xúc với Burkholderia pseudomallei có thể tăng lên. Bởi vậy, hiểu đúng, phòng đúng, điều trị đúng chính là cách hiệu quả nhất để bảo vệ sức khỏe.