Nhiều năm trở lại đây và hiện tại, nhạc chế - thể loại nhạc được đặt lời mới dựa trên nền ca khúc gốc vẫn được đăng tải ở nhiều trang mạng xã hội - trực tuyến, chương trình biểu diễn trên sân khấu. Tuy nhiên, ít ai biết, việc chế lời ca khúc để phục vụ mục đích biểu diễn, đăng tải trên các trang mạng dù với mục đích gì khi chưa xin phép tác giả (chủ sở hữu) là hành vi vi phạm pháp luật...
Muôn kiểu nhạc chế
Phải thừa nhận rằng, chế nhạc đang trở thành một trào lưu đối với nhiều người hiện nay, đặc biệt là giới trẻ. Mạng xã hội nói riêng và internet nói chung phát triển như hiện tại là cơ sở để những ca khúc nhạc chế có đất sống. Bất kể vấn đề, sự kiện gì có tính thời sự... thì những người trẻ đều có thể chế nhạc để diễn đạt, miêu tả với mục đích cổ vũ, chia sẻ hoặc giễu nhại. Đơn cử như việc mỗi khi Hà Nội mưa xuống và ngập các tuyến phố, trên mạng lại tràn lan lời hát “Hà Nội mùa này phố cũng như sông” chế lại từ bài “Hà Nội mùa vắng những cơn mưa” của nhạc sĩ Trương Quý Hải - thơ Bùi Thanh Tuấn. Hoặc khi ông Miura (người Nhật) tới đảm nhận cương vị huấn luyện trưởng đội tuyển bóng đá nam Việt Nam, trên mạng lập tức lan truyền bài nhạc chế “Cảm ơn Miura đến” khi chế trên nền ca khúc “Nếu như anh đến” làm nên sự nổi tiếng của nữ ca sĩ Văn Mai Hương.
Danh hài Chí Tài (trái) hát chế ca khúc Sáu mươi năm cuộc đời trên sân khấu hài thời gian gần đây.
Nếu như nhạc chế xuất hiện trên các trang mạng là điều dễ nhận thấy, thì gần đây loại nhạc này đã được đưa lên sân khấu. Gần đây, ca khúc “Sáu mươi năm cuộc đời” của nhạc sĩ Y Vân được nghệ sĩ Chí Tài biểu diễn bằng những lời chế hài hước trong chương trình “Bí mật đêm chủ nhật”, trong đó có đoạn Anh sẽ mua nhà, mua xế cho em nha/ Anh đi bôn ba rồi kiêm luôn việc nhà, Lan ơi anh muốn làm cha... Đặc biệt hơn, bạn Bùi Tuấn Anh với ca khúc chế “Và tôi cũng yêu ăn” từ nền bài hát “Và tôi cũng yêu em” của nhạc sĩ Đức Huy được nhiều người yêu thích khi phổ biến trên internet đã được mời tham gia trò chuyện trong một chương trình truyền hình.
Chế nhạc để tạo không khí vui vẻ, giải trí lành mạnh có thể chấp nhận được. Nhưng thực tế cho thấy, trên nhiều trang mạng chuyên về âm nhạc thời gian qua có nhiều bản được chế với nội dung phản cảm, bóp méo, xuyên tạc sự thật. Cộng đồng mạng vừa qua phát sốt với bản rap “Truyện Kiều” của một sinh viên ở Cần Thơ. Bản rap này có những khen chê nhưng trên hết, người ta nhận thấy một tác phẩm kinh điển của văn học Việt Nam được giới trẻ đem ra làm trò mua vui bằng những lời lẽ thiếu văn hóa. Bên cạnh đó, trên các trang mạng còn có nhiều bài nhạc chế nói về chuyện “chăn gối”, ngôn từ thiếu lành mạnh, tục tĩu. Chính những bản nhạc chế đó là một liều “thuốc độc” làm ảnh hưởng đến gu thẩm mỹ âm nhạc, đạo đức của người tiếp nhận, đặc biệt là giới trẻ.
Chế nhạc là hành vi vi phạm pháp luật
Đó là khẳng định của nhạc sĩ Đinh Trung Cẩn, Giám đốc Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc tại TP.Hồ Chí Minh. Vẫn theo nhạc sĩ này, hầu hết các ca khúc chế lời hiện nay đều không xin phép tác giả. Những bản nhạc “chế” được xem là tác phẩm phái sinh bất hợp pháp được sử dụng khai thác với mục đích kinh doanh hay không kinh doanh trên các trang mạng, website nghe nhạc trực tuyến đang hoạt động hợp pháp, kể cả việc trình diễn trong các tiết mục tấu hài trên sân khấu... đều được xác định là hành vi xâm phạm quyền tác giả được quy định tại Điều 28, Luật Sở hữu trí tuệ. Luật sư Lại Xuân Cường (Văn phòng luật sư Quốc Thái) có quan điểm trên khi cho rằng, mọi hình thức xuyên tạc, chế lại tác phẩm là vi phạm Khoản 5, Điều 28, Luật Sở hữu trí tuệ (sửa đổi năm 2009). Chỉ trong trường hợp người chế nhạc đã xin phép và được sự đồng ý của tác giả thì mới được sử dụng nhạc chế.
Để đẩy lùi và đi đến chấm dứt việc chế nhạc, phát tán nhạc chế, theo nhạc sĩ Phó Đức Phương, mọi người cần phải nhận thức được mỗi bản nhạc, phần lời và nhạc của tác giả có sự gắn bó khăng khít và có giá trị thẩm mỹ riêng. Bên cạnh đó, nhiều ý kiến chuyên gia cho rằng, các cơ quan hữu quan cần đẩy mạnh tuyên truyền cho các tác giả về việc khi làm tác phẩm phái sinh từ các tác phẩm không thuộc quyền sở hữu của mình thì phải xin phép tác giả trước khi thực hiện và xuất bản. Đồng thời, việc tăng cường kiểm tra các trang mạng xã hội, trang nhạc trực tuyến, chương trình sử dụng nhạc chế là rất cần thiết nhằm có biện pháp xử lý nghiêm minh, kịp thời theo đúng quy định của pháp luật.
Được biết thời gian qua, các cơ quan chức năng liên quan đã nhắc nhở và xử phạt hành chính 7 trang mạng trực tuyến khi cho đăng tải các ca khúc nhạc chế. Theo nhạc sĩ Đinh Trung Cẩn, Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc sẽ còn làm việc với các website để thống nhất việc gỡ bỏ những tác phẩm vi phạm. Trong khi đó, đại diện Sở Văn hóa - Thể thao TP. Hồ Chí Minh cứng rắn hơn khi cho biết, đơn vị này không bao giờ cấp phép cho những chương trình biểu diễn nhạc chế và cũng không cấp phép cho ca khúc đổi lời ca!
Tại Điểm C, Khoản 1, Điều 131 Bộ luật Hình sự quy định: “Người nào sửa đổi bất hợp pháp nội dung của tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học, báo chí, chương trình băng âm thanh, đĩa âm thanh, băng hình, đĩa hình thì bị phạt tiền từ 20 triệu đồng đến 200 triệu đồng hoặc cải tạo không giam giữ đến 2 năm”.
Hoa Quỳnh
