Hiện nay, có một số phụ nữ nghe nói đến việc dùng thuốc chứa hormone sinh dục nữ estrogen ở phụ nữ mãn kinh giúp sửa chữa những rối loạn và hiểu lầm là thuốc loại này làm cho tươi trẻ, duy trì mãi nét xuân thì, nên tự ý sử dụng thuốc một cách bừa bãi. Đây là việc làm sai. Bổ sung estrogen (và cả progesteron) còn gọi là "liệu pháp hormone thay thế" phải được bác sĩ khám và chỉ định thuốc, nếu các chị em tự ý dùng là rất nguy hiểm.
Liệu pháp hormone thay thế
Mãn kinh hay nói nôm na “hết kinh nguyệt” là thời kỳ người phụ nữ chấm dứt việc có kinh. Bắt đầu từ tuổi 45 trở lên, hoạt động nội tiết của buồng trứng người phụ nữ bắt đầu bị rối loạn, sau đó ngưng hoạt động ở tuổi 50 hoặc hơn (có thể đến 55). Sự rối loạn thể hiện ở chỗ buồng trứng teo dần không còn khả năng tiết ra estrogen, đặc biệt là estradiol. Chính sự giảm dần, thiếu hụt hormone giới tính này đã ảnh hưởng đến nhiều cơ quan “đích”, dẫn đến các rối loạn như: rối loạn vận mạch làm bừng bốc hỏa, âm đạo teo làm giao hợp đau, rối loạn trầm cảm, dễ mắc hai chứng loãng xương và tăng mỡ trong máu...
Với liệu pháp hormone thay thế, bác sĩ chuyên khoa sẽ cho bệnh nhân dùng thuốc là dẫn chất estrogen, thường kết hợp thêm dẫn chất progesteron hay còn gọi progestin (progestin và estrogen là 2 hormone nữ giúp người phụ nữ có kinh nguyệt và thụ thai), nhằm bổ sung sự thiếu hụt mà cơ thể không thích ứng được và bị rối loạn.
 |
Ở Hoa Kỳ, Tổ chức Hành động vì Sức khỏe phụ nữ, phối hợp với Viện Sức khỏe Quốc gia đã tiến hành thực hiện hai công trình nghiên cứu lớn đánh giá việc sử dụng thuốc phối hợp estrogen và progestin để ngừa bệnh tim mạch và chứng sút giảm trí nhớ ở phụ nữ tuổi mãn kinh. Kết quả đáng buồn là liệu pháp hormone thay thế lại làm gia tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quị, huyết khối, ung thư vú và không ngừa được sự sút giảm trí nhớ, trái lại làm tăng nguy cơ mất trí nhớ ở phụ nữ trên 65 tuổi.
Những khuyến cáo khi dùng
Không chỉ định cho phụ nữ mãn kinh dùng thuốc phối hợp estrogen và progestin để bảo vệ tim mạch, ngừa nhồi máu cơ tim, đột quị và ngừa suy giảm trí nhớ.
Liệu pháp hormone thay thế chứng tỏ hiệu quả điều trị cơn bốc hỏa và chứng teo âm hộ - âm đạo. Lưu ý dùng thuốc ở liều thấp nhất có hiệu quả và trong thời gian ngắn. Đối với chứng teo âm hộ - âm đạo, nên lưu ý sử dụng thuốc cho tác dụng tại chỗ (tức dạng kem bôi ngoài da như biệt dược estrogel dùng bôi ở cơ quan sinh dục nữ) thay cho thuốc uống nếu được.
Về việc phòng ngừa chứng loãng xương, chỉ sử dụng liệu pháp hormone thay thế cho phụ nữ có nguy cơ rõ rệt về rối loạn này, nếu cần nên chọn trị liệu bằng thuốc thuộc nhóm bisphosphonates (như alendronate, risedronate…) hoặc thuốc điều hòa thụ thể chọn lọc estrogen (raloxifene).
Khi dùng liệu pháp hormone thay thế, các bác sĩ chuyên khoa nên khám lâm sàng toàn diện với làm phiến đồ âm đạo, cổ tử cung, chụp tuyến vú, xét nghiệm đo lipid máu...
Những lưu ý khi dùng
Chống chỉ định, tức không được dùng liệu pháp hormone thay thế ở phụ nữ nghi ngờ có thai, chảy máu bất thường âm đạo, có tiền sử bị nhồi máu cơ tim hay bị huyết khối, có bệnh về gan.
Liều dùng thông thường trong liệu pháp hormone thay thế là 0,625mg estrogen kết hợp với 2,5mg medroxyprogesteron (progestin), đây cũng là liều được dùng trong hai nghiên cứu kể trên. Hiện nay, có khuyến cáo các nhà sản xuất dược phẩm nghiên cứu dùng liều thấp nhất của sản phẩm có hiệu quả để ghi nhãn mới. Vì vậy, bác sĩ khi đã cân nhắc cho sử dụng, sẽ cho dùng với liều thấp nhất.
Đối với thuốc ngừa thai phối hợp, mặc dù có chứa estrogen và progestin, nhưng loại và liều của 2 dược chất này trong thuốc ngừa thai có khác, nên không thể xem là liệu pháp hormone thay thế. Hơn nữa, đối tượng dùng thuốc ngừa thai là phụ nữ trẻ sẽ có thể trạng khác với phụ nữ mãn kinh. Tuy nhiên, vì thuốc có chứa estrogen nên người phụ nữ dùng thuốc ngừa thai cần ghi nhận nguy cơ bị huyết khối, các bệnh lý tim mạch, sỏi mật. Nguy cơ có cao hơn đối với phụ nữ hút thuốc là bị tăng huyết áp, đái tháo đường, tăng cholestorol máu, vì vậy với những đối tượng này, bác sĩ cần cân nhắc khi ho dùng thuốc ngừa thai.
Như vậy, ta thấy việc dùng liệu pháp hormone thay thế, trong đó có việc bổ sung estrogen là không đơn giản, đòi hỏi phải có kiến thức chuyên môn và sự cập nhật thông tin thường xuyên. Xin các chị em đừng vì nghe lời đồn đại là dùng thuốc estrogen để trẻ mãi không già, rồi tự ý mua thuốc về dùng một cách tùy tiện, dùng sai rất nguy hiểm. Thuốc có nguồn gốc hormone nói chung, trong đó có estrogen phải được bác sĩ chuyên khoa chỉ định và hướng dẫn sử dụng.
PGS.TS. NGUYỄN HỮU ĐỨC