Không gian mạng - Trận địa chính của báo chí

Hơn nữa, trong thời đại công nghệ số, văn hóa đọc của bạn đọc thay đổi khiến báo chí cũng phải đổi mới để tiếp cận độc giả. Vì vậy, theo nhận định của Bộ trưởng Bộ thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng: "Không gian mạng là trận địa chính, trận chiến chính của báo chí. Thắng hay bại là ở đây!".

Không gian mạng - cuộc sống mới

Không gian mạng (từ tiếng Anh là cyberspace) thực chất là một không gian ảo, nơi các máy tính trao đổi dữ liệu, thông tin. Từ "không gian mạng" cũng dùng để chỉ một mạng lưới toàn cầu của các cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin phụ thuộc lẫn nhau, mạng viễn thông và các hệ thống máy tính.

Khái niệm về không gian mạng trở nên phổ biến hơn vào những năm 1990 khi thế giới bắt đầu chứng kiến sự bùng nổ của mạng internet cũng như sự phát triển vượt bậc của các công nghệ bán dẫn, kĩ thuật số, hệ thống điện toán, thông tin liên lạc và đây cũng chính là thành tựu quan trọng nhất trong Cách mạng công nghiệp lần ba.

Không gian mạng được xem như một trải nghiệm xã hội, các cá nhân có thể tương tác, trao đổi ý kiến, chia sẻ thông tin, cung cấp hỗ trợ xã hội, kiến thức kinh doanh, tham gia chơi trò chơi trên mạng lưới toàn cầu. Những người trải nghiệm không gian mạng thường xem như một cybernaut, một từ tiếng Anh để chỉ những người trải nghiệm những thứ liên quan đến thực tế ảo.

Với hầu hết mọi người, không gian mạng là nơi chúng ta được sống nhiều hơn, nhanh hơn và phong phú hơn. Vai trò trung tâm của tivi suốt nhiều thập kỷ qua đã dần mất đi vị thế khi các dịch vụ giải trí theo yêu cầu trên không gian mạng đang lên ngôi.

Thế giới đã "phẳng" hơn khi cùng với tốc độ internet được cải thiện, các thiết bị liên lạc hiện đại hữu dụng trở nên phổ biến cùng mạng 4G, 5G, chúng ta có cảm giác không gian mạng đang rất gần gũi với tất cả mọi người, mọi lứa tuổi, giai tầng xã hội...

Không gian mạng là trận địa chính, trận chiến chính của báo chí

Tại Diễn đàn báo chí toàn quốc 2024, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng, công nghệ số ảnh hưởng đầu tiên và mạnh mẽ nhất đối với lĩnh vực báo chí, truyền thông và tạo sự thay đổi căn bản của lĩnh vực này.

Theo Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông, báo chí muốn phát triển cần không gian mới, lực lượng sản xuất mới, nguồn lực sản xuất mới, cần yếu tố sản xuất mới và cần động lực mới. Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định, không gian mạng bây giờ là trận chiến chính của báo chí. Thắng hay bại là ở đây!

Không gian mới là không gian số. Lực lượng sản xuất mới là công nghệ số. Nguồn lực sản xuất mới là nhân lực số. Yếu tố sản xuất mới là dữ liệu số. Ðộng lực mới là đổi mới sáng tạo số. Bởi vậy, đầu tư vào công nghệ số, nhân lực số, dữ liệu số và đổi mới sáng tạo số sẽ là đầu tư vì tương lai của báo chí.

Báo chí truyền thông ngày nay không chỉ là đưa thông tin lên không gian mạng mà còn là giành lại không gian mạng, tạo ra dòng chủ lưu trên không gian mạng. Nguồn thu chính của báo chí rồi cũng sẽ đến từ không gian mạng.

Trong khuôn khổ các diễn đàn tại Hội báo toàn quốc 2024, các chuyên gia, nhà quản lý trên lĩnh vực báo chí cũng đã nhấn mạnh và cảnh báo về sự đe dọa của không gian mạng như một "trận địa mới", là trận chiến chính của Báo chí Cách mạng Việt Nam hiện đại. Công nghệ số, nhất là trí tuệ nhân tạo (AI) được đánh giá là mang lại nhiều lợi ích, tuy nhiên cũng có không ít rủi ro. Do vậy, thách thức với báo chí trong không gian mạng không phải là nhỏ.

Ðề cập đến những khó khăn và những vấn đề của báo chí, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông cho rằng những khó khăn và những vấn đề của báo chí gần đây không làm giảm đi vai trò của báo chí. Bối cảnh này chỉ nói lên một điều là báo chí cần phải đổi mới, nếu không thay đổi sẽ bị thay thế.

Ðổi mới sáng tạo số là động lực mới của báo chí

Thực tế cho thấy, công nghệ số, internet và truyền thông xã hội là những cú hích mạnh mẽ để đổi mới báo chí. Sự đổi mới này sẽ chỉ làm tăng lên vai trò và sự đóng góp của báo chí cách mạng vào sự nghiệp xây dựng đất nước hùng cường và thịnh vượng.

Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông cho rằng, công nghệ số lấy đi một số việc cũ nhưng cũng tạo ra những việc mới. Do đó, báo chí phải làm những việc mới. Ðổi mới báo chí nằm ở chỗ báo chí phải làm hơn những gì mình đang làm. Báo chí cần một không gian rộng hơn là đưa tin "ai, cái gì, khi nào và ở đâu".

Ðộc giả mong muốn biết cái gì ở phía sau những tin tức. Ðó có thể là một sự diễn giải, phân tích hoặc bình luận tin tức. Cũng có thể là một cái nhìn đa chiều, một sự thấu hiểu sâu sắc và trí tuệ, một sự diễn giải thú vị, đầy tính gợi mở, hoặc một giải pháp cho những vấn đề của đất nước.

Theo Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông, báo chí muốn đổi mới thì phải tìm về và giữ vững những giá trị cốt lõi và sứ mệnh ban đầu của Báo chí Cách mạng, giữ cái bất biến này để ứng vạn biến. Cái vạn biến này chính là cách mà chúng ta làm báo. Không gian sáng tạo vô hạn của chúng ta là ở đây. Công cụ để thực hiện sự sáng tạo vô hạn đó chủ yếu là công nghệ số.

Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông cũng nhận định, đổi mới không phải là một việc quá khó. Ðổi mới là đi tìm một cách làm dễ hơn cho một việc khó hơn. Cách làm mới đó thường xuất hiện từ một góc nhìn khác, một cách tiếp cận khác. Ở thời đầu của một cuộc cách mạng công nghiệp mới thì cách làm mới thường là làm ngược lại. Hãy sử dụng công nghệ số để làm ngược lại. Thay vì viết thì hãy làm nền tảng để mọi người viết. Thay vì để mọi người đọc trên trang web của mình thì hãy để họ đọc từ các nền tảng khác nhau. Thay vì cung cấp thông tin thì hãy cung cấp tri thức. Thay vì tự làm thì hãy hợp tác. Thay vì tránh tai nạn thì hãy kiểm soát tai nạn...

Công nghệ số, nhất là trí tuệ nhân tạo (AI) tạo ra cơ hội, những đồng thời đã và đang đặt ra những thách thức, rủi ro. Ðó là quy luật. Nhưng rồi con người luôn học được cách để sử dụng công nghệ mới một cách khôn ngoan, giảm thiểu các rủi ro và gia tăng giá trị. Ba cuộc cách mạng công nghệ trước đây đã là như vậy. Cuộc cách mạng công nghệ lần thứ tư này, mà trung tâm của nó là công nghệ số và trung tâm của công nghệ số là AI, chắc cũng sẽ như vậy. Giải quyết những vấn đề của công nghệ mới thì phải bằng thể chế mới và bằng chính công nghệ mới đó.

Về thách thức và yêu cầu đổi mới báo chí, đồng chí Lê Quốc Minh, Tổng Biên tập Báo Nhân dân, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam nêu ra thực tế, từ những kết quả khảo sát, chuyên đề cũng chỉ ra sự phát triển của trí tuệ nhân tạo trong hoạt động báo chí tạo nên sự cạnh tranh thông tin và cơ hội để các cơ quan báo chí truyền thống đổi mới, phát triển bền vững...

Không ít ý kiến nhận định, trong giai đoạn hiện nay, báo chí đã không ngừng đổi mới, sáng tạo, linh hoạt, hiệu quả, đẩy mạnh ứng dụng và làm chủ công nghệ truyền thông hiện đại với sự ra đời nhiều chương trình, sản phẩm mới, lan tỏa sâu rộng trên các nền tảng số, có hiệu ứng tốt trong xã hội. Tuy nhiên, trước sự cạnh tranh ngày càng gay gắt từ các loại hình thông tin mới (mạng xã hội) nên hiện tại đang là thời điểm vô cùng khó khăn của báo chí thế giới cũng như báo chí Việt Nam. Vì vậy, báo chí muốn phát triển thì phải khẳng định và chiếm lĩnh được không gian mạng. Ðây chính là trận chiến chính của báo chí.