Hiện nay, trên thị trường xuất hiện hợp chất được gọi là thực phẩm chức năng bao gồm ginkgo biloba và caffein. Thực tế các chất này có tác dụng gì và có nên sử dụng phối hợp hay không? Mời bạn đọc tham khảo bài viết dưới đây.
Nên thận trọng khi sử dụng chế phẩm kết hợp caffein và ginkgo biloba.
Ginkgo biloba
Ginkgo biloba được chiết xuất từ cao chế từ lá cây bạch quả (ginkgo biloba) đã được tiêu chuẩn hóa, viết tắt EGB (Extract of Ginkgo biloba).
Ginkgo biloba có tác dụng dọn sạch gốc tự do, ngăn ngừa sự phá hủy màng tế bào, kích thích sự giải phóng catecholamin, duy trì sự hoạt động của động mạch, tĩnh mạch, làm bình thường sự chuyển hóa của não (tăng tiêu thụ glucose, hạn chế mất cân bằng chất điện giải) trong điều kiện thiếu máu cục bộ.
Thuốc được dùng làm giảm các triệu chứng của rối loạn tuần hoàn não, một vài chứng bệnh về mắt (tắc mạch võng mạc). Gần đây được nghiên cứu dùng trong các biểu hiện: chán nản, khác thường về ứng xử, đau đầu mạn do căng thẳng, biểu hiện tâm thần vận động, thần kinh do đái tháo đường, giảm sút trí tuệ, trí nhớ.
Trong lá cây bạch quả (ginkgo biloba) có acid ginkgolic gây độc nên tiêu chuẩn EGB là không được chứa quá 5 phần triệu chất này. Ngoài ra, các nhà lâm sàng cũng đã ghi nhận ginkgo biloba có một số tác dụng phụ: gây nhức đầu, bồn chồn, buồn nôn, tiêu chảy; làm tăng nguy cơ chảy máu (do có yếu tố ngăn cản sự kích hoạt tiểu cầu, chống đông máu); một số ít trường hợp có một biến chứng nghiêm trọng gồm xuất huyết dưới màng cứng, xuất huyết dưới nhện, xuất huyết trong não, xuất huyết tiền phòng mắt (chưa rõ lý do vì sao). Chưa có tài liệu nào chứng minh tính an toàn của thuốc ở người mang thai, bà mẹ cho con bú.
Các thuốc bổ não (kể cả loại được coi là hưng trí như piracetam, ginkgo biloba) chỉ có khả năng phục hồi lại sự suy giảm trí nhớ do rối loạn tuần hoàn não đến mức bình thường. Một số người dùng các thuốc này khi không bị bệnh, hay tăng liều để tăng cường trí tuệ là không có hiệu quả thực tế.
Các bác sĩ sẽ tùy theo loại và mức độ rối loạn tuần hoàn não để chọn thuốc và liều dùng thích hợp cho tùy từng đối tượng bệnh nhân. Một số người tự ý dùng thêm thuốc hoặc tăng liều dùng với hy vọng để tăng cường tuần hoàn não có lợi là hoàn toàn sai lầm. Thực ra việc tăng liều như thế có thể gây nên các biểu hiện trái ngược như căng thẳng, mệt mỏi, mất ngủ.
Các nhà lâm sàng đã đưa ra một số khuyến cáo đối với ginkgo biloba như sau: Không dùng cho người có rối loạn đông máu, không dùng chung với các thuốc chống đông máu (warparin, heparin) hay các thuốc ngăn ngừa sự kết tập tiểu cầu (aspirin, dipyridamole, ticlopidine). Nếu cần dùng chung thì phải tính toán liều lượng cẩn thận và được theo dõi chặt chẽ. Không nên dùng chung với các thảo dược hoặc các thuốc chế từ thảo dược như: thuốc điều kinh, tỏi, sâm, cỏ ba lá đỏ, đặc biệt những nhóm dược thảo có chứa coumarin. Các phối hợp này sẽ cộng hợp tính chống đông máu làm tăng sự chảy máu.
Người rối loạn tuần hoàn não có thể mắc thêm chứng xơ vữa động mạch vành gây thiếu máu cục bộ ở não theo cơ chế khác, làm cho bệnh nặng nề phức tạp hơn. Cần dùng thêm các thuốc khác theo chỉ định của thầy thuốc (ví dụ như các thuốc phòng chống huyết khối, rutin, vitatmin C để tăng bền vững thành mạch...).
Tác dụng của caffein
Caffein là một chất có tác dụng kích thích chức năng tâm thần, thúc đẩy sự tỉnh táo, có nhiều trong socola, cà phê và trà. Tuy nhiên, ít người biết đến những ảnh hưởng của caffein đối với các vấn đề sức khỏe khác:
Trên vỏ não: caffein có tác dụng rõ rệt làm mất cảm giác mệt nhọc và buồn ngủ, làm tăng quá trình hưng phấn, tăng cường cảm nhận của các giác quan, làm ý kiến đến nhanh, trí tuệ minh mẫn. Nếu dùng chất này liên tục và kéo dài thì sau giai đoạn hưng phấn thường tiếp theo giai đoạn ức chế, mệt mỏi.
Trên hệ tim mạch: kích thích trực tiếp trên cơ tim làm tim đập nhanh, mạnh, tăng lưu lượng tim và lưu lượng mạch vành. Trên cơ thể nguyên vẹn, do còn có tác dụng kích thích trung tâm dây thần kinh X nên có tác dụng ngược lại. Vì vậy, tác dụng của caffein trên tim là phức tạp, tùy theo liều: liều nhẹ làm tim đập chậm, liều cao làm tim đập nhanh. Liều điều trị ít làm thay đổi huyết áp.
Trên hệ hô hấp: kích thích trung tâm hô hấp ở hành não, làm giãn phế quản và giãn mạch phổi do tác dụng trực tiếp của caffein trên cơ trơn. Tác dụng càng rõ khi trung tâm hô hấp đã bị ức chế bởi thuốc mê, thuốc ngủ hay morphin.
Trên cơ quan nội tạng: làm giãn mạch thận và lợi niệu. Làm tăng tiết dịch vị cơ sở, tăng tính acid của dịch vị do trực tiếp kích thích niêm mạc dạ dày và kích thích qua trung tâm phó giao cảm.
Có nên dùng thuốc phối hợp 2 chất này không?
Trên thị trường hiện nay tràn ngập sản phẩm hỗn hợp 2 chất ginkgo biloba và caffein. Ginkgo biloba thường có chứa trong các sản phẩm bổ sung mà có thể có lợi ích cho việc học tập, trí nhớ và chức năng nhận thức chung. Caffein là một chất kích thích, được sử dụng để tăng cường và thúc đẩy sự tỉnh táo...
Do vậy cần phải khoanh vùng đối tượng bệnh nhân sử dụng. Với loại kết hợp 2 chất này hàm lượng thấp thì an toàn hơn. Bởi nếu tăng liều cao quá và thêm caffein để hiệp đồng tác dụng thì làm tăng rất cao nguy cơ xảy ra tác dụng phụ như: căng thẳng, mệt mỏi, mất ngủ, đau đầu, xây xẩm...
Điều quan trọng là đa số bệnh nhân bị suy giảm tuần hoàn não là người cao tuổi và thường có những bệnh lý đi kèm như: tăng huyết áp, tim mạch, rối loạn chuyển hóa lipid, đái tháo đường... Do đó không nên dùng các loại thuốc (hoặc thực phẩm chức năng) phối hợp hai loại chất này hoặc không dùng đồng thời hai loại thuốc hoặc thực phẩm chức năng có chứa các chất này.
Một biện pháp an toàn nhất là nên tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi dùng.
DS. Bùi Sỹ Thành
