Hiện nay, nhiều nước, đặc biệt các nước tiên tiến như châu Âu, Mỹ…, người ta cảnh giác và dùng rất thận trọng các loại bao bì là nhựa dẻo như chai can nhựa, túi bao gói nylon, hộp ly nhựa dẻo đựng thực phẩm còn gọi là các vật đựng bằng mút xốp, đồ chơi trẻ con bằng chất nhựa dẻo.
Thận trọng vật đựng mút xốp
Bao xốp, ly xốp uống nước, ly xốp đựng cà phê, hộp xốp đựng thức ăn có cấu tạo loại nhựa nhiệt dẻo là polystyrene (PS) cũng phải rất thận trọng khi dùng.Lưu ý bao bì là vật đựng mút xốp chỉ được sử dụng một lần, tức không nên dùng chúng đựng thực phẩm thêm một hay nhiều lần nữa.
Cũng có lời khuyên, bao bì là các loại nhựa dẻo không được rửa với chất tẩy rửa vì chất tẩy rửa sẽ thấm nhiễm vào nhựa rồi thôi ra trong nước uống, thực phẩm có thể gây hại.
Ta cần biết, các loại bao bì nhựa dẻo chủ yếu là các hóa chất cao phân tử như PVC (polyvinyl clorur), PE (polyethylen), PS… Để đúc khuôn tạo dáng cho các bao bì này người ta phải thêm chất hóa dẻo (plasticizer) là các hóa chất có cấu trúc tương tự tạo thành nhóm gọi là các “dẫn chất phtalat” như monobutyl phtalat (MBP), dibutyl phtalat (DBP), benzylbutyl phtalat (BZBP), monomethyl phtalat (MMP)…
Nhân viên môi trường thu gom rác, trong đó có rất nhiều rác thải nhựa
Các dẫn chất phtalat này tuyệt đối không được dùng trong thực phẩm và dược phẩm.Các dẫn chất phtalat này lại thường được dùng làm chất hóa dẻo cho các bao bì nhựa dẻo. Nếu bao bì đó đựng thực phẩm và trong quá trình sử dụng chế biến đun nóng ở nhiệt cao, các dẫn chất phtalat bị thôi ra nhiễm vào thực phẩm và theo đường tiêu hóa vào trong cơ thể con người sẽ gây hại.
Trẻ con dùng bình sữa, bát nhựa, đồ chơi bằng nhựa dẻo có chứa hàm lượng cao các phtalat cũng có nguy cơ rất cao bị nhiễm chất này.
Các dẫn chất phtalat gây hại gì?
Tác hại của các dẫn chất phtalat vào trong cơ thể gây hại nhiều mặt nhưng hại lớn nhất là làm xáo trộn nội tiết hay phá vỡ nội tiết (endocrine disruptors). Đặc biệt, bé gái bị nhiễm phtalat sẽ dậy thì sớm trước tuổi.
Đã có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này.Gần đây nhất là công trình nghiên cứu của Chou YY và cộng sự (khoa Y, ĐH Quốc Gia Chen Kung, Đài Loan) vào năm 2009.
Nghiên cứu trên 30 bé gái dậy thì sớm so với 33 bé gái bình thường cho thấy, trong nước tiểu bé gái dậy thì sớm chứa lượng monomethyl phtalat (MMP) cao hơn nhiều so với bé gái bình thường, và kết luận MMP có thể là một nguyên nhân môi trường gây dậy thì sớm ở bé gái (Phtalat exposure in girls during early puberty, J Pediatr Endocrinol Metab. 2009; 22(1): 69 - 77).
Vì vậy, ta không ngạc nhiên là họ rất mạnh tay trong việc thu hồi các sản phẩm chứa dẫn chất phtalat là DEHP, DIDP và DINP phát hiện trong sản phẩm ở nước họ và hoạt động rất tích cực trong mạng lưới cảnh báo vệ sinh thực phẩm toàn cầu.
Hiện nay ở nước ta, giống như nhiều nước trên thế giới, hiện tượng bé gái dậy thì sớm (thậm chí rất sớm 2 - 3 tuổi đã được ghi nhận ở nước ta) đã xảy ra.
Hiện tượng dậy thì sớm ở bé gái có thể do hai nguyên nhân. Trước hết, do tự thân cơ thể bé gái có những rối loạn về mặt sinh dục đưa đến dậy thì sớm. Nguyên nhân tự thân rối loạn có tính chất cá biệt và rất hiếm xảy ra. Chính nguyên nhân còn lại là đáng quan tâm vì xuất phát từ môi trường và rối loạn có thể xảy ra cho một quần thể gồm nhiều bé gái nữ do tiếp xúc với môi trường gây rối loạn.
Bé gái bị nhiễm phtalat sẽ dậy thì sớm trước tuổi.
Những chất từ bên ngoài môi trường được đưa vào cơ thể con người hoạt động như estrogen được gọi là xenoestrogen (có nghĩa chất tương tự, có tác dụng giống như estrogen từ bên ngoài đưa vào cơ thể). Cơ thể bé gái chưa dậy thì nhưng do tiếp xúc với xenoestrogen xem như có một lượng estrogen có trong cơ thể, estrogen này sẽ kích hoạt vùng dưới đồi và tuyến yên ở não tiết ra các hormone hướng dục (gonadotropins) đánh thức buồng trứng làm việc và làm xuất hiện sớm những hiện tượng đặc trưng của giới tính nữ. Bé gái phát triển vú, sau đó mọc lông nách, lông trên xương mu và xuất hiện kinh nguyệt.Nhiều phtalat đã được ghi nhận có tác dụng như một xenoestrogen.
Hiện nay, ngưới ta không chỉ cảnh giác với các dẫn chất phtalat bị nhiễm trong thực phẩm mà còn lo ngại về các vật dụng sinh hoạt hằng ngày có chứa các chất gây nguy hại này.Cũng vì tác hại của dẫn chất phtalat nên hiện nay nghị viện Châu Âu không cho phép dùng DBP và DEHP có trong đồ chơi trẻ em và cả trong mỹ phẩm.
Đối với chúng ta, cơ quan quản lý vệ sinh an toàn thực phẩm phải xem việc cảnh giác, phát hiện và không cho sử dụng các loại thực phẩm chứa dẫn chất phtalat là rất cần thiết. Đối với người dân, cũng nên dùng cẩn thận các sản phẩm nhựa dẻo như đã kể vì có thể chứa các dẫn chất phtalat.
Không nên chế biến thức ăn quá nóng hoặc để trong lò vi ba trong các tô chén, bao bì bằng nhựa mà nên thay bằng vật đựng bằng thủy tinh, sứ (nhiệt độ quá nóng các phtalat dễ thôi ra). Dùng lá chuối hoặc giấy làm bao bì thay vì dùng bao bì bằng nhựa, plastic là tốt hơn xét về vấn đề bảo vệ môi trường.Có thể thay các chai, hủ nhựa bằng chai lọ thủy tinh chứa nước mắm, tương chao, dầu ăn hoặc thực phẩm nước.
Không cho trẻ con chơi các đồ chơi bằng nhựa khi chúng hay mút tay hoặc ngậm đồ chơi vào miệng.
Báo chí cần truyền thông mạnh hơn về những việc tưởng chừng nhỏ nhặt nhưng rất cần thiết là không dùng bọc nylon đựng thức ăn nóng hoặc bỏ hộp nhựa dẻo vào lò vi sóng. Một số bệnh viện đã bắt đầu khuyến cáo người nhà bệnh nhân không dùng bọc nylon để đi nhận canh từ thiện còn bốc khói nghi ngút.
Tốt nhất không dùng bao nylon, hộp ly xốp làm bao bì, vật đựng đặc biệt chứa thực phẩm.