Tại Việt Nam, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 173 về cấm hoàn toàn sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển và sử dụng thuốc lá điện tử (TLĐT) và thuốc lá nung nóng (TLNN) trên toàn quốc, chính thức có hiệu lực từ đầu năm nay. Tuần này, Quốc hội sẽ xem xét, thông qua Luật Đầu tư (sửa đổi).
Tuy nhiên, dự thảo không đưa TLĐT và TLNN vào danh mục cấm. Khoảng hở pháp lý này bị cảnh báo sẽ tạo đà cho sản phẩm gây nghiện tấn công giới trẻ.
Trong những ngày gần đây, có rất nhiều ý kiến của nhiều Đại biểu Quốc hội cũng như ý kiến của các tổ chức quốc tế đề nghị là cần bổ sung TLĐT và TLNN vào danh mục ngành nghề cấm đầu tư kinh doanh trong dự thảo luật đầu tư sửa đổi để bảo vệ sức khỏe của cộng đồng và phòng chống tội phạm ma túy.
Việt Nam giống như các nước ASEAN khác, đang phải đối mặt với vấn đề gia tăng sử dụng các loại TLĐT, TLNN đặc biệt trong giới trẻ...
Việc không cấm triệt để dẫn tới nhiều nguy cơ...
ĐBQH Nguyễn Thị Việt Nga, Phó trưởng Đoàn ĐBQH TP Hải Phòng nhấn mạnh nếu không cấm triệt để, hệ thống pháp luật sẽ thiếu đồng bộ, cơ quan chức năng sẽ gặp khó khi xử lý, còn xã hội phải trả giá bằng sức khỏe và tương lai của cả một thế hệ.
Thứ nhất, hệ thống luật pháp trở nên "vênh nhau", mở ra khoảng trống khiến lực lượng chức năng không thể xử lý tận gốc. Không thể có chuyện cho sản xuất nhưng lại cấm sử dụng.
Thứ hai, chính sự thiếu nhất quán này sẽ gây nhiễu thông điệp tuyên truyền. Giới trẻ – nhóm dễ bị tổn thương nhất – sẽ đặt câu hỏi: Nếu TLĐT, TLNN độc hại như cảnh báo, vậy tại sao nhà nước vẫn cho sản xuất?
"Chỉ cần sự mâu thuẫn nhỏ như vậy cũng đủ phá hỏng nỗ lực phòng chống tác hại thuốc lá mà chúng ta đang rất khó khăn để thực hiện", ĐBQH Việt Nga nói và cho biết việc cho phép sản xuất dẫn tới nguy cơ thẩm lậu ngược vào thị trường trong nước.
"Chúng ta đã có quá nhiều bài học khi hàng cấm xuất khẩu bằng cách nào đó quay trở lại nội địa. Với TLĐT và TLNN - thứ đang bị biến tướng thành công cụ ngụy trang để đưa chất cấm vào trường học – rủi ro này còn lớn gấp bội" - ĐBQH Việt Nga bày tỏ.
Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga cho biết, trong các cuộc tiếp xúc cử tri bà thường xuyên nhận được những đề nghị rất khẩn thiết của các nhà giáo cũng như của các bậc phụ huynh, đó là làm như thế nào luật cấm tuyệt đối TLĐT. Bởi các sản phẩm này chủ yếu nhắm vào giới trẻ và số lượng độ tuổi của người sử dụng ngày càng trẻ hóa. Cho nên đến bây giờ thậm chí học sinh trung học cơ sở cũng đã sử dụng TLĐT, TLNN.
"Cho nên tôi nghĩ rằng an ninh học đường bị đe dọa nếu như mà chúng ta không cấm tuyệt đối thuốc lá điện tử thì sẽ đặt trước cái nguy cơ rất lớn. Bên cạnh đó, khi TLĐT và TLNN không được đưa vào danh mục cấm các cơ quan chức năng rất khó để xử lý và chỉ có thể xử lý bằng cách là hàng không rõ nguồn gốc. Chính vì vậy cần phải hoàn thiện về mặt thể chế sẽ thuận lợi hơn cho các cơ quan chức năng để thực hiện nhiệm vụ của mình"- ĐBQH Việt Nga nhấn mạnh.
Theo bà Nga, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 173 trong đó nói rất rõ: cấm việc sản xuất, buôn bán, tàng trữ, lưu hành, sử dụng TLĐT và TLNN còn gọi là thuốc lá thế hệ mới. Bởi vậy, chúng ta cần phải sửa đổi một loạt các luật có liên quan trong đó có Luật Đầu tư để đưa danh mục TLĐT và TLNN vào cái danh mục hàng hóa mà chúng ta cấm sản xuất, buôn bán và lưu hành. Nếu chúng ta không sửa đổi kịp thời sẽ dẫn đến việc thiếu đồng bộ trong hệ thống pháp luật, rất khó thực hiện các cái giải pháp khác nhau.
ĐBQH Nguyễn Thị Việt Nga, Phó trưởng Đoàn ĐBQH TP Hải Phòng phát biểu.
Bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật
Đồng hành và theo dõi công cuộc phòng chống tác hại thuốc lá của Việt Nam nhiều năm qua, TS Ulysses Dorotheo, Giám đốc Điều hành của SEATCA, Tổ chức Liên minh Phòng chống Thuốc lá Đông Nam Á cho biết, Việt Nam giống như các nước ASEAN khác, đang phải đối mặt với vấn đề gia tăng sử dụng các loại TLĐT, TLNN đặc biệt trong giới trẻ.
"Sau khi Quốc hội Việt Nam ban hành Nghị quyết cấm TLĐT, TLNN và tiếp nối Nghị quyết số 72 của Bộ Chính trị về bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe Nhân dân, có thể thấy Chính phủ Việt Nam đã thể hiện cam kết mạnh mẽ và thống nhất trong việc ngăn chặn các sản phẩm có hại này.
Tuy nhiên, chúng tôi quan ngại rằng dự thảo Luật Đầu tư (sửa đổi) hiện nay mới chỉ đưa thuốc lá truyền thống vào danh mục ngành nghề kinh doanh có điều kiện, mà chưa quy định cấm hoàn toàn đối với TLĐT và TLNN"- TS Ulysses Dorotheo nhấn mạnh.
Cũng theo TS Ulysses Dorotheo, sự thiếu sót này tiềm ẩn rủi ro nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ – thế hệ tương lai của Việt Nam. Do đó, việc đưa các sản phẩm này vào Danh mục ngành, nghề cấm đầu tư kinh doanh là hết sức cần thiết để bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật.
Về bản chất, đây không chỉ là một "lệnh cấm" – mà là cam kết đối với phát triển bền vững, thể hiện quan điểm: sức khỏe là tài sản quý giá nhất của quốc gia, và con người là trung tâm của mọi chính sách. Cách tiếp cận này không chỉ giúp Việt Nam hòa nhịp với xu hướng chính sách y tế công cộng toàn cầu, mà còn khẳng định vai trò của Việt Nam như một quốc gia tiên phong, có trách nhiệm trong bảo vệ sức khỏe cộng đồng – điều đã và đang được WHO cũng như cộng đồng quốc tế đánh giá cao.
Cùng quan điểm, TS Angela Pratt, Trưởng Đại diện WHO tại Việt Nam cho biết: Một năm trước, Quốc hội đã đưa ra một quyết định mang tính lịch sử đối với sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là đối với sức khỏe của thanh thiếu niên, khi quyết định cấm các sản phẩm TLĐT và TLNN. Quyết định này đã được cộng đồng quốc tế ghi nhận.
Dù việc triển khai và thực thi lệnh cấm vẫn đang ở giai đoạn đầu, nhưng nhiều tác động tích cực đã xuất hiện như ít thanh thiếu niên sử dụng các sản phẩm này hơn; Số trường hợp phải nhập viện do các sản phẩm này đã giảm đi; Việc quảng bá sản phẩm hướng tới đối tượng người tiêu dùng là thanh thiếu niên đã giảm mạnh.
Tuy nhiên, theo TS Angela Pratt, chúng ta vẫn còn rất nhiều việc cần phải làm. Để bảo vệ thế hệ trẻ Việt Nam, lệnh cấm đối với hoạt động sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển và sử dụng các sản phẩm TLĐT, TLNN cần được đưa vào trong tất cả các văn bản pháp luật có liên quan.
