Thế nào được coi là hạ huyết áp sau ăn?
Triệu chứng hạ huyết áp sau khi ăn (HHASA) chủ yếu trên lâm sàng là chóng mặt, cảm giác đầu lâng lâng hoặc mệt mỏi, hậu quả lớn hơn là bị ngất.
Đo huyết áp trước và sau khi ăn để phát hiện được tình trạng hạ huyết áp. Thông thường, khi gặp phải tình trạng HHASA, chỉ số huyết áp tâm thu (chỉ số huyết áp tối đa) biến đổi nhiều hơn. Hơn 70% các trường hợp HHASA xuất hiện trong vòng từ 30 - 60 phút sau ăn. HHASA có thể được nghi ngờ khi huyết áp tối đa, giảm ít nhất 20mmHg trong vòng 2 giờ sau khi ăn. Bác sĩ sẽ đưa ra chẩn đoán hạ huyết áp sau khi ăn nếu huyết áp trước khi ăn đạt ít nhất từ 100mmHg và trong vòng 2 giờ sau ăn huyết áp đạt được 90mmHg.
Ngoài ra để tìm căn nguyên gây HHASA, một số xét nghiệm cận lâm sàng được chỉ định để loại trừ các nguyên nhân khác làm thay đổi huyết áp, bao gồm: Công thức máu để phát hiện tình trạng thiếu máu. Xét nghiệm đường máu. Đo điện tâm đồ phát hiện các rối loạn nhịp. Siêu âm tim để đánh giá đặc điểm cấu trúc và chức năng cơ tim.
Nguyên nhân gây bệnh
Hoạt động tiêu hóa và hấp thu của cơ thể là quá trình phức tạp, bị ảnh hưởng bởi sự phối hợp của nhiều cơ quan khác như hệ thần kinh và hệ tuần hoàn. Sau khi ăn no, cơ thể sẽ huy động một lượng máu nhiều hơn đến dạ dày và ruột non để tăng cường cho hoạt động hấp thu. Đáp ứng với điều này, quả tim sẽ hoạt động nhiều hơn bằng cách tăng tần số co bóp, các mạch máu ngoại vi sẽ co nhỏ lại để đảm bảo duy trì mức huyết áp bình thường, tưới máu cho những cơ quan thiết yếu, đặc biệt là não bộ. Sự khiếm khuyết ở bất kỳ khâu nào của quá trình tự điều chỉnh này đều có thể là nguyên nhân dẫn đến tình trạng HHASA.
Ở một số trường hợp, hoạt động bù trừ của hệ tuần hoàn vẫn không đủ để thiết lập lại cân bằng, vì thế lưu lượng máu đến nuôi dưỡng não giảm, dẫn đến các biểu hiện của hạ huyết áp như chóng mặt, hoa mắt, ngất xỉu...
Kiểm tra huyết áp trước và sau khi ăn để phát hiện tình trạng hạ huyết áp.
Trong trường hợp khác, bệnh nhân có các tổn thương liên quan đến hệ thần kinh như di chứng sau tai biến mạch máu não, chấn thương sọ não, chấn thương tủy sống ảnh hưởng đến hệ thần kinh ngoại vi hoặc rối loạn hoạt động của trung tâm tuần hoàn cũng là những đối tượng nguy cơ bị HHASA.
Nguyên nhân khác gây HHASA có thể kể đến là hoạt động không hiệu quả của trung tâm điều chỉnh huyết áp tại tuyến thượng thận dẫn đến việc hiệu chỉnh huyết áp không thích hợp với những biến đổi của cơ thể.
Hệ thống các thụ thể cảm áp trong cơ thể ở mạch máu, dạ dày không còn nhạy với những thay đổi của áp lực nên sẽ giảm hoạt động dẫn truyền tín hiệu đến hệ thần kinh và tuần hoàn. Cơ chế co các mạch máu nhỏ ngoại vi và tăng tần số tim bù trừ sau ăn không được thực hiện một cách có hiệu quả dẫn đến HHASA. Cơ chế này thường thấy ở những người mắc đái tháo đường hoặc rối loạn hoạt động dẫn truyền của hệ thần kinh tự chủ trong bệnh Parkinson.
Coi chừng biến chứng
Nhìn chung, HHASA là một rối loạn tạm thời lành tính, tuy nhiên cũng có thể gây biến chứng, đáng ngại nhất là ngất và các chấn thương do ngất. Người bệnh mệt lả, ngất dẫn đến té ngã gây gãy xương, bầm tím... Nguy hiểm hơn là tình trạng mất ý thức khi đang lái xe hoặc vận hành máy móc. Trong những trường hợp nặng nề, giảm cung cấp máu cho não bộ có thể gây ra nhồi máu não. Nếu huyết áp quá thấp, người bệnh có thể rơi vào tình trạng sốc.
Lời khuyên của thầy thuốc
Do chưa có phương pháp giúp nào có thể giải quyết dứt điểm HHASA, nên người bệnh cần thực hiện các biện pháp dự phòng bằng một vài lưu ý nhỏ trong chế độ ăn và chế độ sinh hoạt:
Người bị HHASA nên ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày thay vì 3 bữa chính như những người bình thường khác. Do khi ăn quá no trong một lần, dạ dày giãn lớn và phải làm việc nhiều hơn. Điều này cần một lượng máu lớn hơn huy động đến đáp ứng năng suất hoạt động cao dẫn đến tăng nguy cơ hạ huyết áp.
Tránh ăn nhiều cơm, bánh mì, uống nước ngọt có ga hoạt những thực phẩm giàu carbohydrate. Các loại thức ăn này được tiêu hóa và hấp thu nhanh trong hệ tiêu hóa nên nhu cầu năng lượng cũng vì thế nâng cao hơn, làm tăng nguy cơ HHASA.
Uống khoảng 200-300ml nước trước khi ăn để có cảm giác no do dạ dày nhanh căng hơn. Lượng thức ăn vào hệ tiêu hóa nhờ đó giảm nên hoạt động hấp thu các chất dinh dưỡng sau ăn diễn ra nhẹ nhàng hơn. Nhu cầu năng lượng của dạ dày và ruột non không nhiều nên giảm khả năng xuất hiện HHASA.
Thời điểm dễ xuất hiện hạ huyết áp nhất là khoảng 30-60 phút sau ăn. Khi đó, việc nghỉ ngơi trong tư thế ngồi hoặc nằm trong khoảng thời gian này có vai trò dự phòng hạ huyết áp.
