Đợt cấp của bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính - COPD (COPD: Chronic obstructive pulmonary disease) là tình trạng xấu đi của giai đoạn COPD ổn định trước đó cần phải thay đổi trong điều trị hằng ngày. COPD - một tình trạng bệnh lý ở phổi, với sự giới hạn thông khí không thể hồi phục hoàn toàn, gây nên tình trạng tắc nghẽn lưu thông khí, gia tăng lượng khí cặn trong phổi làm bệnh nhân khó thở.
Tại Hoa Kỳ, COPD là nguyên nhân đứng hàng thứ ba tử vong ở Hoa Kỳ. Hiệp hội Phổi Hoa Kỳ báo cáo rằng hơn 11 triệu người tại Hoa Kỳ đã được chẩn đoán mắc bệnh COPD. Tuy nhiên, khoảng 24 triệu người có thể bị bệnh và không biết điều đó. Ở Việt Nam, những kết quả ban đầu trong nghiên cứu dịch tễ học (2011-2015) cho thấy, tỷ lệ mắc COPD là 4,2%. Mặc dù y học đã có nhiều cố gắng trong chẩn đoán cũng như điều trị nhưng tỷ lệ mắc và tỷ lệ tử vong của COPD vẫn tiếp tục gia tăng trên toàn thế giới cũng như ở Việt Nam.
Ngoài nguyên nhân chính là do thuốc lá, chiếm đến 90% nguyên nhân. Đặc biệt, mối liên quan thời tiết và COPD đã được đề cập trong nhiều công trình nghiên cứu. Các nghiên cứu cho thấy, COPD trở nên xấu đi và dễ có đợt cấp thường xuyên hơn trong những tháng mùa đông. Nghiên cứu 7.000 người bị COPD trong một năm cho thấy đợt cấp COPD xảy ra gấp đôi vào mùa đông so với mùa hè. Các nghiên cứu cũng cho thấy, mặc dù tỷ lệ nhập viện là không đổi trong suốt cả năm, nhưng COPD có nhiều đe dọa tính mạng hơn vào mùa đông.
Một số thay đổi có thể nhận thấy trong đợt cấp bao gồm: tăng tần suất và mức độ nghiêm trọng của ho; gia tăng sản xuất đờm (đờm hoặc chất nhầy) khi ho; thay đổi tính chất của đờm; tăng khó thở.
Tiêm vắc-xin phòng cúm và viêm phổi để tránh xa bệnh COPD.
Trong những ngày mùa đông lạnh, tốt nhất nên tránh không khí lạnh càng nhiều càng tốt, đặc biệt lạnh khô dễ kích hoạt hình thành đợt cấp của COPD. Nhưng nếu bạn phải đi ra ngoài, che miệng và mũi bằng khẩu trang sạch để duy trì độ ẩm và ấm đường hô hấp của bạn. Hãy nhớ rằng các đợt cấp tính không thể ngăn chặn hoàn toàn, nhưng bạn có thể làm giảm mức độ nghiêm trọng và tần số của các đợt cấp trong mùa đông bằng cách làm theo những lời khuyên sau:
Duy trì điều trị COPD
Nếu quản lý tốt COPD mà bạn đang mắc, có nghĩa bạn phải duy trì điều trị một cách thường xuyên đúng theo hướng dẫn, nhất là trong những ngày lạnh của mùa đông, điều này có thể giúp tránh và giảm nhẹ mức độ nghiêm trọng của một đợt cấp, ngay cả khi bạn bị cảm lạnh hay cảm cúm. Cần theo dõi sát các triệu chứng COPD: Nếu có các dấu chứng và triệu chứng cảnh báo nguy cơ suy hô hấp, cần tự xử trí ngay trong giai đoạn sớm theo hướng dẫn của bác sĩ đã tư vấn trước đó. Và quan trọng phải có kỹ năng tự nhận biết các triệu chứng nặng và thông báo với bác sĩ khi cần thiết hoặc nhập viện ngay.
Tiêm phòng vắc-xin cúm và viêm phổi
Chủ động tiêm phòng vắc-xin cúm. Ngoài ra, tham khảo ý kiến bác sĩ về việc chích ngừa viêm phổi để giảm nguy cơ nhiễm trùng, vì viêm phổi do phế cầu là một ví dụ về một biến chứng liên quan đến cúm nặng có thể gây tử vong. Vì mắc bệnh cúm và viêm phổi là yếu tố làm dễ khởi phát đợt cấp của COPD.
Tránh tiếp xúc với người bệnh cúm
Hạn chế tiếp xúc với bệnh nhân cúm hoặc các trường hợp nghi ngờ mắc bệnh. Tránh xa các bệnh viện, nơi đông người tụ họp nhất là trong phòng kín thiếu thông khí. Do mắc các bệnh đường hô hấp trên nền COPD có sẵn sẽ làm dễ phát triển một đợt cấp COPD.
Rửa tay là biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả cao
Một tiêu chuẩn quan trọng về vệ sinh là bảo vệ cơ thể tốt nhất chống lại vi trùng. Trước khi chạm tay vào mắt, mũi hay miệng phải chắc chắn rằng bạn đã rửa hoặc vệ sinh bàn tay một cách cẩn thận, đặc biệt là khi bạn đang ở một nơi công cộng. Đảm bảo vệ sinh cá nhân, che miệng khi hắt hơi, thường xuyên rửa tay với xà phòng, vệ sinh mũi, họng hằng ngày bằng nước muối; giữ ấm cơ thể, ăn uống đủ chất để nâng cao thể trạng.
Giữ độ ẩm ở mức an toàn
Mùa đông - xuân thường có độ ẩm trong không khí rất cao. Điều quan trọng là giữ cho độ ẩm ở mức tối ưu trong không khí và ngăn ngừa nấm mốc phát triển nơi bạn ở, nấm mốc là một chất gây kích thích phổi, làm hình thành đợt cấp COPD. Có thể giảm độ ẩm bằng máy hút ẩm hoặc tạo môi trường thông thoáng tùy từng điều kiện cụ thể của mỗi cá nhân và phòng bạn đang ở.
Uống nhiều nước
Uống nhiều nước có thể làm dễ dàng hơn để thở, đặc biệt là nếu bạn có nhiễm khuẩn đường hô hấp. Hãy luôn nhớ rằng: bạn đang mất nước với từng hơi thở ra. Để đảm bảo đủ nước, yếu tố quan trọng nhất là uống nhiều nước. Khuyến cáo tiêu chuẩn là uống ít nhất là 5 ly nước mỗi ngày. Tốt nhất uống 6-8 ly nước lọc mỗi ngày. Dùng thêm súp nóng vào mùa đông cũng là một cách tốt để thêm nguồn chất lỏng cho cơ thể. Đặc biệt, những người lớn tuổi mắc COPD không phải chờ đợi cho đến khi khát để bắt đầu uống nước, nên uống lặp lại lượng nước vừa phải nhiều lần trong ngày, ngay cả vào mùa đông.
Tránh khói và khói thuốc lá
Tốt nhất là nơi ở của người mắc COPD phải cách ly với nguồn khói, đặc biệt là khói thuốc lá, yếu tố quan trọng gây bùng nổ đợt cấp COPD, phải dứt khoát không có khói thuốc lá trong nhà và phòng ở riêng của người mắc COPD. Một nghiên cứu mới ở Đại học San Diego (Hoa Kỳ) kết luận khói thuốc lá tồn tại ít nhất 6 tháng trong nhà sau khi người hút thuốc đã bỏ thuốc lá và có thể là mối đe dọa cho người không hút thuốc đang sống ở đó.
Thực hiện đầy đủ các giải pháp đã nêu, có thể khống chế số lượng và mức độ nặng của các đợt cấp COPD vào mùa đông, với một mức độ tái phát không nặng của đợt cấp COPD bạn có thể được xử lý một cách an toàn như một bệnh nhân ngoại trú và giúp hạn chế khả năng nhập viện.