Ở Phú Quốc, ai cũng biết “nhà nghiên cứu” chó Phú Quốc nổi tiếng Đặng Như Luyến. Ông Luyến có hơn 30 năm nuôi loài chó quý này với một trang trại chó khá lớn. Chó giống của trang trại ông Luyến là số 1 ở Phú Quốc hiện nay.
Săn giỏi như chó Phú Quốc
Theo ông Luyến, nhờ chó Phú Quốc mà vợ chồng ông nuôi con trưởng thành như hôm nay. Quê ông Luyến ở Nam Hà (Nam Định). Ông mê chó săn từ nhỏ.Năm 1973, ông đi bộ đội, vào chiến đấu ở vùng Tây Ninh. Năm 1975, đơn vị ông giải phóng đảo Phú Quốc và sau đó được lệnh ở lại bảo vệ hòn đảo này.
Khoảng năm 1977, ông Luyến bắt đầu học hỏi về kinh nghiệm nuôi chó Phú Quốc. Thời điểm này Phú Quốc còn hoang sơ, nhà nước chưa có lệnh cấm săn bắn, rừng bạt ngàn có rất nhiều thú hoang. Gia đình nhà ông luôn có thịt rừng ăn là nhờ đàn chó săn. Ông Luyến cho biết, con chó đầu đàn của ông rất giỏi. Vào những đêm có trăng con chó đầu đàn tự dẫn đàn chó nhà vào rừng săn thú. Bắt được con thú nhỏ thì tha về nhà ngay. Còn những con thú lớn trên 50kg, đàn chó nhào vào cắn chết, sau đó cả đàn ở lại canh chừng con mồi săn được, con đầu đàn chạy về tận nhà, vào tận giường ngủ báo cho chủ biết.
Ông Luyến cũng cho biết, ông có được trang trại chó như hôm nay là nhờ những người thầy dạy chó nổi tiếng như Sáu Khương, Năm Tầng, Hai Lượng... Họ cũng là những tay thợ săn lão luyện. Từ năm 2000, ông Luyến bỏ nghề săn, chuyển qua nuôi, huấn luyện và bảo tồn chó Phú Quốc.
Dẫn chúng tôi tham quan chuồng chó, ông Luyến chỉ tay vào con chó có tên là Lin đa và khẳng định: “Chó săn được là chó khôn”. Ông Luyến cho biết, chó khôn là chó có thể đọc và hiểu được suy nghĩ của chủ, sẵn sàng chết để bảo vệ tính mạng, gia đình, tài sản của chủ. Ông Luyến từng có con chó đầu đàn khôn đến độ đang nằm ở trong nhà vẫn biết có kẻ xấu cách nó cả trăm mét và nhanh chóng tổ chức cả nhóm tấn công.
Kinh nghiệm cho ông Luyến biết, chó khôn là chó có dáng cốt cách, sắc lông tươi, khi trưởng thành không quá 22kg. Phải nhìn kỹ theo nguyên tắc “nhất thủ, nhị vỹ, tam thân, tứ túc”. Chó có khe giữa hộp sọ thì thọ, có khi sống đến 20 năm. Tai mỏng,thẳng đứng, cử động được ba chiều. Mắt xếch, tròng mắt phải sâu, có thể thấy ánh mắt tinh khôn của nó. Sống mũi thẳng đẹp, nếu là chó săn đặc biệt là khóe mũi rộng để đánh hơi đất và đánh hơi hơi gió.
Nhìn miệng chó biết con chó đó có cắn người hay không, sủa hay không sủa, sủa sớm hay sủa trễ, sủa vu vơ, nhiều khi nghe lá rụng cũng sủa. Chó có tướng khí tốt là khi thấy chính xác có người gian nó mới sủa. Loại chó như vậy thường cái miệng phải thon dài, phải có chùm râu mép dài gần miệng. Lưỡi có đốm đen hoặc màu đen càng tốt, răng đủ 42 cái cả hai hàm (hàm dưới nhiều hơn hàm trên 2 răng).
Phần đuôi, phải vót dài như cái cần câu, tối thiểu đuôi phải chấm đến nhượng chân sau của con chó. Nếu chó đực, đuôi phải lệch ở bên trái, chó cái phải lệch ở bên phải.
Về phần thân, chó Phú Quốc xưa chỉ có hai màu đen và vàng (không có chó vện) lông ngắn cứng nhưng mượt. Hình dáng chó cân đối, cổ dài không có hầu, ức thồng, bụng thắt.
Phần chân, nhượng chân sau phải thẳng, bốn bàn chân cụm lại như trái quýt, chân phải cao.
Ngoài những điểm trên phần xoáy trên lưng rất quan trọng. Đây là đặc trưng riêng của chó Phú Quốc, nếu chó tốt thì xoáy lên tới vai, xoáy đẹp là xoáy hình lưỡi kiếm.
Chó Phú Quốc có con giá lên đến 100 triệu đồng
Dẫn chúng tôi đi xem trang trại chó, chỉ tay vào một chú chó nhốt riêng ông Luyến chia sẻ: “Như con Na này, trả giá 100 triệu đồng nhưng tôi không bán. Còn con Uých , Lin đa có khách hàng ở TP. HCM trả giá 25 triệu đồng tôi vẫn chưa đồng ý.
Nuôi chó Phú Quốc cũng khó lắm, phải có kinh nghiệm, coi chừng trắng tay. Chó Phú Quốc thích môi trường thoáng và rộng để vận động, ăn uống bình thường, chỉ cần cơm và ít nước cá hoặc thịt trộn chung, ăn no. Đừng cưng chó quá mà cho uống sữa, ăn thịt nhiều, ăn hột vịt lộn… là xong, vì hệ tiêu hóa của chó Phú Quốc rất “nhạy cảm” dễ sinh bệnh xuất huyết đường ruột.Một chó con muốn tách mẹ khoảng từ 60 - 90 ngày mới đủ cứng, sau hai năm mới được gọi là chó trưởng thành. Ở giai đoạn chó còn nhỏ, phải chích đủ hai liều vắcxin, chó lớn một năm tiêm một lần.
Ông Đinh Hoài Dũng, ấp Búng Gội, xã Cửa Dương, là nhân viên điện lực, kinh doanh chó Phú Quốc chỉ là công việc tay trái. Tuy vậy, thế mạnh của trang trại chó của Dũng là phối giống chó Phú Quốc. Các nhà nghiên cứu chó Phú Quốc nên đến với ông Dũng để tìm hiểu về giống chó đặc biệt này qua sinh sản.
Chó cứu chủ, giữ nhà
Ông Tư Bình, nhà ở sâu trong rừng,sát Vườn Quốc gia Phú Quốc, cũng là một chuyên gia về chó Phú Quốc. Theo ông Tư Bình, rừng Phú Quốc cho đến giờ vẫn còn nhiều rắn lắm. Ông kể, khoảng năm 1979, thợ săn Năm Tao vai vác súng cùng một con chó vào rừng đi săn. Trên đường đi bất ngờ gặp con rắn hổ mây dài khoảng 4 - 5m, to hơn cổ chân, tấn công. Quá bất ngờ, ông Năm Tao chưa kịp tháo súng, con rắn lao tới cận kề. Nhanh như chớp, con chó săn của ông nhảy vào cắn đuôi con rắn, bị cắn rất đau, rắn hổ gió quay lại tấn công chó, ông mới kịp lấy súng tấn công lại. Lần thứ hai con rắn lao tới tấn công. Lúc này ông Năm Tao vừa chạy vừa bắn, rắn hổ mây bị trúng đạn, ông Năm Tao mất hồn mất vía nhưng cũng chạy được về nhà. Trước khi chết, con rắn hổ quật nát bét cả đám rừng tràm thân to bằng cổ tay! Nếu không có cú “cẩu xực” của con chó săn, ông Năm Tao đã bị con rắn hổ thịt mất!
Ông Tư Bình cho biết chó hiếm là ở dưới bụng, phía ngực có 1 - 2 cái vú, dù là chó đực. Ông Bình chỉ con chó Ky bốn năm tuổi có hai vú như vậy.Theo ông Tư Bình, rất nhiều người hỏi mua con Ky với giá 60 triệu đồng, nhưng ông không bán được, vì sợ người mua không làm chủ được nó, phí tiền. Ông Bình cho biết con Ky là thành viên trong gia đình, chỉ có ông mới dạy được nó. Con Ky tánh tình rất hung dữ, những con trong đàn chẳng dám đùa giỡn, kể cả bạn tình đến gần nó sẽ bị cắn ngay. Nhiều lần ông dùng roi đánh nó, nó nằm yên chịu trận nhưng miệng vẫn gầm gừ, mắt vẫn nhìn trừng trừng tỏ ra không khâm phục.Tánh nào, tật đó, buộc ông Bình phải xích nó nằm ở cột nhà. Dữ vậy nhưng chó Ky rất khôn trong việc giữ nhà. Nhà ông, đêm cũng như ngày không cần phải đóng cửa. Mùa tiêu chín cả ngàn trụ tiêu không mất hột nào, vườn rộng hơn mười công đất, chẳng ai dám đụng vào cây trái trong vườn. Cả đàn chó của ông cũng vậy, rất giỏi việc giữ nhà. Có lẽ đây là đặc tính tuyệt diệu nhất của chó Phú Quốc.
Chính đặc điểm này mà hiện nay rất nhiều gia đình, doanh nghiệp, các nhà nghỉ, khách sạn trên địa bàn đều có nuôi chó Phú Quốc để bảo vệ tài sản…
Có chuyên gia cho rằng nguồn gốc chó Phú Quốc là sự lai giống tự nhiên giữa chó rừng và chó nhà, cũng có thể là một loài chó của Pháp lạc vào, lai với giống chó bản địa. Hoặc là giống chó bản địa lai với chó di cư theo những thuyền buôn các nơi đến Phú Quốc, có thể đến từ Chân Lạp, Hải Nam, Hội An, thậm chí cả Thái Lan vào những thập niên đầu thế kỷ XIX – Giai đoạn Phú Quốc rất phồn thịnh. Thái Lan cũng có giống chó lưng xoáy. Trên thế giới chỉ có 3 giống chó có lưng xoáy, chó Phú Quốc là một.
Chó Phú Quốc đã rất nổi tiếng từ lâu, thậm chí có tên trong từ điển tiếng Pháp Larousse.
Cho đến nay, vẫn chưa có kết luận chính thức về nguồn gốc của giống chó Phú Quốc. Do vậy cần có những nghiên cứu bài bản về gen, di truyền, để xác định giống chó đặc biệt này. Điều này rất quan trọng trong việc bảo tồn giống chó Phú Quốc chính gốc, tránh lai tạo, làm mất nguồn gen quý hiếm.