Những bông hoa hiếm hoi trong vườn điện ảnh
Nếu nhắc đến tên tuổi nữ đạo diễn ở Việt Nam, công chúng thường chỉ biết tới NSND Bạch Diệp, sau đó là NSƯT Phạm Nhuệ Giang. Hai người đàn bà làm phim, khi lạc giữa một rừng đồng nghiệp toàn nam giới, có lẽ họ mạnh mẽ hơn những ai mạnh mẽ và quyết đoán hơn những ai quyết đoán để có thể làm tròn và làm tốt sứ mệnh nghệ thuật của mình. Bạch Diệp được bạn bè, đồng nghiệp, báo chí gọi là "Con hổ trường quay", "Người đàn bà thép", còn Phạm Nhuệ Giang thì khỏi nói, chỉ cần nhìn dung mạo và cách chị làm việc trên phim trường đủ biết độ "thép" của chị ở mức nào. Tại hiện trường quay phim, trong khi có một số đạo diễn nam chỉ chăm chăm ngồi trước monitor, cầm loa chỉ đạo thì người ta có thể gặp ở bất cứ phim trường nào một Phạm Nhuệ Giang xăng xái, hùng hổ chạy đi chạy lại như con thoi, lúc thì thị phạm diễn viên, lúc nhắc bối cảnh hay đạo cụ, trang phục...
Chọn đề tài khó, nhạy cảm, bối cảnh rộng và phải di chuyển liên tục, lại kỹ tính trong việc chọn lựa nhân vật, hai nữ đạo diễn này hầu như toàn tự đặt mình vào những khó khăn, thử thách ghê người để có thể cho ra đời những bộ phim làm nức lòng công chúng.
 NSND Trà Giang vai Nhân trong phim Ngày lễ Thánh - đạo diễn: NSND Bạch Diệp. |
Những ai từng đọc Bão biển của nhà văn Chu Lai hẳn cũng thấy một hiện thực vô cùng rộng lớn, một vấn đề tôn giáo cực nhạy cảm và phức tạp diễn ra trong một địa phận giáo dân nhỏ bé nằm giáp biển. Chỉ cần đọc xong, tưởng tượng đến tất cả nhân lực, trang thiết bị và nhân sự, kinh phí để có thể chuyển tải câu chữ thành hình ảnh động thôi, hẳn đạo diễn kỳ cựu nào cũng run sợ, vậy mà NSND Bạch Diệp vẫn quyết tâm hiện thực hóa cái hiện thực vô cùng sống động đó trên phim ảnh. Lặp lại số phận thăng trầm của cuốn tiểu thuyết Bão biển, quá trình kiểm duyệt bộ phim Ngày lễ Thánh cũng thật sự khiến người trong cuộc phải nín thở. NSND Bạch Diệp nhớ lại những cái lắc đầu quầy quậy của cán bộ quản lý văn hóa thuộc Bộ Văn hóa - Thông tin ngày ấy khi duyệt kịch bản.
Sau Ngày lễ Thánh, Hoa ban đỏ... thì Người đàn bà xóm Trại có lẽ là bộ phim ghi đậm dấu ấn thiên tính nữ của bà đầm thép Bạch Diệp. Mỗi bộ phim, dù hiện thực có hào hùng, đau thương hay đầy bi kịch... thì cái kết nào cũng luôn để lại dư vị nhân văn và những ám ảnh sâu sắc...
Sau những tên tuổi đã mất hoặc đã lùi vào ở ẩn như đạo diễn Bạch Diệp, Đức Hoàn, đạo diễn Việt Linh, Song Chi, Vinh Hương, Đoàn Minh Phượng... thì Phạm Nhuệ Giang thuộc số những đạo diễn nữ vô cùng hiếm hoi của làng điện ảnh đang ở vào thời kỳ sung sức nhất.
Khoảng trống khó lấp đầy
Học đạo diễn và làm đạo diễn bây giờ không khó, nhất là khi thể loại phim ngắn đang lên ngôi và được cổ súy. Đã có một số nữ nghệ sĩ từ nhiều lĩnh vực nghệ thuật khác nhau lấn sân sang điện ảnh trong vai trò đạo diễn. Diễn viên Ngọc Ánh, Hồng Ngọc... và rất nhiều diễn viên khác đã từng thử sức ở vai trò đạo diễn phim. Không thể nói họ không có tiếng vang nhất định, nhưng những ầm ào cũng chỉ sau một thời gian lại lắng xuống. Những tác phẩm của họ khi chen chân trong một thị trường phim ảnh đầy hỗn loạn hôm nay chưa thể coi là những tác phẩm để đời, những "bài ca đi cùng năm tháng".
Cách đây khá lâu, khi series phim Nhật ký Vàng Anh lên sóng, người ta xôn xao với một cô diễn viên chính đồng thời là thủ khoa xuất sắc của Khoa Đạo diễn Trường Sân khấu Điện ảnh. Nhưng chỉ vừa mới đóng góp cho điện ảnh được một vài vai diễn, nàng đã dính ngay scandal, rồi bỏ ngang nghiệp đạo diễn theo đuổi nghề ca sĩ và lấn sâu vào showbiz nhiều thị phi.
Thế mới biết, không phải ai cũng đủ đam mê để theo đuổi nghề đạo diễn điện ảnh. Với phụ nữ thì càng khó. Những chuyến đi quay xa gia đình hàng tháng, những sự cố ở trường quay, sự cố với nhà kiểm duyệt, sự cố khi phát hành... và vô vàn những sự cố nhạy cảm khác đã khiến nữ giới khi bước vào nghề này đều chùn chân. Vì thế, nghề đạo diễn chắc chắn không dành cho nữ nhi thường tình, phải vượt lên cái tôi rất lớn, thậm chí phải đánh đổi cả bản thân và những mưu cầu cá nhân... để được sống trọn vẹn với nghề?
Phùng Nguyễn