Khí phế thũng là một trong các bệnh lý thường gặp của hệ thống đường hô hấp dưới ở người lớn. Đây là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trong các bệnh lý mạn tính và đang có xu hướng tăng lên.
Khí phế thũng thường là hậu quả của các bệnh lý hô hấp mạn tính như bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), hen phế quản kéo dài. Tổn thương xảy ra chủ yếu ở phế nang và các tiểu phế quản, chúng là các đơn vị chức năng nhỏ nhất của phổi. Khi phế nang và tiểu phế quản bị căng giãn quá mức hoặc bị phá hủy do quá trình viêm mạn tính, chúng dần bị mất tính đàn hồi, mất chức năng trao đổi khí. Không khi hít vào trong quá trình hô hấp bị ứ lại và không thoát ra ngoài hết được ở thì thở ra, dần hình thành nên các túi khí chứa không khí nghèo oxy.
Bệnh khí phế thũng tiến triển nặng dần theo thời gian và không thể hồi phục. Việc điều trị khí phế thũng vẫn đang là một vấn đề nan giải của y học, không có phương pháp chữa khỏi bệnh. Việc điều trị chỉ giúp hỗ trợ làm nhẹ triệu chứng và làm chậm diễn tiến của bệnh.
ThS.BSNT Phan Hữu Kiệm - Khoa Nội IV, Bệnh viện Phổi Hà Nội
1. Nguyên nhân khí phế thũng
Có nhiều nguyên nhân gây ra bệnh khí phế thũng.
- Viêm phế quản mạn tính là nguyên nhân thường gặp nhất, thường do tiếp xúc lâu dài với các chất kích ứng, hóa chất có hại như khói thuốc lào, khói thuốc lá, khói từ các chất đốt như than, rơm rạ… khói bụi từ giao thông, công trường xây dựng, công trường khai thác khoáng sản… Ngoài ra viêm phế quản mạn tính còn do các vi sinh vật trong không khí như virus, vi khuẩn, nấm. Các tác nhân vi sinh vật này thường gặp trong các đợt cấp bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính hoặc trong bệnh lý lao phổi.
- Hen phế quản kéo dài làm phế nang và tiểu phế quản bị căng giãn quá mức và liên tục, dần mất tính đàn hồi.
- Các biến dạng lồng ngực bẩm sinh, chít hẹp phế quản làm cho đường dẫn khí bị tắc nghẽn, không khí bị ứ lại bên trong phổi gây nên khí phế thũng.
- Bệnh lý di truyền thiếu hụt protein A1AT (alpha-1 antitrypsin). Protein này được sản xuất tại gan và có chức năng bảo vệ cấu trúc đàn hồi trong phổi trước tác động của enzym elastase có trong quá trình viêm nhiễm. Vì vậy, khi thiếu A1AT có thể gây ra tình trạng phổi bị tổn thương và dẫn đến bện khí phế thũng.
2. Dấu hiệu khí phế thũng
Khí phế thũng có thể gây ra cho người bệnh nhiều biểu hiện khác nhau như:
- Khó thở: Đây là triệu chứng nổi bật nhất đặc biệt là khó thở khi thở ra. Người bệnh gặp tình trạng khó thở khi thực hiện các hoạt động gắng sức như mang vác nặng, leo dốc hoặc leo cầu thang,... Tình trạng khó thở nặng hơn khi người bệnh mắc thêm một số bệnh lý viêm đường hô hấp dưới cấp tính như: viêm phổi, áp xe phổi… Về sau, khi khí phế thũng nặng hơn thì bệnh nhân có thể xuất hiện khó thở liên tục, kéo dài, có thể khó thở ngay cả khi nghỉ ngơi.
- Ho: Thường là ho khan hoặc có ít đờm.
- Lồng ngực thường có hình dạng thùng do bị biến dạng
- Khi khí phế thũng diễn tiến kéo dài có thể gây các biến chứng như tâm phế mạn (suy tim do bệnh lý của phổi) sẽ có các biểu hiện phù tay chân, gan to, tĩnh mạch cổ nổi. Giai đoạn nặng bệnh nhân có suy hô hấp mạn tính.
Ngoài ra chất lượng cuộc sống của người bệnh còn suy giảm do gặp các tình trạng ngủ không ngon, mệt mỏi…
Để chẩn đoán khí phế thũng các bác sĩ sẽ hỏi bệnh, thăm khám lâm sàng và di thực hiện một số phương pháp cận lâm sàng như: xét nghiệm khí máu động mạch, đo chức năng hô hấp, chụp X-quang phổi, chụp cắt lớp vi tính lồng ngực,...
Hình ảnh trên cắt lớp vi tính lồng ngực của một bệnh nhân COPD nhiều năm (bên trái) và một bệnh nhân bình thường (bên phải).
3. Khí phế thũng có lây không?
Khí phế thũng không phải là bệnh lý lây truyền.
4. Phòng ngừa khí phế thũng bằng cách nào?
Trong bệnh khí phế thũng, phòng bệnh có vai trò quan trọng hơn chữa bệnh. Để phòng ngừa bệnh lý này, chúng ta cần:
- Không hút thuốc lá, thuốc lào.
- Hạn chế tiếp xúc với khói thuốc lá, thuốc lào hoặc nơi có môi trường ô nhiễm, khói bụi.
- Hàng ngày nên vệ sinh mũi họng bằng nước muối sinh lý, vệ sinh răng miệng.
- Nếu có các bệnh lý về viêm đường hô hấp cần thăm khám và điều trị dứt điểm, không để bệnh tái phát và diễn tiến thành quá trình viêm mạn tính.
- Vệ sinh môi trường sống và làm việc. Nếu với người làm việc trong môi trường độc hại, có nhiều khói bụi cần tuân thủ quy định bảo hộ.
- Với trẻ sơ sinh và những người có hệ miễn dịch kém/không có miễn dịch chống vi khuẩn lao thì cần tiêm phòng vaccine bệnh lao (BCG). Cân nhắc tiêm thêm vắc xin phòng bệnh do phế cầu, Hemophilus influenza,…
- Tập thể dục đều đặn, kết hợp với tập thở nhằm tăng sức đàn hồi cho phổi.
- Ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng để cái thiện sức khỏe và chức năng phổi.
Hình ảnh X quang bệnh nhân bị COPD nhiều năm (bên trái) và một bệnh nhân có sức khỏe bình thường (bên phải).
5. Điều trị khí phế thũng
Bệnh khí phế thũng nếu không phát hiện sớm và điều trị kịp thời có thể gây các biến chứng nguy hiểm như: tâm phế mạn tính, suy hô hấp, tràn khí màng phổi (do vỡ bóng khí) hoặc gây tắc nghẽn động mạch phổi… rất nguy hiểm cho tính mạng.
Không có cách nào để chữa khỏi hoàn toàn bệnh khí phế thũng. Việc điều trị khí phế thũng chủ yếu là làm giảm các triệu chứng và ngăn bệnh tiến triển nặng hơn, ngăn các biến chứng. Phương pháp điều trị chủ yếu là nội khoa:
- Thuốc giãn phế quản: giúp cải thiện chức năng hô hấp của phổi, giảm khó thở lúc gắng sức và tăng khả năng hoạt động của người bệnh.
- Corticosteroid đường hít: thường được kết hợp sử dụng với các thuốc giãn phế quản giúp cái thiện khả năng gắng sức của bệnh nhân.
- Thuốc kháng sinh: điều trị đẩy lùi các đợt nhiễm trùng hô hấp cấp tính, giúp giảm nhẹ triệu chứng.
Ngoài ra, người bệnh có thể thực hiện các phương pháp phục hồi chức năng cho phổi để cải thiện sức khỏe dựa theo hướng dẫn của bác sĩ, thở oxy liều thấp kéo dài khi có chỉ định.
Phẫu thuật cắt giảm thể tích phổi có thể được sử dụng để cắt bỏ phần phổi bị ứ giãn khí quá mức, thường áp dụng cho trường hợp khí phế thũng khu trú ở một phần của phổi, thường là thùy trên.
Các bác sĩ sẽ thông qua thăm khám để đưa ra phương án điều trị phù hợp với từng người bệnh. Người bệnh cần tuân thủ theo đúng chỉ định, không tự ý dùng các loại thuốc không có trong kê đơn, đổi thuốc hoặc thay đổi liều lượng hoặc ngưng uống thuốc. Đồng thời người bệnh cũng cần thăm khám định kỳ theo lịch hẹn để đánh giá sự tiến triển của bệnh để có những thay đổi trong điều trị cho phù hợp với tình trạng bệnh.
