Sau sinh, không chỉ cơ thể người phụ nữ phải hồi phục sau cuộc 'vượt cạn' đầy gian nan, mà tâm lý của họ cũng đứng trước nhiều biến động dễ dẫn tới trầm cảm nếu không được quan tâm đúng mức. Lúc này người vợ rất cần sự đồng hành từ người chồng của mình - không chỉ là chỗ dựa tinh thần mà còn như một 'bác sĩ' thấu hiểu, chăm sóc và giúp bà mẹ vượt qua những tổn thương cả thể chất lẫn tâm lý.
"Tôi từng gặp một sản phụ rơi vào trầm cảm sau sinh. Điều cô ấy cần lúc đó chỉ đơn giản là chồng ngồi bên cạnh, ôm và vỗ về - vậy mà đủ để giúp cô vượt qua khủng hoảng. Đáng tiếc là nhiều người lại không hiểu điều ấy, hoặc bỏ lỡ cơ hội để làm một việc giản dị nhưng đầy ý nghĩa như vậy."
ThS.BS. Phan Thu Hằng - Khoa Phụ Ung thư, BV Phụ sản Trung ương, Giảng viên bộ môn Phụ sản Trường ĐH Y Hà Nội - chia sẻ như vậy khi nói đến vai trò đặc biệt của người chồng trong hành trình hồi phục thể chất và tâm lý của phụ nữ sau sinh. Trong xã hội hiện đại, người cha không chỉ là người kiếm tiền nuôi con, mà còn là "bác sĩ tinh thần" không thể thay thế của vợ mình - đặc biệt trong giai đoạn hậu sản.
Theo bác sĩ Hằng, từ lâu trong xã hội Việt Nam, vai trò của người chồng trong việc chăm sóc vợ sau sinh thường mờ nhạt. Những người phụ nữ sau sinh thường được chăm sóc bởi mẹ đẻ, mẹ chồng hoặc chị em gái - theo nếp nghĩ truyền thống rằng sinh nở là chuyện của phụ nữ. "Đàn ông sao lại đi dính vào chuyện sinh đẻ?", đó là câu cửa miệng không ít người từng nghe.
Nhưng trong xã hội hiện đại, quan điểm này đang dần thay đổi. Người chồng - với vai trò là bạn đời, là cha của đứa trẻ - cần đồng hành cùng người vợ trong thời gian đặc biệt nhạy cảm này. "Có những việc mà chỉ bố mới làm được, và người vợ thì mong chờ điều đó từ chồng mình," bác sĩ Hằng nhấn mạnh.
Hình ảnh người chồng tận tụy chăm sóc con không chỉ giúp đứa trẻ phát triển toàn diện mà còn mang lại sự an ủi lớn cho người mẹ. Đó là khi người phụ nữ cảm nhận được sự hy sinh của mình - về cơ thể, sức khỏe, thời gian - là xứng đáng. Khi thấy chồng yêu thương, chăm sóc con, người mẹ cảm thấy được trân trọng, được chia sẻ.
Đặc biệt trong bối cảnh ở nhà chồng, người vợ không có nhiều người thân thực sự bên cạnh. Trong khi đó, người chồng là "chỗ dựa" gần gũi nhất. "Có những chuyện thầm kín, người phụ nữ sẽ ngại chia sẻ với mẹ chồng hay chị em trong gia đình, nhưng lại có thể nói với chồng," bác sĩ Hằng giải thích.
Người chồng không chỉ là cha của đứa trẻ, mà còn là chỗ dựa tinh thần quan trọng giúp người vợ phục hồi sau sinh.
Sau sinh, cơ thể người phụ nữ thay đổi rõ rệt. "Sồ sề, xấu xí, ngực chảy xệ, vùng kín vừa trải qua một cuộc vượt cạn đầy đau đớn" - là những mô tả thẳng thắn mà bác sĩ Hằng đưa ra để nói về nỗi mặc cảm của nhiều bà mẹ. Họ tự ti, nghi ngờ bản thân, và đôi khi cả nghi ngờ tình cảm của người chồng: "Liệu anh ấy còn tha thiết, còn muốn giúp mình chăm con không?".
Người chồng, trong khi đó, nhiều khi cũng rơi vào thế bị động. Họ muốn giúp nhưng không biết giúp thế nào. Nhiều ông bố lóng ngóng, vụng về, bị xem là "người thừa" trong mắt các bà, hoặc chính người vợ không muốn nhờ vả. Thậm chí có những ông chồng chỉ cần bị từ chối một lần là rút lui hoàn toàn.
Theo bác sĩ Phan Thu Hằng, người mẹ thông thái nên biết cách lôi kéo chồng vào quá trình chăm con. Ví dụ, nếu mẹ đang cho con bú hoàn toàn, vẫn có thể vắt sữa để chồng cho con bú bình một cữ/ngày. Chồng có thể thay tã, ru con ngủ, vuốt ve, nói chuyện với con… Những hành động đơn giản đó giúp người bố dần quen việc và cảm thấy hạnh phúc khi được đồng hành cùng con.
"Người vợ hãy khen ngợi, động viên chồng mình," bác sĩ Hằng khuyên. "Có thể anh ấy chưa khéo, nhưng đừng chê bai. Hãy nói rằng: 'Con cần anh, em cần anh.' Đó là cách để chồng tự tin, vượt qua mặc cảm, và gắn bó hơn với vợ con."
Dần dần, những ông bố vụng về ngày nào sẽ trưởng thành cùng con, cảm nhận được niềm vui khi được làm cha mỗi ngày.
Không chỉ người vợ được an ủi, mà chính đứa trẻ cũng nhận lợi ích lớn lao khi được cả bố và mẹ chăm sóc. Sự âu yếm, gần gũi từ người cha giúp em bé phát triển tốt về tâm lý, sinh lý và tính cách. "Những em bé chỉ được chăm sóc bởi mẹ hay người giúp việc sẽ thiệt thòi hơn so với những bé được bố âu yếm hằng ngày," bác sĩ Hằng nhận định.
Có thể kể đến một số hành động tuy nhỏ nhưng đầy ý nghĩa từ người chồng có thể giúp người vợ hồi phục tinh thần sau sinh. Trước hết, điều đơn giản nhất chính là sự hiện diện - người chồng chỉ cần ở bên cạnh vợ, nhất là khi cô ấy cảm thấy buồn bã, hoang mang hoặc bất lực. Có những trường hợp người vợ chỉ cần một cái ôm, một cái vuốt ve nhẹ nhàng và vài lời động viên là đã cảm thấy được an ủi rất nhiều. Như câu chuyện của một sản phụ bị trầm cảm sau sinh một tháng mà bác sĩ từng gặp: khi người phụ nữ ấy bật khóc vì không biết phải làm gì, thì điều cô ấy cần nhất chính là sự có mặt và thấu hiểu từ người chồng - không cần lời lẽ hoa mỹ, chỉ là ở bên, lắng nghe và chia sẻ.
Tiếp đến, người chồng có thể đứng ra làm "lá chắn" cho vợ trong những tình huống mà người mẹ bị áp lực từ phía gia đình - như ông bà nội ngoại hai bên đưa ra các yêu cầu, lời khuyên mà đôi khi lại gây căng thẳng cho người phụ nữ. Khi đó, chồng có thể đóng vai trò trung gian, giúp bày tỏ suy nghĩ của vợ một cách nhẹ nhàng, hỗ trợ cô ấy giảm bớt gánh nặng trong vai trò làm mẹ.
Một điều quan trọng khác là sự chăm sóc về thể chất và tinh thần. Người chồng có thể đảm nhận một số việc đơn giản như chuẩn bị bữa ăn, rủ vợ đi dạo, nghe nhạc cùng nhau hay chỉ là tạo ra những khoảng thời gian riêng tư của hai vợ chồng. ThS.BS. Phan Thu Hằng cho hay, sau sinh, nhiều cặp đôi không thể quan hệ tình dục ngay do phải kiêng từ 6-8 tuần, thậm chí thời gian "chay tịnh" này còn bắt đầu từ khi mang thai. Việc thiếu vắng tiếp xúc thân mật kéo dài có thể tạo nên khoảng cách nhất định trong quan hệ vợ chồng. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là không thể gần gũi nhau theo những cách khác. Một cái ôm, cái hôn, hay sự vuốt ve nhẹ nhàng cũng là cách để hai vợ chồng gắn kết trở lại. Người chồng nên chủ động thể hiện tình cảm để giúp vợ cảm thấy được yêu thương, từ đó giảm bớt áp lực tinh thần và cải thiện mối quan hệ vợ chồng sau sinh.
"Trong thời gian này, người chồng nên thể hiện sự thân mật qua những cử chỉ âu yếm như ôm, hôn, vuốt ve," bác sĩ Hằng gợi ý. "Đó là cách hàn gắn và duy trì sợi dây cảm xúc giữa hai người."
Ngoài việc chăm sóc người vợ, người chồng cũng nên chủ động chia sẻ việc chăm con. Theo đó trong giai đoạn đầu, khi em bé mới sinh được 1-2 ngày, bố mẹ có thể nhờ đến dịch vụ tắm bé tại nhà vì con còn quá nhỏ hoặc chưa rụng rốn. Nhưng khi bé đã được vài tuần tuổi, cứng cáp hơn, người bố hoàn toàn có thể chủ động tắm cho con. Thậm chí, chỉ cần người bố chọn một việc nhỏ mỗi ngày để làm cùng con, như tắm cho bé, thay bỉm, ru con ngủ, cho bú bình một cữ, hay đơn giản là ôm bé sau khi thức dậy - những điều tưởng chừng rất nhỏ đó lại tạo nên sự kết nối đặc biệt giữa cha và con.
Bác sĩ Hằng chia sẻ về trường hợp một người chồng đã chia sẻ với vợ phần tắm cho con mỗi ngày sau khi bé lớn hơn vài tuần. "Đó là một cách tuyệt vời để gắn bó với con," bác sĩ nói. Ngoài ra, bố có thể nhận những việc cố định như ru con ngủ, cho bú bình một cữ/ngày, thay tã buổi sáng, hay ôm con khi bé dậy.
Khi người cha chủ động giúp vợ chăm con, gánh nặng không chỉ được san sẻ, mà tình cảm gia đình cũng được bồi đắp thêm mỗi ngày.
Bác sĩ Hằng chia sẻ thêm với các ông chồng: "Thực ra bây giờ các bạn không có nhiều cơ hội để làm bố đâu. Trẻ con lớn rất nhanh. Mình hay nói đùa với chồng mình và với các ông bố khác rằng: nếu không tranh thủ thì anh sẽ đánh mất hết cơ hội. Thời gian không quay lại. Anh chỉ có thể làm bố một vài lần trong đời thôi. Cho nên, hãy tranh thủ từng giây phút được đồng hành, chứng kiến con lớn lên. Đó là một hành trình rất tuyệt vời."
Cũng theo bác sĩ, những hành động chăm sóc con hàng ngày không chỉ giúp đỡ người mẹ mà còn khiến người bố được trưởng thành cùng con, dõi theo từng thay đổi nhỏ, cảm nhận từng khoảnh khắc lớn lên của con và trải nghiệm trọn vẹn vai trò làm cha. Bác sĩ chia sẻ một câu nói ấn tượng trong cuốn sách từng đọc: "Làm cha cũng như làm mẹ, trong những ngày đầu tiên vô cùng vất vả, mệt mỏi, đòi hỏi rất nhiều hy sinh. Nhưng hãy tin tôi, đó là hành trình xứng đáng. Và những cảm xúc hạnh phúc bạn nhận được từ nó là điều không gì có thể sánh bằng. Hãy tin vào điều đó."
ThS.BS Phan Thu Hằng cũng muốn dành lời khuyên cho cả những phụ nữ đang chuẩn bị sinh con và những bà mẹ đã sinh con. Điều đầu tiên, theo bác sĩ, là người mẹ cần biết cách nhận diện vấn đề sức khỏe sau sinh của bản thân. Để làm được điều này, phụ nữ nên chủ động tìm hiểu, đọc các cuốn sách về cách làm mẹ, về nghệ thuật làm mẹ ngay từ khi bắt đầu mang thai, đặc biệt là vào những tháng cuối của thai kỳ. Bởi vì sau khi sinh, điều đầu tiên trước mắt họ sẽ là một em bé nhỏ, đang khóc oe oe trên tay. Nếu không có sự chuẩn bị sẵn sàng về mặt kiến thức, nhận thức, hiểu biết về hành trang làm mẹ - thì sự bối rối sẽ càng đè nặng lên những tổn thương thể chất sau sinh, khiến người mẹ có thể bị suy sụp.
Do đó, lời khuyên đầu tiên mà bác sĩ Hằng đưa ra là: hãy trang bị cho mình càng nhiều kiến thức làm mẹ càng tốt, ngay từ khi bắt đầu mang thai. Kiến thức này có thể đến từ việc đọc sách, hiện nay trên thị trường có khá nhiều đầu sách dễ tiếp cận và hữu ích về nghệ thuật làm mẹ. Bên cạnh đó, bác sĩ cũng khuyên các sản phụ nên trò chuyện với càng nhiều phụ nữ có kinh nghiệm càng tốt. Bởi vì mỗi em bé là một cá thể khác nhau, và trải nghiệm làm mẹ của mỗi người cũng hoàn toàn khác biệt. Không có em bé nào giống em bé nào. Chính vì thế, không thể áp dụng nguyên si kinh nghiệm của người khác vào hoàn cảnh của mình. Việc thu thập trải nghiệm từ nhiều người sẽ giúp người mẹ tự đúc kết được bài học riêng phù hợp với bản thân. Đây chính là điều kiện tiên quyết: phải có kiến thức.
Lời khuyên thứ hai, theo bác sĩ Hằng, là khi đã có kiến thức, người mẹ cần hiểu rõ chính bản thân mình sau sinh. Ví dụ, cần biết rõ bản thân có thể ăn được những món gì, thích ăn gì, thích các hành động hoặc hoạt động nào - và nên liệt kê những điều này ra giấy một cách rõ ràng. Mục đích là để người thân trong gia đình - khi chăm sóc sản phụ tại bệnh viện hay lúc về nhà - biết cách hỗ trợ hiệu quả nhất. Nhiều người thân rất muốn giúp nhưng lại không biết phải làm gì hoặc làm sao để đúng ý. Do vậy, sản phụ nên viết ra một danh sách cụ thể, như: món ăn yêu thích, hành động phù hợp, điều khiến bản thân dễ chịu... để người thân có thể hỗ trợ một cách nhanh chóng và thiết thực nhất. Chẳng hạn, nếu người mẹ khó ngủ, chỉ có thể ngủ vào giờ nhất định trong ngày, thì nên chủ động sắp xếp từ trước. Khi chuẩn bị sinh con, nên nói rõ với chồng hoặc người thân rằng: "Khi em về nhà, anh trông con giúp em từ giờ này đến giờ này", hoặc phân công cho ông bà, người giúp việc trong khung giờ cụ thể. Như vậy, sản phụ mới có thể nghỉ ngơi và dành thời gian chăm sóc bản thân đúng lúc cần thiết.
Một lời khuyên quan trọng khác mà bác sĩ Hằng đưa ra là: khi cảm thấy cơ thể có vấn đề, hãy đi khám càng sớm càng tốt, đừng cố chịu đựng. Việc cố gắng chịu đựng sẽ chỉ khiến người mẹ thêm kiệt sức, mệt mỏi, và có thể làm vấn đề sức khỏe trở nên trầm trọng hơn. Khi bệnh tiến triển nặng, không chỉ gây tốn kém về tài chính mà còn mất nhiều thời gian, công sức để hồi phục. Vì thế, dù con còn nhỏ, dù mẹ thiếu ngủ hay điều kiện đi lại khó khăn, thì hãy gác lại tất cả, cố gắng gửi con cho người thân chăm giúp, và đi khám tại các cơ sở y tế uy tín, bác sĩ chuyên khoa giỏi để được thăm khám, kiểm tra và điều trị chuyên sâu hiệu quả. Phải ưu tiên việc phục hồi sức khỏe sau sinh càng sớm càng tốt. Khi người mẹ khỏe mạnh, đủ sức lực, đủ tâm lý, đủ tinh thần, thì mới có thể chăm sóc con một cách tốt nhất.
Hành trình làm cha mẹ, dù đầy thử thách, nhưng cũng chính là một trong những hành trình tuyệt vời nhất của cuộc đời.