Khi mô hình truyền thông học đường trở thành “điểm sáng” trong phòng chống HIV ở giới trẻ Việt Nam

HIV đang trẻ hóa đáng báo động

Tình trạng nhiễm HIV ở giới trẻ đang có xu hướng gia tăng nhanh chóng, trở thành một trong những vấn đề đáng lo ngại của công tác phòng, chống HIV/AIDS hiện nay. Theo số liệu thống kê, hằng năm, Việt Nam ghi nhận hơn 10.000 ca mắc mới, trong đó có tới 60% người nhiễm HIV được phát hiện mới tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, Đông Nam Bộ và TP.HCM.

Đáng chú ý, đường lây truyền HIV có thay đổi, từ lây truyền qua máu là chủ yếu thì hiện nay đường lây truyền qua quan hệ tình dục là chủ yếu. Một trong những điểm đáng lo ngại là hiện nay tỉ lệ người nhiễm HIV đang trẻ hóa. Cụ thể, người nhiễm HIV ở nhóm tuổi 16-29 tăng từ 37,2% năm 2019 lên 48,7% năm 2022.

Đối tượng thanh niên, sinh viên trong các trường đại học cũng là nhóm có hành vi nguy cơ lây nhiễm HIV trong giai đoạn vừa qua và là một trong các nhóm đối tượng cần ưu tiên trong chương trình phòng, chống HIV/AIDS. Theo TS. Đặng Vũ Cát Linh – Viện trưởng Viện Nghiên cứu Thanh niên (Học viện Thanh thiếu niên Việt Nam), ở mỗi giai đoạn, công tác phòng, chống HIV/AIDS cần tập trung vào từng nhóm đối tượng khác nhau. Với thanh thiếu niên, việc trang bị kỹ năng sống, kiến thức về sức khỏe sinh sản và tình dục an toàn đóng vai trò đặc biệt quan trọng.

HIV/AIDS trong giới trẻ hiện nay chủ yếu liên quan đến hành vi quan hệ tình dục sớm, quan hệ không an toàn. Nhiều bạn trẻ có lối sống thoáng hơn, trong khi thiếu hiểu biết hoặc thiếu quan tâm tới các biện pháp bảo vệ bản thân. Một số còn sử dụng chất kích thích, dẫn đến mất kiểm soát hành vi, gia tăng nguy cơ lây nhiễm HIV.

“Nguyên nhân cơ bản nhất vẫn gắn với lối sống của thế hệ trẻ – thoải mái, tự do hơn trong quan hệ nam nữ. Nếu không có biện pháp trang bị kiến thức đầy đủ và giảm hành vi nguy cơ, số ca nhiễm HIV ở nhóm tuổi này sẽ tiếp tục tăng” – TS. Linh cảnh báo.

Chương trình phòng chống HIV/AIDS tại Việt Nam đang có nhiều hoạt động sáng tạo, điển hình là mô hình Chiến dịch Unitour. Đây là chương trình cung cấp kiến thức về sức khỏe sinh sản, sức khỏe tình dục an toàn cho sinh viên và thanh niên, đồng thời kết nối họ với các dịch vụ xét nghiệm, tư vấn, điều trị HIV và các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs) khi có nhu cầu.

Theo BS. Trần Lê Viết Thanh – Giám đốc Y khoa Glink Việt Nam, sự phát triển của Internet và mạng xã hội giúp giới trẻ ngày nay tiếp cận thông tin về sức khỏe sinh sản dễ dàng hơn. Tuy nhiên, vẫn còn không ít bạn thiếu kiến thức nền tảng, như cách sử dụng bao cao su đúng cách, biện pháp tránh thai an toàn hay phòng ngừa trước phơi nhiễm HIV (PrEP). Chiến dịch này tạo ra môi trường vừa học vừa chơi, thân thiện và cởi mở để các bạn hiểu sâu, nhớ lâu hơn. Các thông tin chính thống còn được lan tỏa qua mạng xã hội, giúp giới trẻ tiếp cận đúng nguồn, tránh hiểu sai lệch.

Ngoài ra cũng là cầu nối giữa sinh viên và các tổ chức cộng đồng, phòng khám cung cấp dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS. Nhờ đó, sinh viên dễ dàng tiếp cận các hoạt động như tư vấn, xét nghiệm HIV, điều trị dự phòng và kết nối dịch vụ y tế an toàn.

Mô hình truyền thông học đường – “lá chắn” bảo vệ thế hệ trẻ với HIV/AIDS

Bên cạnh các chiến dịch truyền thông, nhằm nâng cao kiến thức phòng, chống HIV và tiếp cận các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS cho sinh viên trong các trường đại học, Cục Phòng, chống HIV/AIDS (nay là Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế) đã ban hành Hướng dẫn xây dựng mô hình “Đội truyền thông phòng, chống HIV/AIDS cho sinh viên trong các trường đại học”. Đây là lực lượng nòng cốt giúp lan tỏa thông tin, nâng cao hiểu biết và thay đổi hành vi của sinh viên về phòng, chống HIV/AIDS.

Dịch HIV tại Việt Nam vẫn đang diễn biến phức tạp, đặc biệt có xu hướng trẻ hóa và tập trung ở nhóm nam quan hệ đồng giới (MSM) và người chuyển giới nữ. Đáng chú ý, lây qua đường tình dục hiện là con đường chính của dịch HIV. Sinh viên là nhóm có hành vi nguy cơ cao, vì vậy việc xây dựng và duy trì mô hình truyền thông học đường là rất cần thiết trong bối cảnh hiện nay.

Mô hình Đội truyền thông phòng, chống HIV/AIDS cho sinh viên đã được triển khai nhiều năm và cho thấy hiệu quả rõ rệt. Như tại TP Cần Thơ, sinh viên không chỉ được nâng cao nhận thức và kiến thức về phòng, chống HIV/AIDS. Mô hình cũng giúp sinh viên tiếp cận và kết nối các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS từ dự phòng, can thiệp giảm hại, xét nghiệm HIV, điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP) và các dịch vụ điều trị HIV/AIDS, chẩn đoán và điều trị các nhiễm khuẩn lây truyền qua đường tình dục (STIs) ...

Một trong những rào cản hiện nay là nhiều người vẫn nghĩ rằng kiến thức về HIV/AIDS đã cũ, đơn giản. Thực tế, hiểu đúng về đường lây, biết cách phòng tránh, xét nghiệm sớm và giảm hành vi nguy cơ mới là những yếu tố then chốt để ngăn chặn dịch hiệu quả. Quan trọng nhất không chỉ là biết HIV lây qua đâu, mà phải biết cách sống an toàn, chủ động bảo vệ bản thân và bạn tình, đó mới là mục tiêu của giáo dục phòng chống HIV/AIDS.

Theo các chuyên gia, việc giáo dục phòng, chống HIV/AIDS cho thanh thiếu niên không bao giờ là thừa. Nhà trường cần đưa nội dung giáo dục giới tính, sức khỏe sinh sản và phòng chống HIV/AIDS vào chương trình học một cách sinh động, thường xuyên. Bởi học sinh, sinh viên dành phần lớn thời gian trong môi trường học đường – nơi có điều kiện tốt nhất để trang bị kiến thức và hình thành hành vi lành mạnh.