ThS. Nguyễn Thị Loan, Khoa Dinh dưỡng, Bệnh viện Ung bướu Hà Nội.
Ung thư gan là một trong những căn bệnh nguy hiểm, ảnh hưởng đến khả năng dự trữ và xử lý chất dinh dưỡng của gan.
Một chế độ ăn phù hợp không chỉ giúp duy trì cân nặng, thể trạng, mà còn giảm gánh nặng cho gan, hỗ trợ giảm mệt mỏi, tăng sức đề kháng và cải thiện khả năng đáp ứng điều trị. Vậy cần điều chỉnh chế độ ăn uống như thế nào để giúp người bệnh ung thư gan vượt qua giai đoạn điều trị một cách tốt nhất?
Nhu cầu dinh dưỡng của người bệnh thay đổi thế nào trong quá trình điều trị ung thư gan?
Trong giai đoạn điều trị bằng hóa trị, xạ trị hoặc điều trị đích, cơ thể thường phải đối mặt với nhiều thay đổi sinh lý và chuyển hóa. Quá trình điều trị không chỉ tác động lên tế bào ung thư mà còn ảnh hưởng đến các tế bào lành, khiến nhu cầu phục hồi mô, duy trì hệ miễn dịch, cân bằng năng lượng tăng lên.
Đối với người bệnh ung thư gan, sự thay đổi này càng rõ rệt vì gan trực tiếp tham gia chuyển hóa chất đạm, chất béo và đường. Người bệnh vẫn cần bổ sung đủ protein chất lượng cao nhưng nên ưu tiên nguồn đạm dễ tiêu như cá, thịt trắng, sữa ít béo, đậu phụ; hạn chế thịt nhiều mỡ vì dễ gây quá tải cho gan.
Chất béo nên giảm mỡ động vật, thay bằng dầu thực vật và thực phẩm giàu omega-3 như cá hồi, hạt lanh để vừa dễ chuyển hóa, vừa có tác dụng chống viêm. Tinh bột nên ưu tiên loại nguyên hạt, khoai củ, gạo lứt để tránh tích tụ mỡ gan.
Các vi chất thiết yếu như vitamin nhóm B, vitamin D, kẽm, selen, vitamin K cũng cần quan tâm nhiều hơn, bởi gan bị tổn thương dễ làm giảm khả năng dự trữ và tổng hợp. Nếu không đáp ứng đủ nhu cầu dinh dưỡng, người bệnh dễ bị sụt cân, mất khối cơ, suy giảm miễn dịch, giảm khả năng dung nạp điều trị. Vì vậy, chế độ ăn trong giai đoạn này cần được cá nhân hóa, vừa đảm bảo đủ năng lượng, dưỡng chất, vừa phù hợp với chức năng gan và khả năng ăn uống thực tế.
Trong quá trình điều trị ung thư gan, nhu cầu dinh dưỡng của người bệnh có xu hướng tăng so với trước.
Làm sao để duy trì dinh dưỡng khi buồn nôn, tiêu chảy, mệt mỏi, chán ăn?
Hóa trị, xạ trị, điều trị đích ung thư gan thường gây ra nhiều tác dụng phụ ảnh hưởng trực tiếp đến việc ăn uống. Buồn nôn, nôn khiến người bệnh khó dung nạp đủ lượng thức ăn, đặc biệt là các món giàu đạm hoặc có mùi đặc trưng.
Chán ăn kéo dài làm giảm lượng dinh dưỡng nạp vào, dễ dẫn đến thiếu năng lượng, sụt cân. Thay đổi vị giác, khô miệng hoặc loét niêm mạc miệng khiến thức ăn trở nên kém hấp dẫn, đôi khi gây đau khi nuốt.
Để duy trì dinh dưỡng, cần lựa chọn món dễ ăn, thay đổi cách chế biến, chia nhỏ bữa. Ưu tiên các món mềm, dễ tiêu hóa, ít mùi, đồng thời tăng cường thực phẩm giàu dinh dưỡng trong khẩu phần nhỏ để tránh cảm giác ngán.
Người bệnh cũng nên ăn chậm, nhai kỹ, tránh uống quá nhiều nước trong bữa để không gây đầy bụng. Bổ sung dinh dưỡng dạng lỏng như súp, cháo, sinh tố hoặc sữa có thể giúp cơ thể dễ hấp thu hơn.
Đặc biệt, người bệnh ung thư gan khi điều trị hóa chất, thuốc nhắm trúng đích có thể gặp thêm tiêu chảy, tăng huyết áp hoặc tổn thương da… Trong trường hợp này, nên áp dụng giải pháp linh hoạt: Ưu tiên thực phẩm chứa chất xơ hòa tan như cơm trắng, khoai tây luộc, chuối chín để kiểm soát tiêu chảy; bổ sung kali và magie từ rau xanh, khoai lang, chuối hỗ trợ kiểm soát huyết áp; tăng omega-3, vitamin E, kẽm giúp da mau phục hồi.
Khi buồn nôn, người bệnh ung thư gan nên ưu tiên các món nguội, tránh ăn ngay trước hoặc sau khi truyền hóa chất.
Một số lưu ý khi lựa chọn món ăn phù hợp
Trong quá trình điều trị ung thư gan, dù gặp nhiều khó khăn về ăn uống, người bệnh vẫn cần duy trì nguồn năng lượng và dưỡng chất ổn định. Khi thể trạng được đảm bảo, người bệnh sẽ đáp ứng tốt hơn với hóa trị, xạ trị hay điều trị đích, đồng thời giảm nguy cơ biến chứng.
Nếu buồn nôn, hãy ưu tiên món nguội hoặc ấm nhẹ như bánh mì sandwich kẹp ức gà, cháo trắng ăn kèm cá hấp, sữa chua trái cây; chia thành 5-6 bữa nhỏ trong ngày, tránh ăn ngay trước hoặc sau khi truyền hóa chất. Khi chán ăn, có thể chọn món nhỏ nhưng giàu dinh dưỡng như súp bí đỏ nấu thịt bò nạc, sinh tố xoài kết hợp sữa chua và hạt chia, hoặc cháo yến mạch nấu thịt băm và trứng; ăn vào thời điểm cảm thấy đói thay vì ép ăn đúng giờ.
Với người bị thay đổi vị giác, có thể thêm chanh, bạc hà, thì là hoặc gừng để tạo hương vị mới; tránh dùng thìa đũa kim loại vì dễ gây cảm giác tanh; đồng thời chỉ làm ấm thức ăn vừa phải để hạn chế mùi quá nồng.
Nếu khô miệng hoặc loét niêm mạc, nên chọn món mềm, dễ nuốt như cháo loãng, súp dinh dưỡng, mì nui nấu súp rau củ, khoai hầm tôm/cá hoặc thịt, sữa ấm không đường; đồng thời uống từng ngụm nhỏ nước lọc hoặc trà thảo mộc giữa các bữa để giữ ẩm niêm mạc.
Khi người bệnh ung thư gan gặp các biến chứng, chế độ dinh dưỡng cần được điều chỉnh cụ thể để hỗ trợ kiểm soát tình trạng. Trường hợp có cổ trướng hoặc phù, cần giảm gánh nặng cho gan, hạn chế ứ dịch mà vẫn đảm bảo năng lượng và dưỡng chất, giảm lượng muối trong khẩu phần nhằm hạn chế giữ nước trong cơ thể.
Nếu có nguy cơ bệnh não gan, người bệnh nên ưu tiên sử dụng đạm thực vật như đậu phụ, sản phẩm từ đậu đỗ thay vì quá nhiều đạm động vật, có thể bổ sung thêm sữa giàu acid amin chuỗi nhánh giúp hạn chế tích tụ amoniac gây nặng thêm tình trạng rối loạn ý thức.
Ngoài ra, với người bệnh ung thư gan rối loạn đông máu, cần tăng cường rau lá xanh giàu vitamin K như cải xanh, súp lơ, rau bina để hỗ trợ quá trình đông máu, giảm nguy cơ chảy máu kéo dài.
Mời bạn đọc xem tiếp video:
Làm sao để phát hiện sớm ung thư gan?
