Khi bước vào tuổi dậy thì (nữ thập tam, nam thập lục), đối với trẻ gái, buồng trứng bắt đầu hoạt động, cơ thể có sự thay đổi của hormone sinh dục sẽ xuất hiện hiện tượng hành kinh theo chu kỳ - máu từ buồng tử cung ra ngoài . Tuy nhiên do cơ thể đang trong thời kỳ phát triển mạnh, nồng độ hormone chưa ổn định, cơ quan sinh sản chưa hoàn chỉnh, hiện tượng hành kinh nhiều khi “nổi loạn”
Dấu hiệu của sự dậy thì
Kinh nguyệt là biểu hiện sự trưởng thành của cơ thể, buồng trứng bắt đầu hoạt động và người phụ nữ bắt đầu có khả năng có thai, là một trong những dấu hiệu quan trọng biểu hiện dậy thì. Tuổi có kinh lần đầu của các trẻ gái thường bắt đầu từ khoảng 13 - 16 tuổi. Những năm gần đây, xu hướng trẻ có kinh sớm hơn, có trẻ hành kinh lúc 11 - 12 tuổi.
Một vòng kinh hay còn gọi là chu kỳ kinh có thời gian từ 28 - 30 ngày. Thời gian hành kinh từ 3 - 4 ngày với lượng máu kinh thường nhiều vào ngày thứ nhất và thứ hai, tổng số máu kinh khoảng 60 - 80ml. Ngoài thời gian mang thai và cho con bú, kinh nguyệt sẽ hàng tháng đồng hành cùng người phụ cho đến tuổi mãn kinh (khoảng 54 – 55 tuổi).
 |
Những biểu hiện bất thường
Vô kinh:Có thể do bất thường về phát triển của bộ phận sinh dục: là những trường hợp không phát triển một phần hoặc hoàn toàn bộ phận sinh dục. Nếu bộ phận sinh dục không phát triển hoàn toàn thì không có hiện tượng kinh nguyệt, ví dụ như không có tử cung hoặc không có buồng trứng.
Nếu có kinh trước 10 tuổi gọi là hành kinh sớm và thường là bệnh lý. Nếu có kinh sau 16 tuổi là có kinh muộn. Nguyên nhân hành kinh muộn là do dậy thì muộn, buồng trứng kém phát triển, hoặc phát triển muộn, do dinh dưỡng kém, người bé nhỏ, gầy yếu hoặc do bệnh tật nên cơ thể kém phát triển. Nếu sau 18 tuổi chưa có kinh thì được gọi là vô kinh nguyên phát.
Vô kinh tuổi dậy thì có nguyên nhân do rối loạn nội tiết của trục dưới đồi - tuyến yên - buồng trứng và bất thường về phát triển của bộ phận sinh dục. Đây là một loạt hội chứng liên quan chặt chẽ từ não đến buồng trứng, tử cung rất khó điều trị. Nhiễm khuẩn, nạo phá thai có thể gây dính buồng tử cung là nguyên nhân của vô sinh thứ phát. Trong những trường hợp này cần cho trẻ đi khám tại các cơ sở y tế có chuyên khoa phụ sản.
Bế kinh: Nhiều trường hợp máu kinh hàng tháng vẫn được bài xuất nhưng do những cản trở mang tính giải phẫu gây nên làm cho máu khinh không thể ra ngoài gọi là bế khinh. Có thể gặp trong những trường hợp:
- Bế kinh do màng trinh không thủng: là những trường hợp bộ phận sinh dục phát triển bình thường nhưng màng trinh dày, không thủng nên huyết kinh không thoát ra ngoài được.
- Bế kinh do âm đạo có vách ngăn: vì trong âm đạo có vách ngăn ngang hoặc âm đạo không phát triển ở đoạn dưới nên huyết kinh không chảy ra ngoài được.
- Bế kinh do không có âm đạo: do bộ phận sinh dục chỉ có tử cung và buồng trứng nhưng không có âm đạo nên huyết kinh bị đọng lại trong tử cung và tràn lên vòi tử cung.
Bế kinh gây đau bụng vùng dưới đều đặn hàng tháng, mỗi lần đau kéo dài 3 - 4 ngày, sau đó trở lại bình thường. Những lần đau sau tăng hơn lần đau trước. Năm sáu lần đau như vậy sẽ thấy một khối ở trên xương mu, nhiều khi đau căng, quằn quại.
Nếu bế kinh do màng trinh không thủng thì thấy nặng, căng tức ở âm hộ, khi vạch hai môi bé ở âm hộ thấy huyết kinh làm giãn căng màng trinh và có màu tím. Huyết kinh không thoát ra được, ứ đọng lại sẽ làm căng phồng tử cung, rồi huyết kinh tràn lên vòi tử cung, làm tử cung và vòi tử cung giãn căng, phá hủy niêm mạc tử cung và vòi tử cung nên không thể có thai được.
Huyết kinh ứ đọng là môi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển, có thể làm nhiễm khuẩn rồi vỡ và sẽ gây viêm ổ bụng. Để phòng tránh những bất thường kinh nguyệt tuổi vị thành niên, khi thấy các em gái tuổi 13 - 16 mà chưa hành kinh hoặc đau bụng hàng tháng có tính chất chu kỳ mà không hành kinh hay có bất kỳ một băn khoăn nào, bố mẹ và người thân nên đưa các em đến cơ sở y tế để được khám và tư vấn.
Rong kinh, rong huyết: Rong kinh là hành kinh kéo dài hơn 1 tuần, máu kinh không đông, lượng máu ra nhiều vào giữa đợt có kinh. Rong kinh kéo dài hơn 15 ngày hay ra huyết ở bộ phận sinh dục (không phải do kinh nguyệt) kéo dài, gọi chung là rong kinh – rong huyết.
Hiện tượng này có nguyên nhân: khi vào tuổi dậy thì, có trẻ trong vòng 2 - 3 năm đầu, chu kỳ hành kinh không ổn định: estrogen tăng cao nhưng lại không có hiện tượng phóng noãn. Progesteron không được tiết ra cân đối với estrogen. Nội mạc tử cung dày lên mãi nhưng mạch máu không tăng trưởng kịp, không đủ máu nuôi dưỡng, bị hoại tử, bong ra từng mảng nhỏ, gây chảy máu dài ngày gọi là rong kinh do hormone.
Có khoảng 70% rong kinh ở tuổi dậy thì do hormone. Vì ra huyết kéo dài tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn phát triển nên các em dễ bị viêm đường sinh dục. Viêm nhiễm có thể lan tỏa lên hai vòi tử cung, (vòi trứng) làm hẹp hoặc tắc gây thai ngoài tử cung hoặc gây thiếu máu. Nếu các cháu bị rong kinh phải đưa đến khám bệnh ở những phòng khám chuyên khoa để điều trị sớm, tránh rối loạn phóng noãn sẽ gây vô sinh.
Thống kinh: Thống kinh là triệu chứng đau quặn thắt ở vùng bụng dưới (đôi khi còn kèm đau lưng, nhức đầu, tiêu chảy) khi hành kinh. Có khoảng 60 - 70% bé gái trong 3 năm đầu hành kinh bị triệu chứng này, thống kinh tuy không có gì nguy hiểm nhưng làm cho 14 - 20% số trẻ gái phải nghỉ học, gây lo lắng, thiếu tự tin.
Nguyên nhân của hiện tượng này là dotrong chu kỳ kinh nguyệt, niêm mạc tử cung tiết ra nhiều prostaglandin (từ giai đoạn tăng sinh đến giai đoạn chế tiết cuối vòng kinh) càng tăng cao hơn nữa trong ngày hành kinh, đặc biệt là trong 48 giờ đầu. Trường hợp này, gọi là thống kinh nguyên phát. Cũng có khi do thiếu vi chất (thiếu canxi) hoặc do các bệnh lý khác. Trường hợp này, gọi là thống kinh thứ phát.Để khắc phục tình trạng này có thể phải sử dụng hormone sinh dục nữ progesteron, estrogen làm cho sự phát triển của niêm mạc tử cung kém đi, ức chế sự tổng hợp prostaglandin dẫn đến làm giảm đau. Thuận tiện nhất là dùng các thuốc tránh thai có chứa hai hormone này. Cần uống thuốc trước khi có kinh 2 - 3 ngày, nếu quên thì uống ngay sau khi thấy có giọt kinh đầu tiên. Ngoài ra có thể dùng các thuốc giảm đau chống co thắt, các kháng viêm không steroid (thuốc ức chế sản sinh ra prostaglandin) làm giảm đau.
Thiếu máu nhược sắc
Ðể phòng tránh những bất thường kinh nguyệt tuổi vị thành niên, khi thấy các em gái tuổi 13 - 16 mà chưa hành kinh hoặc đau bụng hàng tháng có tính chất chu kỳ mà không hành kinh hay có bất kỳ một băn khoăn nào, bố mẹ và người thân nên đưa các em đến cơ sở y tế để được khám và tư vấn. |
Ngoài ra ở lứa tuổi học sinh, có khoảng trên 80% các em bị nhiễm giun đũa, giun móc (có một số vùng còn bị nhiễm giun tóc). Giun lấy các chất dinh dưỡng, gây tổn thương niêm mạc ruột, làm mất máu. Có những bé bị bệnh đường ruột làm cho việc hấp thu sắt giảm sút.
Do vậy, bé gái càng dễ bị thiếu máu nhược sắc (thiếu chất sắt). Việc bổ sung chất sắt cho trẻ cần lưu ý: Sắt trong thức ăn thực vật ít hơn trong động vật, trong động vật sống dưới nước (thủy hải sản) ít hơn trong động vật sống trên cạn (gia súc, gia cầm). Cơ thể hấp thu 10 - 15% sắt trong thức ăn động vật, nhưng lại chỉ hấp thu 5% sắt trong thực vật. Thức ăn giàu phospho gây kết tủa sắt, làm giảm sự hấp thu sắt, trong khi thức ăn chứa vitamin C làm tăng độ tan của hợp chất sắt, làm tăng sự hấp thụ sắt.
Như vậy, phải chọn thức ăn giàu sắt và dễ hấp hấp thu. Khi muốn bổ sung thuốc chứa chất sắt, tốt nhất nên dùng loại viên sắt phối hợp với acid folic (vì acid folic cũng rất cần cho sự phát triển của trẻ trong giai đoạn này).
Tóm lại hành kinh là hiện tượng sinh lý của người phụ nữ tuổi trưởng thành. Khi có diễn biến bình thường chỉ cần giữ vệ sinh cá nhân, đảm bảo dinh dưỡng, ghi chép theo dõi hàng tháng. Nếu có những dấu hiệu bất thường cần đến các cơ sở y tế để khám tư vấn và điều trị.
BS. Vũ Cường