Giao mùa, thời tiết thay đổi thất thường là cơ hội thuận lợi cho chứng bệnh đường hô hấp gia tăng nhanh, đặc biệt là ở trẻ nhỏ. Một biện pháp được áp dụng nhiều để điều trị bệnh đường hô hấp cho trẻ là dùng máy khí dung, tuy nhiên phải dùng đúng cách mới mang lại hiệu quả.
Công dụng của máy khí dung
Máy khí dung được dùng hỗ trợ trong chữa trị một số bệnh lý ở đường hô hấp cấp như viêm thanh quản, viêm khí quản, viêm phế quản, viêm xoang và hen suyễn... Máy khí dung đưa thuốc vào cơ thể dưới dạng những hạt nhỏ li ti rồi theo hơi thở vào các hốc mũi xoang, hít thẳng vào phế quản, phổi và tác dụng trực tiếp lên chỗ co thắt hay chỗ viêm nhiễm ở đường hô hấp. Do thuốc đến thẳng, trực tiếp vị trí cần tác dụng, đó là các niêm mạc ở vùng mũi - họng, thanh quản, khí quản, xoang, phế quản và phế nang... nên thuốc sẽ có tác dụng rất nhanh trong vòng 5 phút kể từ khi bắt đầu xông và rất hữu ích khi dùng để cấp cứu cắt cơn hen. Trong khi dùng thuốc bằng đường uống từ 30-60 phút mới có tác dụng. Giải pháp xông bằng khí dung cho trẻ có tác dụng nhanh hơn, làm giãn các phế quản, làm loãng đàm, bệnh nhi có cảm giác dễ thở hơn. Thời gian tác dụng của xông khí dung ngắn, do đó trẻ sẽ được xông nhiều lần tùy theo chẩn đoán và độ nặng nhẹ của bệnh.
Phải vệ sinh dụng cụ sạch sẽ khi dùng khí dung cho trẻ tại nhà.
Lo ngại từ việc khí dung tại nhà
Đây là băn khoăn của nhiều người có con mắc bệnh đường hô hấp tái đi tái lại nhiều lần, phải điều trị với máy khí dung. Việc cho trẻ đến bệnh viện điều trị sẽ mất nhiều thời gian chờ đợi, có trẻ sợ hãi khi nhìn thấy bác sĩ. Có người thay vì đến viện lại cho trẻ khí dung tại phòng khám tư. Điều này cũng khiến họ lo lắng vì tại phòng khám có khi hết trẻ này đến trẻ khác phải khí dung, thì liệu việc sát khuẩn dụng cụ có đảm bảo, nếu không thì đây chính là nguy cơ trẻ lây bệnh từ người khác rất nhanh. Vì vậy nhiều gia đình trang bị máy khí dung tại nhà cho con. Việc này nảy sinh nhiều vấn đề. Điều quan trọng nhất để hỗ trợ việc điều trị hiệu quả bằng khí dung là pha thuốc đúng liều lượng và tình trạng bệnh. Cần phải tuân thủ cách pha thuốc theo bác sĩ hướng dẫn vì nếu pha không đúng liều lượng hoặc quá loãng hay quá đặc, các hạt phun sương không đúng kích thước sẽ không tác dụng vào bên trong các phế quản, hoặc lơ lửng hoặc bám vào thành họng, chưa kịp xuống đến các phế quản tận, hiệu quả điều trị sẽ không cao. Tùy từng trường hợp, bác sĩ sẽ sử dụng thuốc để xông khác nhau. Không phải bệnh nào cũng dùng một loại thuốc để xông.
Trường hợp trẻ bị dị ứng đường hô hấp, hắt hơi, viêm mũi dị ứng, hen suyễn thì thường dùng thuốc xông dạng corticoid để dự phòng và trong những trường hợp bị co thắt khí quản, phế quản trong viêm phế quản cấp, bệnh hen suyễn, thì trẻ sẽ được xông ventoline trong cơn cấp. Nhưng nếu có nhiễm khuẩn, bội nhiễm có thể sẽ phối hợp thêm kháng sinh. Ở trẻ nhỏ dưới 1 tuổi dễ bị viêm tiểu phế quản do tắc đờm nhớt thì xông khí dung bằng nước muối rất tốt để làm loãng đờm, trẻ dễ ho và tống được đàm nhớt ra ngoài.
Cha mẹ và người thân tuyệt đối không được tự ý dùng thuốc khí dung, nhất là các thuốc corticoid hay kháng sinh cho trẻ. Nếu dùng không đúng, không những không hết bệnh, mà còn làm cho bệnh trầm trọng hơn. Ngoài ra, việc lạm dụng coricoide hay kháng sinh sẽ ảnh hưởng cho sức khỏe của trẻ. Ngay cả các thuốc gây giãn phế quản, tuy giúp trẻ đang bị hen dễ thở hơn nhưng nếu dùng nhiều lần quá hoặc liều lượng cao sẽ làm trẻ kích thích, tim đập nhanh, run tay chân,...
Các loại tinh dầu thơm từ lá khuynh diệp, lá sả, bạc hà, lá chanh, lá tía tô... được nhiều người sử dụng qua khí dung, giúp sát trùng và làm thông mũi - họng, giảm cảm cúm gây nghẹt mũi, người bệnh sẽ dễ chịu. Xông bằng tinh dầu chỉ nên dùng cho trẻ lớn (trên 4 tuổi) và không được dùng cho trẻ sơ sinh hay trẻ quá nhỏ có thể gây ức chế hô hấp, cũng không được lạm dụng bừa bãi vì nó sẽ gây nghiện và làm giảm khứu giác.
Ngay cả với bệnh hen, hiện nay nhiều chuyên gia cũng không khuyến khích khí dung ở nhà. Lý do vì khi khí dung nhiều, gia đình không biết lúc bệnh nặng lên, lúc biết thì đã nguy kịch. Có nhiều trường hợp tử vong trên đường đến bệnh viện vì không cấp cứu kịp.
Vì vậy muốn khí dung tại nhà cho trẻ hiệu quả, trước tiên cần cho trẻ đi khám bệnh để có chỉ định và tham khảo ý kiến bác sĩ. Nếu bác sĩ cho khí dung tại nhà thì mới nên áp dụng và cần tuyệt đối tuân thủ hướng dẫn pha thuốc. Với bệnh nhi bị hen, cha mẹ cần cảnh giác các cơn hen cấp phải dùng thuốc xịt làm giãn phế quản ngay. Nếu trẻ lên cơn hen mới pha thuốc và chuẩn bị máy khí dung thì không nhanh kịp thời, trẻ có thể nguy hiểm.
Coi chừng nhiễm vi khuẩn, nấm vì khí dung
Dùng máy khí dung, khâu đảm bảo vệ sinh rất quan trọng. Nếu xông ở bệnh viện hay phòng khám thì phải sử dụng dây và mặt nạ riêng (hoặc đã được hấp tiệt trùng). Nếu xông ở nhà, sau mỗi lần xông phải được rửa bằng dung dịch sát trùng nếu muốn sử dụng lại. Sau một thời gian sử dụng máy phải được vệ sinh kỹ lưỡng, thay phần lọc không khí để tránh nhiễm vi khuẩn và nấm mốc. Cụ thể, mỗi một lần khí dung thì phải thay và sát khuẩn bộ dây, trong khi ở nhiều gia đình chỉ dùng một cái hết tháng này qua tháng khác. Hậu quả là bộ dây có thể lắng đọng vi khuẩn, là nguồn lây vi khuẩn, virut.
Dùng thuốc qua máy khí dung vẫn có thể gây ra các tác dụng phụ cho người sử dụng, nhất là với trẻ em. Các tác dụng phụ tại chỗ khi sử dụng máy phun khí dung bao gồm ho, khàn giọng, nhiễm nấm vùng hầu họng, kích thích niêm mạc hầu họng hoặc kích thích da mặt nếu sử dụng mặt nạ. Hầu hết các tác dụng phụ này đều có thể tránh được bằng cách súc miệng và rửa mặt sạch sau khi phun khí dung. Ngoài ra, một trong những biến chứng của việc xông mũi họng là có thể gây phản xạ co thắt phế quản ngay lúc đó, đây là điều cần đặc biệt lưu ý.
Hiện nay nhiều cha mẹ hay pha thuốc tự xông cho con, phổ biến nhất là nước muối sinh lý. Thực tế, nước muối sinh lý thường được dùng để rửa mũi khi có hiện tượng viêm mũi ứ đọng dịch tiết nhiều, chứ không phải là dung dịch có thể sử dụng để khí dung. Nếu chỉ khí dung nước muối sinh lý thì cũng không có tác dụng, chưa kể mang theo nhiều nguy cơ tiềm tàng, “nạp” thêm vi khuẩn gây bệnh viêm đường hô hấp nếu dụng cụ khí dung không được vệ sinh sạch sẽ.
