Trong y học cổ truyền phương Đông, để phòng chống bệnh hen phế quản, ngoài việc dùng thuốc, châm cứu, xoa bóp, ẩm thực trị liệu..., người ta còn sử dụng phương pháp tập luyện khí công. Đây là một trong những phương thức trị liệu khá độc đáo và nếu thực hành một cách kiên trì thì hiệu quả đem lại nhiều khi nằm ngoài sức tưởng tượng. Có nhiều quan điểm và công pháp phòng chống hen phế quản khác nhau, bài viết này chỉ xin được giới thiệu một quy trình tập luyện tương đối đơn giản để bạn đọc tham khảo và vận dụng.
Thời kỳ bệnh đang tái phát
Trước hết, cần thực hành phóng tùng công (công thả lỏng) trong 5-10 phút: căn cứ vào bệnh tình nặng hay nhẹ mà chọn lựa tư thế, ngồi ngay ngắn hoặc nằm ngửa đều được. Hai chân mở rộng ngang tầm hai vai, hai tay đặt chồng lên nhau một cách tự nhiên tại huyệt đan điền ở bụng dưới (nữ đặt tay phải ở dưới, nam đặt tay trái ở dưới). Đây là vị trí tương ứng với huyệt khí hải, nằm ở trên đường trục giữa cơ thể, dưới rốn 1,5 thốn. Khi luyện tập chỉ cần tưởng tượng đan điền là một vùng tròn to hay một quả cầu bé nằm ở giữa vùng bụng dưới. Theo y học cổ truyền, đan điền là “sinh khí chi hải” (biển của sinh khí) có vai trò rất quan trọng trong nhân thể. Toàn thân thả lỏng, bỏ hết những tạp niệm, hai mắt nhắm hờ, thở tự nhiên rồi bắt đầu thả lỏng từ trên xuống dưới. Trước hết chú ý phần dưới (hạ bộ) rồi lần lượt thả lỏng liên tục từ đầu đến vai, tay, ngực, bụng, chân, cứ như vậy tuần hoàn từ 5-10 lần. Trong khi tiến hành, mỗi lần hít thở niệm chữ “lỏng” là tưởng tượng đến bộ phận đang được thả lỏng.
Sau đó, thực hành nội dưỡng công trong 30 phút: chọn tư thế nằm hoặc ngồi xếp chân bằng tròn. Nếu nằm thì nằm ngửa ngay ngắn trên giường, đầu hơi cúi về trước, hai mắt nhắm hờ, hai tay duỗi thẳng tự nhiên dọc theo thân mình, lòng bàn tay úp xuống, chân duỗi thẳng, hai gót khép lại, các ngón chân xòe ra tự nhiên. Nếu ngồi thì ngồi ngay trên ghế, đầu hơi cúi về trước, hai mắt nhắm hờ, ngực nhô lưng thẳng, hai vai và khuỷu tay thả lỏng, ngón tay duỗi, lòng bàn tay úp xuống đặt trên đùi, hai chân cách nhau cùng tầm với vai, gối gấp vuông góc, bàn chân bấm đất. Ý thủ đan điền. Miệng hơi ngậm, thở bằng mũi, trước tiên hít vào thật sâu rồi ngừng thở giây lát, sau đó từ từ thở ra (hít vào - ngừng thở - thở ra), luân phiên đều đặn như vậy. Phối hợp với niệm câu từ, thông thường bắt đầu bằng câu có 3 chữ (khi hít vào niệm một chữ, khi ngừng thở niệm một chữ và khi thở ra niệm nốt chữ còn lại), sau đó tăng dần lên nhưng không nên quá 9 chữ. Câu gì cũng được nhưng nên chọn những câu có nội dung khỏe mạnh như: “tự kỷ tĩnh”, “nội tạng động, đại não tĩnh”, “tự kỷ tĩnh tọa”, “tự kỷ tĩnh tọa thân thể khỏe”, “kiên trì luyện tập cơ thể sẽ khỏe mạnh”... Câu từ niệm có tác dụng tập trung tư tưởng, dứt bỏ mọi ý nghĩ tản mạn, thông qua ám thị có thể dẫn đến những hiệu ứng sinh lý tương ứng với câu từ.
Cần chú ý khi hít vào thì lưỡi nâng lên chạm hàm ếch, khi thở ra thì lưỡi hạ xuống và khi ngừng thở thì lưỡi bất động.
Cuối cùng, đặt hai bàn tay chồng lên nhau xoa vùng ngực theo chiều kim đồng hồ chừng 30 phút vòng với một lực vừa phải. Mỗi ngày luyện từ 2-4 lần. Khi có cơn hen thì tạm ngừng tập.
Thời kỳ bệnh ổn định
Tiến hành luyện thở theo quy trình cụ thể như sau:
- Nằm ngửa, toàn thân thả lỏng, tay phải đặt vào vùng dạ dày, tay trái đặt vào vùng dưới rốn. Từ từ hít thở thật sâu, khi thở ra ấn nhẹ cả hai tay vào bụng, tiến hành trong 1-2 phút.
- Nằm ngửa, hai tay buông dọc theo người. Khi hít vào, lòng bàn tay hướng xuống dưới, đầu ngón chân hướng vào trong. Khi thở ra, lật bàn tay, lòng bàn tay hướng lên, đồng thời các ngón chân duỗi ra. Lần hít vào tiếp theo thì bàn tay lại lật lại và hướng xuống, đầu ngón chân hướng vào trong. Cứ như vậy tiến hành 7-8 lần.
- Nằm ngửa. Khi hít vào, hai cánh tay duỗi, lòng bàn tay hướng lên. Khi thở ra, chân bất động. Cánh tay theo phần trên cơ thể chuyển thể mà vẫn khép với cánh tay kia. Lại hít vào, trở về vị trí ban đầu. Bên trái và bên phải thay nhau chuyển thể, làm đi làm lại 7-8 lần.
- Nằm ngửa. Khi hít vào, chân bất động, hai tay bắt chéo sau eo lưng, khi thở ra hai chân từ gấp gối, hai tay bao lấy đầu gối áp nhẹ vào bụng. Lại hít vào và trở về tư thế ban đầu, làm đi làm lại 7-8 lần.
- Nằm ngửa. Khi hít vào, chân bất động, hai tay giơ lên quá đầu. Khi thở ra, một chân duỗi thẳng giơ lên. Luân phiên làm như vậy 7-8 lần.
- Nằm ngửa. Khi hít vào, chân bất động, hai tay giơ lên quá đầu. Khi thở ra, hai tay theo thân ngồi dậy và chạm tay vào đầu ngón chân, ngực tiếp xúc với đầu gối. Lại hít vào, hai tay theo cơ thể nằm, lại giơ tay quá đầu như tư thế ban đầu, đồng thời với hơi thở vào, làm như vậy 7-8 lần.
- Nằm ngửa. Hít khí vào, bất động, thở ra, tỳ hai tay bao ngực.
Tư thế ngồi: Hai tay đặt nhẹ lên vùng ngực bụng, thở tự do 1-2 phút.
Quy trình này thực hành mỗi ngày 1-2 lần. Khi luyện tập, cần lựa vị trí cho thích hợp, bảo đảm yên tĩnh, thông thoáng nhưng không bị gió lùa. Trước khi luyện tập 15-20 phút cần dừng mọi hoạt động thể lực và trí óc căng thẳng, đi vệ sinh và cởi bớt áo ngoài. Trong thời gian tập nên sinh hoạt điều độ, không hút thuốc lá và uống rượu, tránh mọi căng thẳng tình cảm. Sau khi tập xong, không nên vội đứng lên ngay hoặc cử động mạnh, dùng hai bàn tay xoa mặt, vuốt nhẹ hai mắt, sau đó từ từ trở lại hoạt động bình thường. Không nên tập luyện khi quá no hoặc quá đói, khi bị cảm mạo, tiêu chảy cấp tính và quá mệt mỏi cũng nên tạm ngừng tập luyện.
ThS. Hoàng Khánh Toàn
