Với các nhà nghiên cứu lịch sử, ai cũng biết Khâm Thiên là tên gọi của đài Khâm Thiên Giám, cơ quan thiên văn lịch pháp thời phong kiến dựng ở đây từ thế kỷ XI.
 Một góc phố Khâm Thiên năm 1972 |
Khâm Thiên xưa là xóm cầm, ca, xênh, phách một thời rộn ràng làm mê mẩn giới thượng lưu, nhưng cũng là nơi những văn nghệ sĩ yêu nghệ thuật dân gian thường lui tới: những Nguyễn Xuân Khoát, Nguyễn Tuân, Vũ Bằng, Vũ Hoàng Chương… Người đào hát ca trù nổi tiếng, bà Quách Thị Hồ ở tuổi 79 còn được phong Nghệ sĩ nhân dân. Bà Hồ được nhiều lần hát cho Bác Hồ và các khách quốc tế nghe. Ở Liên hoan nghệ thuật các dân tộc Á Phi có 29 nước tham gia, bà Hồ đã giành giải Nhất với bài Thu hứng - Tỳ Bà Hành...
Nhưng dù có nhiều tài tử giai nhân tập trung ở phố Khâm Thiên đến mấy, Khâm Thiên cũng không nhờ thế mà nổi tiếng trên thế giới bằng khi xuất hiện “kỳ tích” ném bom B52 hủy diệt một phố đông dân của không lực Hoa Kỳ vào ngày 26 tháng 12 năm 1972. “Kỳ tích” phá hủy 17 tổ dân phố, phá đổ 534 căn nhà, làm hư hại 1.200 căn nhà khác, giết chết 283 người dân vô tội, làm bị thương 265 người khác… Có nhà 12 người thì 8 người chết vì sức ép của bom. Có nhà bị bom rơi trúng không còn sót một ai. Có căn hầm moi lên cả 6 cô tự vệ chết ngạt, đầu còn đội mũ rơm…”.
Thảm cảnh ấy nhanh chóng được chính quyền và dân chúng xúm lại lo giải quyết mọi hậu quả: mất nhà - có ngay nhà ở tạm; trẻ sống bơ vơ mất bố mẹ - có ngay người nhận nuôi dưỡng; không một nạn nhân còn sống sót nào bị thiếu bữa… Khi lửa của bom B52 rải thành vệt dài trên con phố 1.170m thì lửa của rồng lửa Thăng Long cũng bay lên chụp lấy và thiêu sống những pháo đài bay ngỡ như bất khả chiến bại. Trận đánh vừa kết thúc, tin vui đã bay ra đường phố từ những chiếc loa phòng không gắn khắp các phố phường: 5 pháo đài bay B52 tan xác, giặc lái nhảy dù đều bị tóm gọn, góp phần vào trận Điện Biên Phủ trên không của quân dân Thủ đô!
 Phố Khâm Thiên ngày nay là một khu phố buôn bán sầm uất |
Ông Giang Quân nguyên là cán bộ Sở Văn hoá, từng kiên trì suốt 18 năm tâm huyết với bộ sách Những bông hoa đẹp, ông đủ độ tin cậy để nhận định về phố Khâm Thiên ngày nay: Con phố Khâm Thiên chạy suốt qua hai phường Khâm Thiên và Thổ Quan, lại sát ngay phường Văn Chương là 3 phường “cứng” của Phong trào xây dựng nếp sống văn hoá quận Đống Đa, nên đã tạo lập được tuyến phố văn minh xanh, sạch, đẹp. Tháng 12 này kỷ niệm 40 năm trận Điện Biên Phủ trên không cũng là ngày giỗ vong linh những người tử nạn, người dân Khâm Thiên đã thành tục lệ: cúng giỗ cầu cho các vong linh ấy lên thiên đường và người dân Khâm Thiên thêm no ấm, giàu sang…
Phương Nguyên