Câu chuyện dưới đây được bắt đầu từ năm 1976 khi TS.Michelle Lescott (Bảo tàng lịch sử tự nhiên ở Paris, Pháp) đang tìm hiểu về các mẫu vật được cho là những phần hài cốt của Hoàng đế Ai Cập cổ đại, Ramses II (hoặc danh xưng khác là Ramses Đại Đế).
Các vua Ai Cập cổ đại đã hút thuốc lá?
Một phân tích toàn diện đã được thực hiện xong trên các mẫu. Tuy nhiên có thứ gì đó mà TS.Lescott bất ngờ. Trong lúc đang quan sát dưới kính hiển vi điện tử về một số mẫu vải lấy từ vải liệm thì TS.Lescott chợt nhìn thấy có một số hạt lá thuốc lá bám trên các sợi vải. Lẽ nào các Pharaoh cũng hút thuốc lá? Bởi theo những hiểu biết trước đó thì vào thời đại của các vua Ai Cập cổ đại, cây thuốc lá là loài cây bản địa chỉ mọc ở Tân Thế Giới. Người Ai Cập khi đó chưa biết về sự tồn tại của nó, thậm chí thế giới cũng chỉ biết về loại cây này cho đến khi người châu Âu đến châu Mỹ vào năm 1492.
TS.Svetla Balabanova, người đã khám phá ra thói quen hút thuốc lá nặng đô của các Pharaoh Ai Cập. Ảnh nguồn: Beyond Science TV.
Vậy tại sao thuốc lá lại “đậu” trên mình các xác ướp Ai Cập? Tại thời điểm hình thành nên phát hiện này một số học giả đã chế giễu và cho rằng sự hiện diện của thuốc lá là do hành động bất cẩn của người phụ trách bảo tàng hay một nhà khảo cổ học nào đó. Mãi hơn một thập niên sau đó “hiện tượng độc, lạ” mới được đưa ra ánh sáng.
Khi nhà Độc chất học người Đức là TS.Svetla Balabanova (Viện y học pháp y tại Đại học bệnh viện Ulm, Đức) đã có một cách nhìn khác về xác ướp của Ramses II. Bà bị thu hút và hết sức tò mò với phát hiện gần như bị lãng quên của TS.Michelle Lescott. Lần này TS.Balabanova đã loại bỏ các mối hoài nghi do sự “bất cẩn” của những người khác bằng cách lấy thêm các mẫu nằm sâu hơn bên trong mô. TS.Balabanova đã trích xuất một số mẫu từ đường ruột của xác ướp, qua phân tích kỹ càng, TS.Balabanova đã té ngửa trước các phát hiện mới mẻ, trong đó các tế bào của xác ướp cũng chứa một lượng lớn tinh chất cần sa, ca cao và thuốc lá (loại cây bản địa của Tân Thế Giới và người Ai Cập chưa từng buôn bán gì về loài cây này - theo những hiểu biết trước đó). Nhằm loại trừ các yếu tố có thể bị xem là giả mạo hoặc “bất cẩn”, TS.Balabanova đã tiến hành một số xét nghiệm lại lần nữa và cùng cho ra những kết quả tương tự, trước khi bà để mắt tới những xác ướp khác thuộc giai tầng cai trị.
Nếu đây chỉ là một sự giả tạo hay “sự ô nhiễm bên ngoài” thì phải chăng những vết tích tương tự sẽ không thể nhìn thấy ở các xác ướp khác? Nhưng những bất ngờ cứ nối đuôi nhau. TS Balabanova đã mang 9 xác ướp đem đi phân tích bằng xét nghiệm miễn dịch phóng xạ và hệ thống sắc ký khí ghép khối phổ. Tất cả 9 xác ướp đều có niên đại từ năm 1000 trước Công nguyên, lúc sinh thời họ là các nhà tu tế và ca kỹ làm việc tại đền Henut Taui (thờ thần Amun ở Thebes). Trong tất cả các trường hợp, TS.Balabanova đều tìm thấy vết tích của cocaine, nhựa cần sa và nicotine trong các mẫu tóc, mô mềm và xương cũng như dấu vết của quá trình trao đổi chất cocaine và nicotine mà chỉ có thể đi vào cơ thể thông qua sử dụng chúng. Tại thời điểm đó bà Balabanova, nữ khoa học quả quyết rằng các phát hiện rõ ràng là vượt xa sự trùng hợp.
Cây Nicotiana africa mọc ở châu Phi, khi dùng lá cây này làm thuốc hút lâu ngày thì có thể tích trữ 2% tinh chất nicotin trong cơ thể. Ảnh nguồn: Wikipedia
Tranh luận về hấp thụ nicotine, cocaine
Một số nhà khoa học đã nảy ra một hàm ý là người Ai Cập cổ đại có thể từng đến Tân Thế Giới từ 3000 năm trước, một thời gian rất dài trước khi nhà thám hiểm Christopher Columbus thực sự nhìn thấy bờ biển lục địa châu Mỹ. TS.Balabanova đã viết công trình nghiên cứu về các phát hiện của mình mang tên là “Nhận dạng đầu tiên về thuốc gây nghiện trên các xác ướp Ai Cập”. Công trình khoa học của bà tiếp tục nhận không ít “gạch đá” của những học giả khác, họ cho rằng bà làm quá vấn đề. Nhưng cũng có một nhóm nghiên cứu khác khẳng định rằng các chất gây nghiện có thể được hít vào (nicotine) và thông qua uống/ăn (cocaine). TS.Balabanova tiếp tục nghiên cứu trên hàng chục xác ướp và khám phá ra 78% dấu vết cocaine trong các xác và cũng nhận thấy rằng các nạn nhân chết trẻ do cơ thể bị đầu độc nặng bởi ma túy.
Tuy nhiên, một số học giả khác cũng tranh luận rằng các xét nghiệm của TS.Balabanova đã cho thấy dấu vết của những chất khác nhau, cho rằng chúng là dương tính giả đối với cocaine và nicotine. Lấy ví dụ như có một chất kiềm có trong các loài cây thuộc họ Cà (Solanaceae) và một loài cây khác là Cà độc dược (Belladonna) có thể sản sinh ra cùng hoạt động trao đổi chất gọi là metabolite, hoặc loài cây ca cao, cả 2 loài thực vật này được dùng phổ biến đối với người Ai Cập cổ đại. Ngoài ra cũng có những loài cây cùng chi với loài cây ca cao ở châu Phi mà khi tiêu thụ vào cơ thể cũng gây tạo ra dương tính giả. Đối với nicotine, loài cây thuốc lá không phải là cây thảo mộc duy nhất có chứa nicotine, mà chất này còn có thể tìm thấy một lượng nhỏ ở cà chua và cà tím cũng như những loài cây khác.
Trong trường hợp của xác ướp Ai Cập, chất nicotine có thể đến từ một loài cây gọi là Nicotiana africa vốn chỉ mọc ở châu Phi và chiếm trung bình 2% nicotine (một lượng mà có nếu dùng nhiều thì sẽ cho ra xét nghiệm kiểu dương tính). Cũng có khả năng là nicotine được đặt trên xác ướp theo một số cách như có ai đó tiếp xúc với xác ướp và hút thuốc nặng rồi phả khói lên xác, hoặc dùng thuốc trừ sâu có chứa nicotine xịt lên xác ướp. Nhiều người tranh luận rằng người Ai Cập vào thời xa xưa đó không thể có đủ trình độ công nghệ để đóng tàu đi tới tận Tân Thế Giới, cũng như không tìm thấy bằng chứng nào về một con tàu hiện đại như thế. Một chuyến hải hành xuyên đại dương nghe có vẻ không tưởng.
Xác ướp của vua Ai Cập cổ đại, Ramses II. Ảnh nguồn: Sutori
Nhà khảo cổ Carl Faegans viết trên Tạp chí đánh giá khảo cổ, nhấn mạnh: “Chúng tôi biết rằng người Ai Cập cổ đại biết dùng thuyền buồm. Họ đã xuôi ngược sông Nile vào thời kỳ đó. Nhưng giao thông đường sông khác xa với giao thông hàng hải liên lục địa. Nhiều xà lan thuyền bè Ai Cập được khai quật đã tìm thấy bằng chứng về giao thông thủy nội địa hay những chuyến phiêu lưu ngắn trên biển Địa Trung Hải hoặc Hồng Hải. Người Ai Cập cổ đại có lưu những mô tả chi tiết về nhiều chuyến đi cùng các chuyến khảo sát trên bộ. Họ cũng mô tả kỹ về công nghệ nhằm truyền lại cho thế hệ mai sau, nhưng không có tài liệu mô tả về việc họ đã tới Nam Mỹ và quay trở lại. Có thể họ đã giữ bí mật về cách lái tàu, về cách định vị hoa tiêu, cách đóng tàu biển, cùng các chuyện làm ăn buôn bán. Nhưng nếu họ đã thực hiện được điều này thì cũng không đủ bằng chứng để khẳng định”.
Bí ẩn về các xác ướp cocaine chỉ có một ít người biết sự thật, nhưng thật không may họ đã sang thế giới bên kia từ vài ngàn năm trước.
