Võ ngựa là một trong những di sản của võ thuật dân tộc cũng như võ thuật nhân loại. Trong võ thuật cổ truyền Việt Nam, người ta bắt gặp khá nhiều đòn thế mô phỏng hình ảnh loại ngựa từ bộ pháp như mã tấn (thế đứng ngựa), hợp mã (các bộ pháp kết nối của ngựa) tới cước pháp (mã cước), kiếm pháp, đao pháp v.v.. Điều đặc biệt do lối đánh của võ ngựa đòi hỏi kỹ thuật cao, chính vì vậy, chỉ có những cao thủ mới dám sử dụng những đòn thế võ ngựa.
Tuyệt đỉnh thế “hốt ngựa” trong võ lâm.
Tại tỉnh Quảng Nam cách nay chưa đến 80 năm, trên các võ đài Võ Tự do (tên thường gọi trong một giai đoạn ở giữa thế kỷ XX của Võ Ta, tiền thân của Võ thuật cổ truyền Việt Nam ngày nay), người ta thường thấy diễn ra một “ngón nghề” đặc thù, khá độc đáo, làm say mê khán giả, ngón nghề đó là một thế võ có tên là “Hốt ngựa”.
Theo tìm hiểu, ở Quảng Nam, vào những năm từ 1935 đến 1940, vẫn còn lưu lại giai thoại về một võ sư đưa thế “hốt ngựa” trở thành tuyệt kỹ. Đó chính là võ sĩ Hồ Cưu. Võ sĩ Hồ Cưu là người ở làng Châu Bí, huyện Điện Bàn. Theo những vị cao niên tám, chín mươi tuổi thường đi xem Hồ Cưu đánh võ đài kể lại thì đêm nào có Hồ Cưu thi đấu, sân bãi đều chật ních khán giả. Những võ sĩ thi đấu với Hồ Cưu gần như ai cũng biết ông sẽ "hốt ngựa” nên hết sức cảnh giác, tránh né khi Hồ Cưu hụp xuống, lặn vào nhập nội. Nhưng rồi … chính vì luôn luôn cảnh giác mà các đối thủ của Hồ Cưu rơi vào thế bị động. Khi tấn công thì họ không đủ quyết tâm, khi phòng thủ thì họ quá co cụm làm mất sự linh hoạt để trở thành mục tiêu cố định cho Hồ Cưu thực hiện một cách “gọn ghẽ” tuyệt chiêu của mình. Thường thì sau khi tung ra một số đòn giả như thật, Hồ Cưu liền hụp xuống và chớp nhoáng nhập nội gắn liền với kỹ thuật ra đòn chính xác. Chỉ trong chớp mắt, Hồ Cưu đã dùng đôi cánh tay "song câu” như móc sắt ôm gọn hai chân đối thủ, nhấc bổng đối thủ lên và đi vòng quanh võ đài...
Đòn thế hốt ngựa
Để tìm hiểu sâu hơn về thế võ này, Võ sư Trần Xuân Mẫn phân tích: Về các thế võ “hốt ngựa” có hốt ngựa trước, hốt ngựa sau và hốt cả hai ngựa (từ “ngựa” ở đây được dùng để nói đến chân của đối thủ). Khi “hốt ngựa trước”, người ta tìm cách áp sát đối thủ và lót chân trước vào sau chân cùng bên đang đứng trước của đối thủ. Khi áp sát, hai tay thủ chắc trước ngực và lấn thân trên tới trước. Đối thủ bị “kẹt” vì chân trước bị lót không thể rút lui, thân trên thì bị lấn phải ngã người ra sau. Ở tư thế này, chân trước của đối thủ bị dở lên khỏi mặt đất và đối thủ bị mất thăng bằng, ngửa người. Lúc đó, người ta ngồi thấp xuống và dùng cánh tay phải móc dưới chân trước của đối thủ, ép vai phải vào sát mông của đối thủ, gánh chân đối thủ lên còn cánh tay trái vòng ra sau ôm ngang thắt lưng đối thủ rồi đứng mạnh lên làm cả hai chân của đối thủ bị rời khỏi mặt đất.
Còn một cách “hốt ngựa trước” thứ hai là người ta tìm cách áp sát đối thủ và tiến chân sau lên lót vào sau chân khác bên đang đứng trước của đối thủ.
Võ sư Trần Xuân Mẫn cảnh báo: với những kỹ thuật được mô tả như trên, có thể nói rằng không phải ai luyện thế hốt ngựa cũng thành công. Muốn thành công, ngoài điều kiện tập luyện các đòn hụp và lặn tinh xảo đến mức “xuất quỉ nhập thần”, người luyện thế hốt ngựa còn phải hết sức dũng cảm. Đức tính dũng cảm sẽ quyết định sự thành công khi nhập nội, ra đòn hốt ngựa một cách dứt khoác.
Đến đòn nghịch mã- chỉ có cao thủ mới dám dùng.
Trên thực tế, trong võ cổ truyền dân tộc, một bài tổng hợp về võ ngựa thì xưa nay chưa từng có. Nhưng, tất cả các bài quyền, các thế chiến đấu đều dùng võ ngựa là một trong những nền tảng. Võ ngựa nổi trội nhất chính là cách di chuyển như di mã, phi mã độc đáo không thế võ nào hơn. Theo lời võ sư Tất Thắng- trưởng một võ đường Vịnh Xuân Quyền tại Hà Nội cho biết: Ngựa là một trong thập nhị hình (Long, Hổ, Xà, Hạc, Hầu, Mã, Báo, Sư, Miêu, Tượng, Gấu, Đường Nam - bọ ngựa). Các đòn đánh của võ ngựa lại phổ biến trong các bài đánh đi kèm với binh khí (như thương, đao, kiếm, roi) và các thế đá nghịch mã. Lối đánh của võ ngựa đòi hỏi kỹ thuật cao, chính vì vậy, nó thường được các cao thủ áp dụng. Đặc điểm nổi trội nhất của võ ngựa đó là sự nhanh nhẹn, bất ngờ, mang tính sát thương cao, triệt hạ đối phương.
Đòn dánh mã hồi cương
Cũng theo vị võ sư này, các đòn đá hậu - nghịch mã cước chính là tinh hoa của võ ngựa. Đến nay, có ba cú đá cơ bản và quan trọng nhất mà các cao thủ lâu nay vẫn tu luyện và thường dùng. Đòn đá này đòi hỏi sự khổ luyện và kỹ thuật cao, do đó không phải cao thủ không dùng được. Chỉ những người luyện võ đạt đến độ điêu luyện mới sử dụng thành thạo được nó. Trong thể thao, các đòn đá này được ứng dụng ở nhiều môn võ khác nhau và thông thường nó được "ăn" thang điểm cao nhất.
Thứ nhất, đòn Lạc mã cước, đây là cú đá khi đối phương tấn công, ta vặn người sang bên và thực hiện cú đá hậu khiến đối phương bất thần. Thứ hai, đòn nghịch mã cước: Cú đá nghịch mã là cú đá hiểm hóc nhất trong võ ngựa, cú đá này vừa để hoá giải địch thủ, vừa để tấn công địch thủ.
Đối phương càng tấn công nhanh, càng dùng lực, thì càng nguy hiểm cho chính họ. Khi thực hiện, ta tấn công đối phương một cú đá, bị bắt chân, ta phản đòn bằng cách tung người trên không, đá ngược về phía sau làm đối phương ngã vật về phía sau, có thể gây tổn thương nặng về lục phủ ngũ tạng. Thứ 3 là cú đá Bạt mã cước. Đây là cú đá khá phức tạp để phản cước đối phương. Khi đối phương tấn công bằng một đòn đá (đòn cước), ta dùng nhu quyền (tay) để cản phá, vô hiệu, và tung lên ngọn cước sấm sét vào mặt đối phương và bay lên trên không một cú đá úp sọt quật ngã đối phương.
Cũng liên quan đến tuyệt đình kungfu Võ ngựa, võ sư Trần Xuân Mẫn đưa ra một điểm thú vị: các thế võ ngựa thực tế được nhiều phái võ trong và ngoài nước vận dụng trong những đòn thế của mình. Ở Việt Nam các cao thủ võ lâm cũng “biến hình” nhiều thế di chuyển của ngựa trở thành tuyệt kỹ.Ngựa truyền thống của võ cổ truyền Việt Nam – Võ Ta là “ngựa tứ bình” nên ngày xưa, hai võ sĩ thi đấu trên võ đài hoặc “quầng" nhau dưới sân đất đều di chuyển theo ngựa tứ bình trong khi hai tay luôn bắt bông để phòng thủ. Khi di chuyển ngựa tứ bình cả hai gối đều rùn thấp ở tư thế như đang ngồi nên nếu không quan sát kỹ thì tưởng ngựa tứ bình là di chuyển trong tư thế kỵ mã tấn hoặc trung bình tấn. Từ khoảng những năm 1925 – 1930, bộ môn thi đấu Quyền Anh được người Pháp du nhập vào Việt Nam, một số võ sĩ võ cổ truyền Việt Nam Khám phá tuyệt đỉnh Kungfu Võ thuật Việt Ta thấy bộ pháp quyền Anh có ưu thế là di chuyển nhẹ nhàng mà nhanh nhẹn, linh hoạt nên nghiên cứu sáng tạo ra một loại ngựa mới giống bộ pháp Quyền Anh được gọi là “ngựa hồng mao”; Và cũng từ đó các võ sĩ thi đấu trên võ đài tự do bỏ ngựa tứ bình để tập ngựa hồng mao.
Ở đây, tôi muốn nói rõ ngựa hồng mao không phải là bộ pháp Quyền Anh. Ngựa hồng mao là của người Việt Nam sáng tạo ra bằng cách nghiên cứu, mô phỏng bộ pháp Quyền Anh còn bộ pháp Quyền Anh là của người Anh sáng tạo ra khi họ đưa bộ môn thi đấu Quyền Anh lên võ đài. Cho nên, càng phát huy ngựa hồng mao trong thi đấu đối kháng bao nhiêu thì càng phải bảo tồn và thực hành thật chuẩn nét ngựa tứ bình, một bộ ngựa truyền thống lâu đời, trong biểu diễn và hội thi quyền thuật võ cổ truyền Việt Nam bấy nhiêu.
Hoàng Văn
