Isotretinoin là một thuốc kỳ diệu và đa năng. Nhưng nó cũng là một sát thủ với những sinh linh bé bỏng của nhân loại. Nó được báo cáo là một chất gây quái thai mạnh nhất trong làng dược phẩm.
Ra đời từ sự hy vọng
Vào năm 1930, liệu pháp vitamin A ra đời nhằm điều trị mụn trứng cá, bọc trứng cá. Thật may mắn là chúng ta thành công. Hàng nghìn trẻ em, phụ nữ, thanh niên được hưởng lợi từ liệu pháp này. Một bộ mặt sần sùi theo đúng nghĩa trở thành một khuôn mặt tươi tắn và xinh đẹp, không còn mụn trứng cá. Liệu pháp vitamin A thời đó được tung hô như là một “công thức vàng” cho liệu pháp làm đẹp.
Tuy nhiên, để có tác dụng, người ta phải dùng vitamin A liều rất cao. Liều rất cao mà ở đó, chuyện an toàn để trị bệnh với ngưỡng nhiễm độc là gần nhau trong gang tấc. Bất cập được bộc lộ, người ta buộc phải tìm những liệu pháp thay thế.
Năm 1982, Tập đoàn dược phẩm đa quốc gia Hoffmann-La Roche đã sáng chế ra một chất là dẫn xuất của vitamin A, có tên là isotretinoin. Chất này có đặc điểm là dẫn xuất của vitamin A nên giữ nguyên được tác dụng trị mụn của vitamin A. Nhưng nó hơn vitamin A ở điểm là không cần dùng liều cao mà chỉ cần dùng liều thông thường cũng đã đủ tác dụng. Người ta chào đón nó, hân hoan nó như thể tìm ra được giải pháp vô cùng sáng giá.
Không chỉ có thế, nhà y học Gary Peck (Mỹ) còn phát hiện thêm rằng, isotretinoin còn có khả năng trị được trứng cá bọc, bệnh tế bào sừng, bệnh Darier, bệnh u nhú ở lớp tế bào mầm, ung thư tế bào mầm ở da. Những kỳ tích mà nó đạt được đã mang lại nhiều thành công trong y học. Từ một loại thuốc ra đời để trị mụn, nó đã trở thành một thứ “thuốc thần” trị được các bệnh quái ác của ngành da liễu. Gary Peck đã được vinh danh nhận Giải thưởng phát minh vào năm 1983 vì sự khám phá tính cách “nhân vật” có tên là isotretinoin. Năm 2003, ông còn được trao giải Khám phá khoa học do Hội Da liễu thế giới trao. Người ta phát biểu trong lễ trao giải rằng (với khám phá ra đặc tính điều trị của isotretinoin), “đây là một khám phá khoa học phi thường, nó là một thành tựu có ảnh hưởng sâu sắc tới chuyên ngành da liễu, ông đã dành được sự kính trọng và khâm phục của giới khoa học đương đại”.
Ấy thế nhưng, nó lại đang bị kết án bởi những câu chuyện thương đau.
 Trẻ bị quái thai do mẹ dùng isotretinoin. |
Và sự bất hạnh
Kỳ diệu là thế, đa năng là thế nhưng nó lại là sát thủ với những sinh linh bé bỏng của nhân loại. Nó được báo cáo là một trong các chất gây quái thai mạnh nhất trong làng dược phẩm.
Không lâu sau ngày được sinh ra, người ta liên tiếp báo cáo thấy hàng loạt các vụ tai tiếng về dị dạng thai nhi.
Câu chuyện đau lòng đầu tiên về sự cố này xảy ra vào năm 1984, đúng 2 năm sau khi ra đời. Một bà mẹ trẻ mang thai đã được kê và sử dụng isotretinoin để điều trị mụn trên mặt. Thời đó, tác dụng thần kỳ của isotretinoin đang là một cái áo an toàn cho người ta sử dụng. Nhưng thật không may. Khuôn mặt của đứa trẻ hoàn toàn bị biến dạng. Sau khi sinh được mười mấy ngày, đứa trẻ chết đi trong sự bàng hoàng, ngỡ ngàng của bà mẹ chưa một lần được cho con bú.
Gần đây nhất là câu chuyện về một bà mẹ người Italia đã bị vướng bận vào câu chuyện isotretinoin. Mang thai khoảng vài tuần thì chị uống thuốc isotretinoin trị mụn trên mặt. Mặc những lời điều tiếng và cảnh báo, chị vẫn sử dụng. Hậu quả là, chị phải quyết định chấm dứt thai kỳ vì những khó chịu không thể chống đỡ được. Chị những tưởng sinh ra những đứa trẻ kháu khỉnh. Nhưng không, đó lại là hai đứa trẻ dị dạng đến kinh khủng và kết thúc sự sống vào tháng thứ 8 của thai kỳ.
Sau 21 năm (từ năm 1982 - 2003), nhiều trẻ em bị quái thai dị dạng do isotretinoin gây ra. Năm 1989, có khoảng 70.000 đơn thuốc có kê isotretinoin tại Mỹ. Năm 1992, có khoảng 210.000 đơn thuốc có mặt isotretinoin. Như vậy, trung bình một năm có khoảng 100.000 – 150.000 đơn thuốc có kê isotretinoin. Đáng tiếc đa phần là những người trong độ tuổi sinh đẻ dùng (90% từ 13-45 tuổi), 50% trong số này lại là phụ nữ. Vậy thử hỏi có biết bao nhiêu trẻ em bị tác động bởi isotretinoin.
Đến nay, người ta đã chính thức công nhận isotretinoin là một chất điển hình gây quái thai. Nó được báo cáo là gây suy giảm khả năng nhìn do dị dạng thần kinh thị giác, suy giảm khả năng nghe do dị dạng tai trong, gây mất hoặc không có dái tai hai bên, biến dạng khuôn mặt và chậm phát triển tâm thần. Chúng còn gây ra các dị dạng nặng ở sọ não, tim mạch, miễn dịch và thần kinh trung ương. Tất cả các trường hợp mang thai dùng isotretinoin đều đa phần được báo cáo là kết thúc thai kỳ bằng sự sảy thai, thai chết lưu hoặc dị dạng thai nhi. Người ta đang sợ rằng chúng có thể gây dư âm quái thai cho cả thế hệ thứ ba. Một bằng chứng rõ ràng là nếu một người cho máu mà sử dụng isotretinoin thì người nhận máu sẽ có khả năng sinh ra quái thai. Chính vì những tai nạn nặng nề như thế mà Công ty Roche Hoa Kỳ đã bị kiện. Và cuối cùng, công ty dược này đã phải ngừng sản xuất và ngừng bán thuốc ở Mỹ, Canada vào năm 2009, mặc dù ở một số nước khác (trong đó có Việt Nam) isotretinoin vẫn được lưu hành.
BS. Yên Lâm Phúc