Huyết khối tĩnh mạch sâu chi dưới và thuyên tắc động mạch phổi là những biểu hiện cấp tính có chung một quá trình bệnh lý, gọi là thuyên tắc huyết khối tĩnh mạch.
1. Nguyên nhân huyết khối tĩnh mạch sâu
Huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT) là sự hình thành cục máu đông trong các tĩnh mạch sâu của hệ tuần hoàn, thường gặp nhất là tĩnh mạch chi dưới, gây tắc nghẽn hoàn toàn hoặc một phần dòng máu trong lòng tĩnh mạch. Huyết khối tĩnh mạch sâu đoạn gần là thuật ngữ để chỉ vị trí của huyết khối nằm từ tĩnh mạch khoeo trở lên, có thể lan đến các tĩnh mạch sâu tầng đùi, chậu, hay tĩnh mạch chủ dưới.
Cơ chế hình thành huyết khối tĩnh mạch sâu là do sự phối hợp của 3 yếu tố (gọi là tam giác Virchow) bao gồm: ứ trệ tuần hoàn tĩnh mạch, rối loạn quá trình đông máu gây tăng đông, và tổn thương thành mạch.
ThS.BS Nguyễn Thu Huyền - Khoa Nội tim mạch, Bệnh viện 19-8
Ngoài ra còn có các yếu tố nguy cơ hình thành nên huyết khối tĩnh mạch sâu bao gồm:
Yếu tố nguy cơ (thúc đẩy) mắc phải
- Chấn thương nặng, phẫu thuật lớn, bất động
- Ung thư
- Thai kỳ, điều trị hormone thay thế
- Đường truyền tĩnh mạch trung tâm
- Giảm tiểu cầu do Heparin
- Hội chứng kháng phospholipid Suy tim, suy hô hấp, hội chứng thận hư, bệnh viêm ruột
- Tiền sử có huyết khối tĩnh mạch sâu trước đó
Yếu tố nguy cơ di truyền (bệnh lý tăng đông)
- Thiếu protein C 125
- Thiếu protein S
- Thiếu antithrombin III
- Đột biến yếu tố V Leiden
- Đột biến gen Prothrombin G20210A C.
Yếu tố nguy cơ cơ học (chèn ép giải phẫu)
- Hội chứng May-Thurner
- Hội chứng khe ngực
- Chèn ép cơ học do u hoặc khối máu tụ
2. Triệu chứng huyết khối tĩnh mạch sâu
Biểu hiện lâm sàng của huyết khối tĩnh mạch sâu đa dạng và không đặc hiệu. Các triệu chứng thường ở một bên chân, gồm: sưng đau, tăng lên khi gấp mặt mu chân vào cẳng chân (Homans), nóng, phù, tăng chu vi bắp chân/đùi (chênh lệch >3cm), các tĩnh mạch nổi rõ hơn, đỏ hoặc tím da, tăng trương lực cơ.
Người bệnh cần lưu ý khám ngay khi có các dấu hiệu sưng, nóng đỏ, đau 1 bên chân để phát hiện sớm huyết khối tĩnh mạch sâu chi dưới.
Các bác sĩ sẽ thông qua một số phương pháp như: Xét nghiệm D-dimer độ nhạy cao, siêu âm Duplex tĩnh mạch chi dưới, chụp hệ tĩnh mạch cản quang… để chẩn đoán thêm tình trạng bệnh.
Chẩn đoán và điều trị sớm huyết khối tĩnh mạch sâu làm gia tăng tỷ lệ sống còn cho người bệnh. Trước đây, chụp tĩnh mạch cản quang được xem là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán huyết khối tĩnh mạch sâu nhưng ngày nay kỹ thuật này đã được thay thế bằng các kỹ thuật không hoặc ít xâm lấn hơn.
3. Huyết khối tĩnh mạch sâu có lây không?
Huyết khối tĩnh mạch sâu không phải là bệnh lý lây truyền nên không lây.
4. Phòng bệnh huyết khối tĩnh mạch sâu
Huyết khối tĩnh mạch sâu là bệnh lý có tỷ lệ tử vong cao nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời, đúng cách. Do vậy, việc dự phòng và phát hiện huyết khối tĩnh mạch sâu cũng như thuyên tắc động mạch phổi để tránh hậu quả đáng tiếc rất quan trọng.
Huyết khối tĩnh mạch sâu phá hủy các van tĩnh mạch dẫn đến dòng trào ngược bệnh lý.
Huyết khối tĩnh mạch sâu chi dưới hoàn toàn có thể dự phòng ở những người có yếu tố nguy cơ. Mọi người nên thực hiện một số khuyến cáo sau:
- Nhận thức về căn bệnh nguy hiểm này.
- Những người có yếu tố nguy cơ khi có bất thường về hô hấp hoặc bất kỳ bất thường nào nên thăm khám tại các cơ sở y tế uy tín để tìm nguyên nhân.
- Duy trì lối sống lành mạnh, hạn chế thức khuya và không sử dụng chất kích thích (rượu bia, thuốc lá…). Ăn uống lành mạnh bằng cách bổ sung nhiều rau xanh, hạn chế ăn đồ nhiều dầu mỡ, nội tạng, uống đủ nước. Mọi người nên duy trì tập luyện thể dục thể thao, một số bộ môn đơn giản như đi bộ, chạy bộ… Không nên ngồi lâu, nếu làm việc trong môi trường phải ngồi lâu nên vận động nhẹ sau khoảng 45 phút.
- Phát hiện và điều trị ổn định các bệnh lý về tim mạch.
- Đặc biệt người bệnh cần lưu ý khám ngay khi có các dấu hiệu sưng, nóng đỏ, đau 1 bên chân để phát hiện sớm huyết khối tĩnh mạch sâu chi dưới.
5. Cách điều trị huyết khối tĩnh mạch sâu
Huyết khối tĩnh mạch sâu có thể theo dòng máu đến phổi gây tắc động mạch phổi gọi là thuyên tắc phổi. Đây là một bệnh lý nặng nề, có thể dẫn đến tử vong đột ngột. Khoảng 80% huyết khối tĩnh mạch sâu không có triệu chứng cho đến khi xảy ra biến chứng nặng là thuyên tắc phổi. Nếu không gặp biến chứng thuyên tắc phổi thì sẽ có đến 20-50% bệnh nhân sau này bị hội chứng hậu huyết khối với biểu hiện loét, đau nhức và giới hạn vận động chi dưới.
Để điều trị huyết khối tĩnh mạch sâu các bác sĩ sẽ căn cứ vào giai đoạn bệnh.
Giai đoạn cấp: Từ thời điểm phát hiện ra bệnh đến 10 ngày đầu tiên. Ở giai đoạn này phác đồ điều trị chủ yếu sử dụng thuốc chống đông máu hoặc cho bệnh nhân vận động sớm, dùng băng chun áp lực hoặc đặt một số dụng cụ trong tĩnh mạch (như lưới lọc tĩnh mạch). Một số trường hợp đặc biệt các bác sĩ có thể cân nhắc phẫu thuật hoặc tiêu sợi huyết với các bệnh nhân có huyết khối ở vùng chậu đùi chèn ép tĩnh mạch có nguy cơ gây hoại tử chân.
Giai đoạn duy trì: Từ 10 ngày đến 3 tháng và giai đoạn duy trì kéo dài: Từ sau 3 tháng bệnh nhân sẽ được sử dụng thuốc chống đông máu (nếu như không có chống chỉ định). Sau giai đoạn này, người bệnh có thể sử dụng thuốc chống đông máu kéo dài với một số bệnh nhân chọn lọc như bệnh nhân ung thư tiến triển hoặc huyết khối tĩnh mạch sâu chi dưới không có yếu tố nguy cơ rõ ràng.
Sau khi điều trị huyết khối tĩnh mạch sâu, người bệnh vẫn có nguy cơ tái phát do vậy cần đến thăm khám theo đúng lịch hẹn của bác sĩ để phát hiện sớm những bất thường.
